PDA

Просмотр полной версии : Сакъердаме дувцараш



Ingushgen
05.05.2015, 22:05
ЦАГЕНАХ ДОЛА ДУВЦАРАШ (составитель Абу Мальсагов) http://ingushetiyaru.org/humor/tsagenakh-dola-duvtsarash/1025/


№ 1. IОХОВЧА ХАНА САННА...

Сойи-сойи эздий ва, яхаш къувсаш хиннаб цхьан метте нийсбенна дуаш-молаш шун тIа багIа нах.

— Из-м селла къувса дезаш хIама а дац, — аьннад Цагена. - Шун тIа Iоховча хана санна эздий волаш шун тIара хьалгIоаттар ва шоана эздий саг! Эздий вар-м дилла а эздий хургва!

№ 2. КХЫ ФУ ДЕ ДЕЗАР ЦО?

- Iа дийшача къонора, тхачул дикагIа найц ма вац, шоана лойя, укх мехка а! — яхаш дув буаш хиннаб Цагена.

- Нахал тIех хила фуд цунна карагIдаьннар? — хаьттад наха.

- Хьала а даьккха Iа цунга ахча дIакховдадича, топа пхо санна масса гIойя, тика тIара къаракъа шуша а ма яхь, шийна увза махорка пачка а ма эц! ТIаккха кхы фу де дезар цо? — яьхад Цагена.

№ 3. СОГА ЙОЛАЛ ХЬАЙ

Беррига боккха лоам лIалаьиа жа а долаш, еррига аре йияза доахан а долаш, кер чура дог лома а долаш. низах-деналах вохарг а воацаш, куралах ваттIа а воаллаш, эзделах визза волча зIамигача сага хье йийхача, цунга маьре гIоргьярий хьо? - хаьтта хиннад Цагеиа ихьаи замелха енача йоIага.

- ГIоргьяр со! - аьина жоп деннад йоIо.

— Даьллахь, йоI, цу тайпарча саго-м шийна цхьа оамал бергбар. Из а вож а доацача сога йолал хьай! — яьхад Цагена.

№ 4. САГIА А IОТIАКХИЙТТАД ЦУННА?

Цхьа Iаьхар а бийна мовлат деша аьнна вийха хиннав Цаген цхьан къеча саго. Из мовлат деша а волавалалехьа, бехказа а ваьнна, цIендас аьннад:

- Даьра, Цаген, хьона бакъдар дийцача, гIурбан лакъан юкъе даханза а ма диссад тхо укх шера. ГIурбанна лархIа а мегаргбарийте ер Iаьхар?

— ХIана мегаргбац, мегаргба, даьра! — аьннад Цагена.

— Даьллахь, Цаген, тха зIамагIвола кIаьнк а ма вар хIанз а тIехьа хIаккъат данза. Из а дIалархIа мегаргдарий-хьогI укхох? -тIатехад цIендас.

— Мегаргда. мегаргда, - аьнна, дIавеннача Цагена сихха мовлат дийша даьккхад.

ХIаьта цигара ваьнна шоай цIагIа чувоаллашехьа цо ший сесагага хаьттад:

— Яа-мала хIама йий вайцига?

— Аьъ, мовлат дийшачара вагIаций хьо? — хаьттад цох цецъяьннача сесага.

- Даьра, воагIа, - аьннад Цагена, - хьона лойя, мовлаги, гIурбеи, хIаккъати — кхоъ даьчара-м, Цхьабакъда, меца-м виссав.

ХIаьта иштта дIадоладенна уж дешаш наха хазад, тIаккха фусамдаьга а кхаьчад. Цох эгIазвахача фусамдас цхьан дийнахьа аьннад Цагенага:

— Даьллахьий, Цаген, аз-м сагIийна лаьрхIа ма бийнабар из устагIа. Ма гаьна даьккхад Iа из хабар.

— Даьллахь, воше. хIанз кхы а сагIа а IотIакхийттар хьа цунна? — яьхад Цагена, - Иштта а дар уж мовлати, гIурбеи, хIаккъати!

№ 5. СОНА ХЬО-М ГУ

Мерза. хьаьна даа-хIама ма хургдий укхаза, аьнна юрта ккъе дагIа дикагIдола цIенош а лаха, хьоашалгIа вахача Цагена хьалхашка фусамнанас оттадаьр кIолд яьккхача морзах баь миста берхIеи, шийла сискали мара хиннадац.

- Ва фусамда! Сона хьо-м гу. Хьона со гой? — хоатташ хиннад Цагена, каст-кастта миста берхIа чу шаьра гуш лолча фусамдаь суртага а хьожаш.

№ 6. ДОАКЪАЗАЛ

Кертах чагарг а яьнна, из кIунзал хиларах чIоагIа саготдеш хиннав Цаген. Цун сатем бе дагахьа цхьан саго аьнпад:

— Сагот ма де, Цаген, шек дIа ма вала. Хьо вала а венна, ялсмала кхаьчача, беррига а дошо хургба хьона хьа корта!

- Да висса укхун, Даьллахь, — эккхийтад Цагена, — дуненахь кIунзал а, ялсмала дошо а хилча. наьхачоа тара маца хургба-хьогI ер?!

№ 7. ЦАГЕНА БЕКХАМ

— Вир да-кх хьо, вир! — аьннад Цагена цхьан дийнахьа Iаббас яхача лоамарочунга, цунгара Iаьса гIулакх Iиийна гучадаьлча.

Из бакъ воллашшехьа а, цу тайпара дош ла ца могаш, ший аьттув хилара тарра, вIалла тIера а ца воалаш вокхо йийтта манзал ваьккха хинав Цаген.

Кхы цунна бе бекхам боацаш виссача Цагена, дуккха нах вIашаг Iкхийттача метте дош а дийха, аьннад:

— Оаш дийшача къорIанора, хIанз укх новкъа IодоагIаш бокъонца дола вир бIаргадайча а, вир доагIа а ца оалаш, Iаббас воагIа яхаргдолча ма ваьккхав укхо со!

№ 8. ЦАГЕНА КЪОВСАМ

Цхьан сага воI ваьча нийсвенна хиннав Цаген. Циггача гулбеннача наха говраш хоахкаш, кIай говр хьалхаяргья аьнна ланаш даьхка, шийга мел хинна ахча диллад цо а.

- Из хьалха йоагIе, са саг йоалае вIаштIехьдаргда, — аьннад Цагена, — ца йоагIе — йоалае гIерта везаргвац!

№ 9. ТАРА-М ВА

Цкъа саг йоалаяьча нийсвеннав Цаген. Из саг йоалаяьчоа дIатIа а водаш, ловца а баьккхе, юстара воалаш хиннав массаварг а. Дикка цунна дIаюхе а ваха, кулг а лаьца, Цагена аьннад:

- Дала ше къахетам болба хьох! Дала къайле цIенйойла хьа!

- Аьъ, Цаген, венна-м вац со? ХIана ях Iа из ишта? - цIимхара хаьттад вокхо.

— Вала-м веннавац, цунна тарра-м ва! — яьхад Цагена.

№ 10. СЕ ВАР МАРА ХУРГВИЙ СО?

— Ховргдар-кх из, Цаген, хьо селлара воккха вецаре! — аьннад Цагенага цхьан дийнахьа цхьа пайда боаццача хIамах цунна эгIазвахача зIамигача саго.

- Даьра, аз сайна ловр-товр мара ца деш, зIамига волаш зIамига ва оалаш ма витав со, хIаьта хIанз Iа воккха ва а ма яхий со. Ма хам бац-кх цу дешай! Се вар мара хургвий со? — яьхад Цагена.

№ 11. IА ЧIОРАКАШ ДУАРГДА ХЬОНА!

Базар тIа ваха кийчлуш воаллаш хиннав Цаген.

Сонеи, сонеи фу дахьаргда Iа, оалаш, гонахьа баьннаб цунна дезал.

— Сона шоклекхарг яьлахь, — аьннад цхьанне.

— Сона коч яьлахь, — аьннад вокхо.

— Сона цIе олгаш далахь, - дийхад кхоалагIчо.

— Мегаьд, мегаьд, дахьаргда! — оалаш хиннад дас.

Юххера ши шай дIа а кховдадаь, сона чIоракаш далахь, аьннад хьачувена нийсвеннача лоалахой кIаьнко.

— Iа чIоракаш дуаргда хьона, кIаьнк! — яьхад Цагена.

№ 12. ХЬОНА ФУ ПАЙДА БА ЦОХ?

ТIавийрза ший аргIерча беша оасар деш воаллаш хиннав Цаген.

— ДIахьажал, Цаген, дIа даа-хIама а дахьаш воагIача сагага, - аьннад мецвеннача цун лоалахочо.

- Вайтал, даьллахь, сона фу пайда ба цох? - жоп деннад Цагена.

— Аьъ, Цаген, хьона дахь из-м! — аьннад лоалахочо.

- ТIаккха хьона фу пайда ба цох? — яьхад Цагена, ший болх юкъах ца буташ.

№ 13. НАХ БОВЗАР

Нахаца геттара догцIена, Iимерза, камаьрша саг хиннав Цагена да, цхъабакъда цун боахам башха тоабенна боацаш, къеча, мискача наьхачоа тара хиннаб. Циггача цIаьхха из венна таьзет эттача дуккха а хьал тоаденна нах кодаме а ца боагIаш биссача, Цагена аьннад:

— Са да веннавале а, дика болх ба-кх сона нах байза!

№ 14. ДИССА ДОАЦАНДАЬ

— Цхьанна хана цхьанна хIамана сагота волаш мича хул хьо-м. Фуд хьа из? Цхьаккха дика а во а дагIац хьога? — хаьттад Цагенага цох цецваьннача саго.

— Аз саготдалла сона укх дунен тIа эккха кхы доккхагIа хатар диссадоацалга хургда-кх! — яьхад вокхо.

№ 15. НАЬХА САГ

Цаген зIамига волча хана хиннад из. Цо мел дукха дехарах, фуаш ду цо, яхаш ший цаI мара йоаца котам е тугаш хиннадац цун нанас. Юххера а, цхьан дийнахьа, Цагена йоккхагIйола йиша йига найц венав царцига гучавала аьнна лаьрхIа. ХIаьта цунна фу гIулакх дергда-хьогI аз, аьнна дIатохаеннача Цагена нанас цунна дIайийтай хIаьта а цаI мара йоаца шоай котам.

— Ва нани, из хьай йоккхагIйола йоI йига найц веза хьона дукхагIа, е со, хьай воI, веза хьона дукхагIа? — хаьттад ший нанас найц шийл дукхагIа лархIара дикка раьзавоацача кIаьнко.

- Аьъ, из фу яхалга да? Из-м наьха саг ма вий! Хьо веза-кх, сай кIаьнк, - аьнна, цо баьча дегабуамах елаеннай Цагена нана.

- ХIаьта тхох шиннех дукхагIвезар лалва хьа! — эккхийтад из елаелар а ца лоаденнача Цагена.

— Ай, ма лаха наьха сага сардамаш! — яьхад йоах Цагена нанас.

№ 16. IОХАЙНА ВАГIАШ ВА ХЬОНА

— Ва хьанаьхк! ЦIагIа вий хьо? - яхаш, коа а вена, чукхайкаш хиннав Цагена даьга декхар доаллаш вола цхьа лоалахо.

— Волле, кIаьнк, дIаараваьлий со цIагIа вац, кхоана юхавола аьлий дIавахийта из! — аьннад Цагенага цун дас.

- Со цIагIа вац, кхоана юхавола аьлий дIавахийта из яхаш, кхуврча хьалхашка Iохайна вагIаш ва хьона, — яьхад харцлера тIера воацача Цагена.

№ 17. КХЫ ФУ ДЕРГДАР ЦО?

Ший вира нувр а тилла, гаьнарча юрта бахаш болча ший гаргарча нахах бIаргтоха аьнна дагадеха новкъа ваьнна хиннав Цаген. Юххера, сел дIайхача дийнахь гаьнарча новкъа валарах сов кIаьд а венна, ший вир дажа дIа а хийца, цхьан хин йисте ягIача гаьна кIала ший вира тIагехкаш йола нувр гIовга а йилла, кIеззига салаIа лаьрх!а Iовижав из. Циггача кастта тхьайсав. ХIаьта сомаваьнначул тIехьагIа дIа а хьа а водаш вир лахарах, из корайоагIаш хиннаяц.

— Аз сай дас даьр дергда шоана, оаш са вир хьа ца лой! -аьннад Цагена, цIимхаро тIа а ваха, шийна дукха гаьна боаццаш бIаргабайнача нахага.

Цагена дас бокъонца цхьа доккха хIама даь хургда-кх, из вешта хилча селла бирса а мича хургвар ер, аьнна хеташ болча наха кастта цун вир хьа а леха юхаерзаяьй.

— Даьллахьий, Цаген, цу хьай дас фу даь хиннад дувцадалар Iа тхона. ХIанз вир хьа а ма корайяьйий хьа! — дийхад царех цхьанне.

- Шорттига ший вира нувр ги а елла цIавахав-кх! Кхы фу дергдар цо? — яьхад вир хьакораярах гIадвахача Цагена.

№ 18. ЦАГЕНА МАЛАЙКАШ IЕХАДАР

Венна Цаген лахьта чу Iо чу а вилла, лаьтта Iо тIа а тесса, боарз дIанийс а баь. дуIа а даь, хий Iо тIа а дахийта нах дIакъаьстачул тIехьагIа, Цагенага бартхоаттам бе тIадаьхка хиннад шоашца Мулкалмовт юкъе а долаш массехк малайк.

— ХьалгIатта, Цаген! ХIанзалца Iа леладаь цхьацца хIамаш дувцаргда-кх вай тахан, — аьннад цар цIимхарча оазаца.

— Аьъ, ер фуд хIанз? Цкъа мара беш хулий из бартхоаттам? Шиаш да шо? ЦаIаш-м хIанзза согара бартхоаттам а ийца дIа ма дахарий, ТIехьадиссад шо! - аьнна, эгIазвахара кеп оттаяьй Цагена.

Иштта говза малайкаш Iехадарах, цар бартхоаттам а ца эцаш виссав йоах Цаген.

№ 19. ДИЦ МА ДЕ АЛАЛАХЬ

- ВоI миштав хьа? Хозза даьна а нанна а новкъостал деш вий ер? — хаьттад Цагена даьга царцига хьоашалгIа нийсвеннача цхьан саго.

- Воллахьий, талхаш-м латт, деш-дуташ хIама доацаш, айлаюкъенца мара сакъердам боацаш. ХIанз сихха саг а йоалаяь, був а ваьккха ше Iо ца хоавой, цунна фу дергда-м хац сона, - аьнна, хьаьшага леткъав Цагена да.

ХIаьта из къамаьл шийна дIахазарах дикка раьзавоацаш вале а, шоллагIча дийнахьа сахилалехьа хьал а гIаьтта, сиха диг ира а даь, ший вир дIа ежа, хьунагIа дахча да водача Цагена ший наьнага аьнна хиннад:

— Селхан вай хьаьшага ше дийцар диц ма де алалахь цу тха даьга!

№ 20. ШИШША ЦХЬАНА Д/АВОЛЛАШ А НИЙСЛУ

Дика кхийхка бежана дулхи, берхIеи, жувра хьалтIамаши хьалхашка а оттадаь, геттара веза хьаша лаьрхIа тIаийца хиннав Цаген кхыча юрта вахаш волча цун гаргарча саго, Из кхача сов чам болаш а, цул совгIа ше дикка меца а хиларах, шишша зIамига хьалтIам цхьана хьаэцаш берхIала а Iотташ, дIакхоаллаш хиннай Цагена.

— Цаген, за Цаген! Цхьан каша чу масса саг Iочувул шун юртарча наха? — хаьттад из зийнача, Цагена Iоттар е дагадехача фусамдас.

— Бокъонца бола къонахий-м цхьацца мара бехкац оаха. ХIаьта цхьа моллагIа эсала бараш-м шишша цхьана воллаш а нийслу! -яьхад шийна уж хьалтIамаш кIеззига йоккхагIа хилар ловлга белгалде безам болча Цагена.

Ingushgen
05.05.2015, 22:10
№ 21. ГIАШ ЛЕЛА ВЕЗАРГВОАЦАШ

— Къонах, ва къонах, мичара воагIа хьо? Фу леладу Iа? — хаьттад сихвенна новкъа водача Цагенага цунна духьал нийсъеннача цхьан юртарча Iовдалча кхалсаго.

— ХIана ях Iа? Кашашкара воагIа, кашашкара, — аьннад селлара оамал йоацаш йолча цунна дикка раьзавоацача Цагена.

- ИппIалий, са къаний! Даьра, воагIа хургвац-кх кашашкара-м! ХIаьта соахка венна тха да вайрий хьона цигача? — цIенхаштта юхахаьттад вокхо.

— Вайр! Вайр! - аьнна, дIаваха веннав Цаген.

— ХIаьта боккъала а хьадувцадалар Iа сона фу деш вар из цигача, — яхаш, хаттараш деш тIехьара дIайоалаш хиннаяц из кхалсаг.

— Ялсмала дIакхача шовзткъа тума эшаш циггача новкъа Iохайна вагIаш вар-кх, — аьннад цун Iовдалах цецваьннача Цагена.

— Вададай са! Из-м дукха ахча мичад. ЮхагIоргволаш вий хьо цигача? - хаьттад кхалсаго.

— Нийсса цхьа дии бийсеи далалехьа юхакхача везаш ва со! — цIенхаштта жоп деннад цунна Цагено.

- Боккъала а, цунга дIакхоачийта далара Iа ер, — аьнна, сихха шоай цIагIара хьа а дена, Цагенага шовзткъа тума ахча дIаденнад цо.

— Мел доккха дикахетар хиннад, меттахьа, сона тахан! Мел дика хIама де вIаштIехьдаьннад, меттахьа! — яхаш, доккхалаш де йолаеннай из Iовдала сесаг кастта чувенача ший марага. — Кашашкара воагIа со, яхаш цхьа къонах кхийттавар сох. Юххера а. тIатахкача, тха дас вайта хила мегаш а вар хьона из-м! ТIаккха цо фу йоахар хой хьона? Ялсмала дIакхача шовзткъа тума ахча эшаш циггача Iохайна вагIа йоахар хьона тха да! Миска-яI из! Дика болх ба хьона аз цу сагага мичара воагIа хьо, аьнна хаьтта а. Вешта, из-м со малий ца ховш тIехьвала а мегар. Дика болх баьбеций аз, цунга тхоай даьна эшаш дола ахча дахьийта?

- ХIай, хIай?! - ийкхад из Iехаяьлга гучадаьннача цун марага. — МалагIча оагIорахьа вахар из? Гаьнаваьнна хургвий из?

— Кхы дукха гаьнаваьнна а хургвац, Кхоана тха да волча юхаверза веза ший яхаш вар из, — аьннад сесаго, Цаген дIаваха моттиг белгала а йоаккхаш.

Сиха ший говра нувр а тилла, Цагена тIехьакхе а, цунгара ахча хьадаккха а лаьрхIад цо.

ХIаьта цхьан хи тIа йилла хьайра йолча ше дIакхоачача хана цIаьхха юхахьажача Цагена бIаргавайнав геттара говр сихъяь шийна тIакхувш воагIа говрабаьри. Из малув а, цо леладер фуд а кхы уйла е ца езаш сиха кхетадаьд Цагена. Из бахьан долаш ваха сиха хьаьр чу а ийккха, хьаьрхочунга аьннад цо:

- Жи новкъост, сихагIа дIалачкъалахь! Хьо ве аьнна воагIаш ва хьона из дIа воагIа говрабаьри.

ХIаьта вож цох тийша сиха хьаьр кIала дIалачкъав.

— Мича вахар из вошийна вир? — хаьттад Цагенага, геттара вувхьа а вувхьаш, кастта хьаьр чу йийккхача баьречо.

-- Малув Iа вувцар? — хаъттад Цагена, къайлагIа хьокхаш санна, хьаьр кIала пIелг Iо чу а хьекха.

ХIанз-м мича гIоргва хьо, аьнна хеташ вола говрабаьри сиха хьаьр кIала ваьннав, хIаьта Цаген цун говра тIа а хайна дIаийккхав. ХIаьта хьаьрхо бехке воацилга а хайна, хьаьр кIалара хьалваьлча, говр йоацаш хиннай...

— Аьъ, хIанз фу леладу Iа? Говр мича йихьай Iа? — хаьттад гIаш чувенача ший марага цун сесаго.

— Цу хьа даь ялсмала гIаш ваха везаргвоацаш цу сага дIаелар-кх! — яьхад кхы а чIоагIагIа догдаьттIа чувенача Iовдалча сесага маро.

№ 22. ТIАККХА МАРА IОКХОССАНЗАР

ВIалла дага а доацаш, иштта атта шийна дика говр а, цунца нувр а, кхаьла дирст а нийсъяларах чIоагIа доккхал деш хиннав Цаген. Каст-кастта цу говра тIа а хайя, ший гаргара нах болча хьоашалгIа водаш хиннав из.

Иштта цхъан дийнахьа новкъа ваьннача Цагена тIакхаьчаб цхьанна сага де во а долаш, дика ма дергдац оаха аьнна дув биа арабаьнна къуй.

Ше малув дIахайтачул тIехьагIа, ше хьоашалгIа водача фусамдаь цIи а йоахаш Цаген цкъарчоа уж тебе гIийртавале а, тIаккха царна духьал ший деррига денал ураоттадаьдале а цох хIама хиннадац. Из говра тIера Iо а кхесса, цун говр а ийца дIабахаб къуй.

— Ай, хье со волча воагIа хIана аланзар Iа царга? — аьннад Цагена шийгара говр дIаяккхар дIадийцачул тIехьагIа фусамдас.

— ТIаккха мара-м со цар бокъонца говра тIера Iо а кхоссанзар, - яьхад Цагена.

№ 23. ХIАМАН ХЬУРМАТ ДЕШ ЙОЛА САГ

— Даьра, захал, из са йоI, хьа нус, дика яц ма мотт сона хьоца, — аьннад шоай коа дахча доаккхаш воалла Цаген бIаргавайнача царцига хьоашал а даь дIаводача Цагена виIий устдас.

- Во я оалалга-м вIалла а дац хьона, — яьхад Цагена. — Са нус санна хIаман хьурмат деш йола саг-м вIалла хила а йиш мичий. Цо-м кхыметтел ше кулг-юхь дила хий а доадац цхьа пайда боацаш.

- Аьъ, фу ду цо цох ? — хаьттад цо дувцачох цецваьннача захала.

— Аз хIара Iуйрийна мела дагахьа морз чулоаттадеча кхабилга чу Iо чу-м, даьра, детт! — яьхад Цагена.

№ 24. КЪАМАЬЛАЦА А ВУВРГВА

Цхьан дийнахьа базар тIа дотоца кхаьла шалта йохкаш латтача лоамарочунна тIанийсвеннав Цаген.

— Фу дех Iа цу шалтах? — хаьттад дIатIавахача Цагена, шийга из эца ахча доаццаше а.

— Шийтта тума дех! Ер санна йола шалта кхычахъа атта эцалургьяц, — аьнна, ший шалта могаяй лоамарочо.

— ХIаьта сона цхьан сомах хьалой Iа из? — хаьттад Цагена.

— ДIавала, новкъост, хьона шалта эшац, Iа-м духхьал къамаьлаца а вувргва саг! — яьхад лоамарочо.

№ 25. УСТДАС АЬННАР

ВIалла ший маро аьннар ца деш, цо аьннача кхыметтале цхьа дош а ца дуташ саг хиннай йоах Цагена юххера йоалаяь сесаг. ХIаьта из хьал кхы дIахо ла низ боацаш, цхьан дийнахьа из йита, аьнна, лаьрххIа ший устцIаьй цIагIа дIачуваьннав Цаген.

ХьалмагIа баьрчче а яьнна, ший марага из а, из а де яхаш ягIаш хиннай Цагена устнана. Цунна уллув бийзача метта тIа хаьнара а яьнна уллаш хиннай цун йоI, Цагена сесаг. ХIаьта вож, царна массаза а ловр-товр де гIерташ вола миска, шоай пишк лотае гIерташ ваьллав.

Дикка ший устнаьнага а устдаьга а хьежаш а лаьтта:

- ВанагIа, КъорIа дий укх шун иIагIа? — хаьттад Цагена.

- Сенна деза хьона из? — хаьттад из варах а, цо деча хаттарах а цецваьннача устдас.

- Нр са сесаг Насипати, из хьа сесаг Хьасипати дийна мел я, вай шиннех къонах ма хургвац аьнна дув баа деза-кх! - аьннад Цагена.

— ВоллахIий, нагахьа санна Iа из дув буэ, цул бакъболаш биа дув ма хургбац, хьона лойя, укх юртарча саго а! - яьхад устдас.

№ 26. ХЬО ВОССАРГВА АЬННАД ХЬАННА МОТТАР?

Аьннар ца дарал совгIа, вIалла а ламази мархеи доацаш, цIаккха а сагIийна лаьрхIа хIама ца луш, чIоагIа Iаьса саг хиннай йоах къавеннача Цагена юххера а йоалаяь сесаг. ХIаьта Цагенага цох лаьца хIама дIа ца оале а. цун гаргарча наха а лоалахошта а дикка новкъа хIама хиннад из.

Юххера а Цагена зIамагIволча вешийна дагадеха хиннад из дикка кхера а яь, иштта имане йоалае, аьнна. ХIаьта цхьан дийнахьа цар цIен бада тIа а ваьнна, шийна тIаювха йоккха. йIаьха мосаш йола кетар тIакIалтIа а яьккха, сигалара воагIаш санна, тунгала Iурга чу гIолла цар цIен юккъе Iочу а кхоссавенна, цо аьннад:

— МалагIа ва шох укхаза Даьлах ца тешар а, Далла гIулакх ца дер а?

— Хоастам хилба хьона, хоастам хиларг! Хьо воссаргва аьнна хьанна моттар, хьо воагIаргва аьнна хьанна хетар? - яхаш, 1о а ежа, цун когех хьерчаш хиннай йоах, из Iочувессар бокъонца Даьла ше ва мотташ йола Цагена сесаг.

№ 27. ХЬО А ЛЕЛАЦИЙ?

— ХIанз цу хьай керта тIа туллар кий я мотташ лелий хьо? - аьнна хиннад къе, биркъе хIамаш а ювхаш волча Цагенага ше вIаьхий хиларах кура-сонта волча цун лоалахочо.

— Ай, ва воше, хьо а лелаций цу хьай белаж тIа багIар корта ба мотташ? — яьхад Цагена.

№ 28. ДИКАГ1ДОЛА ЛОВЗАР

Цаген зIамига волча хана хиннад яхаш дувц из.

- Дерригача ловзарех малагIа ловзар хет хьона дикагIа? -хаьттад Цагенага.

- Саг йоалаяьча деш дола ловзар хет-кх, - яьхад Цагена, — Цигача-м шортта яа-хIама а ма хулий!

№ 29. КХО СОМ БАХЬАН ДОЛАШ

Цхьан цIаьрматача сага ахча хьаьрча хиннад Цагенага. Ден а бус а хIана дац, аьнна, ший ахча хьада яхаш Цагена тIехьа лийннав из.

- Аьъ, сел доккха ахча да хьа сога хьаьрчар? - хаьттад юххера а из кIордаваьча Цагена.

- Ши тумеи кхо соми да-кх! — аьннад вокхо.

- Мегад хIаьта, — аьннад цун сатедара духьа Цагена. — Кхоана хьавола, аз цхьа тума дIалургда хьа. Ломма а хьавола, аз цхьаькха тума а дIалургда хьа. Ши тума дий уж? ТIаккха фу дус хьа сога?

— Кхо сом дус-кх, — аьннад ший ахча хьакхаьчача санна гIадвахача вокхо.

— Аьъ, воше, из кхо сом бахьан долаш-м хьайна а тоам мичаб хьона наха юкъе со ишта юхьIаьржа увттаве! - яьхад Цагена.

№ 30. ЮХМАЧЧАХЬА ДАЛАРЕ

— Ва са юртахой! Мишта хет шоана, фу мах болаш я ерригаш а дотоца-дошоца кхаьла йола ер са фертеи, гIовтали, палчакхи? Фу мах болаш ба со тIавагIа ди? — яхаш, ший даси-нанаси шийна яьча Iалашонах курал еш хиннав цхьан вIаьхийча сага воI.

- Бакъдар аьлча, хIамаш-м, дикадар мара, царех ала кхы хIама доацаш я, — яьхад Цагена. — Цхьабакъда, сона хетарах, из-м саг селлара кура-сонта хила везаш хIама дий-хьогI? Дош дар хьона уж лелаечун мах лакхаг Iа а болаш, из гIулакх юхмаччахьа даларе.

№ 31. ШИЙ МАХ-М ХОВШ ХУЛ

Лоам чура лоа а деша, ишта а сиха а, Iаьржа а, шийла а доагIаш дола Тийрк кхы а бирсденна ха хиннай из.

— Ва нах, оарцагIдовла! — яхаш, хьекхаш дола цIогIа хьахазарах, цу геттара бирса доагIача Тийрка чу сиха Iочу а кхоссавенна, цо геттара даькъазаваьккха Iохьош вола ший лоалахо хьаваьккха хиннав Цагена.

ХIаьта цхьа-ши кIира даьнначул тIехьагIа, цунна баркал ала аьнна лаьрхIа, кхехкаяь котам а ийца Цаген волча ший сесаг яхийтай лоалахочо.

- Даьллахь, ма дика ховш хиннаб-кх цу хьа мара ший мах! — яьхад ше даь гIулакх цо кхы ца лархIар новкъа хиннача Цагена.

№ 32. ЦАГЕНА АЬННАР

Цхьан дийнахьа ший доттагIчунца БаIдалца Iохайна вагIаш хиннав Цаген. Цхьацца-шишша дувцаш шоаш багIача хана БаIдала аьнна хиннад:

— Даьллахь, Цаген, вай а вай дезала а мел дукха къахьегарах, кхы тоаденна эрга мича доал ер вай вахар-м. ЦIаккха а вайцара дIакъаста мича туг укх къело-м. Гой хьона, мел дика, вIалла гIайгIа, бала боацаш вах вай хьаьрхо. Ший дегIа еш кхы башха хало а йоаиаш, ше а ший дезал а дика кхабарал совгIа, цох-м берригача наха а башха дика къонах ма лоархIий! Фу дар-хьогI, са доттагIа, вай а цун оамалаш хьатIаийцача?

— ДIавала, БаIдал, вай санна болча наха вIаштIехьдаргдолаш хIама дац из нах Iехабар. Нагахьа санна вайх юрта хьаьрхой хилча а, духхьал наха Даьла духьа наггахьа луча сагIах тоъам баь даха дезаргдар вай, — яьхад Цагена.

№ 33. ХIАНЗ ЧАКХДАЬННАД ВАЙ ГIУЛАКХ

Цхьан дийнахьа хьунагIа ваха араваьнна хиннав Цаген. Водаш-водаш, дикка кIоарга хьуна юкъе из кхаьчача хана, шийца вIалла герз а доацаш волча цунна духьалйолаеннай йоккха, бирса ча. ХIаьта шийна из ча тIакхетача хана Цагена теха цIогIа хаза, цигга тIанийсвеннача цхьан лоамарочо ший йоккха шалта а теха, из ча йийнай. Иштта дага а доацаш ше дийна висарах гIадвахача Цагена цу лоамарочунга аьнна хиннад:

— Хьайца хьай доттагIий а боалабеш со волча хьодшалгIа ва веза хьо, Тахан вувчара Iа со кIалхараваккхарах, аз шортта ахчеи совгIаташи лургда хьона а, хьа доттагIашта а.

— Аз ше вувчара кIалхараваккхарах сона а, аз сайца боалабаьча новкъосташта а шортта ахча лургда аьннадар сога Цагена. ХIанз сайца цига мала вугаргва ца ховш вагIа со, - аьннад лоамарочо ший лоалахочунга, из гIулакх нийсденна цхьа кIира даьннача гIолла.

— Цу гIулакха-м сагота хила везац хьа, Со веча мегаргвеций цига? — лоалахочо а аьнна, Цаген волча дIакхаьчаб уж.

ХIаьта геттара кье а меца а вахача Цагенага хиннадий царна дала а шийна дита а ахча а совгIаташ а? ХIаьта башха тоам ца хеташ, цар Цагенага хIама дIа а ца хьоадеш, хIаьта вокхарна Цагена е ахча а е совгIаташ а дIа ца луш, цхьа ди а, ши ди а, кхо ди а даьннад.

— Из хьай лоалахо Iа вувре, аз шоана лургдола ахча деррига а хьайна дусаргдар-кх хьона! - аьннад тIаккха цо фу ду хьажа дагахьа, лоамарочун уллув ваьнна венар геттара цIаьрмата саI волга хоаденнача Цагена.

— Мегаьд, со раьза ва,— аьннад вокхо.

ХIаьта Iовижа уллаш волча ший лоалахочунна тоха аьнна цо тур хьалъайдешше а, Цагена цIогIа техад:

— Аьъ, воше, укхо вув хьо, хьалгIатта! — аьнна.

— Чано вувчара Iа со а кIалхараваьккхав, тIаккха хIанз укхо вувчара аз хьо а кIалхараваьккхав. Хьона ма гарра, хIанз со хьона ахча дала дезаш а вац е из сона дала дезаш хьо а вац, ХIанз шо шоай цIадахача чакхдаьннад вай гIулакх, — аьннад Цагена.

№ 34. КХО ШАЙ МАРА ЦА ДОАККХЕ А

Из ялар шийна мелла халахете а, вIалла деналах ца вохаш, гонахьарча наха ший догдаьттIалга дIа ца хойташ, царна хьалхашка доастама, эсала ца хьовзаш, бокъонцарча къонахчо санна дIадерзадаь хиннад Цагена ший сесаг енна таьзет.

ХIаьта цул тIехьагIа дукха ха ялалехьа Цаген геттара чIоагIа маьлхара а гIайгIане а волаш зийнача цун лоалахочо, ший цох чIоагIа дог лазаш санна кеп а оттаяь: "ХГанз фу хиннад цигача, Цаген?" — аьнна, Iоттар а еш, бехк баьккхаб Цагенах.

- Даьра. воше, соахка кхо сом а денна аз ийца хинна цаI мара йоаца вир-м еннай! — аьнна, лоацца цун хаттар дIадерзадаьд ио леладер кхетадаьча Цагена.

- Ай ва Цаген, хьай сесагал а дукхагIа езар хьона из вир? Из елча-м мича эттавар хьо селлара халча! Ма чIоагIа саготду Iа цунна? — аьннад фуннагIа-моллагIа даь а из хьовзаванза Iе дагавоацача лоалахочо.

- Цу хана-м массаварг а: "ВIалла а сагот ма де Iа, Цаген! Дукха хьай са ма даа Iа, Цаген! Оаха кастта хоза нускал доаладергда хьона!" — яхаш, сона гонахьа ма хьувзарий шо, — аьннад цун ха-барах шийна дош ца хеталга дIахайта ловш волча Цагена. — ХIаьта хIанз, вир а денна со виссача хана, цхьанне а хIана алац оаш, эггара дикагIдар-м хац сона, кхыметтале эгтара эсалагIдола вир эцаргда оаха аьнна а? Хоза нускал доаладергда хьона, яхаш, даьсса хабар дувцарал халагIа да мотт сона, цох кхо шай мара ца доаккхе а, сона вир эцалга!

№ 35. ЛАКХЕРА ДИКАГIА ГУ

— Нагахьа санна со лайя, дIарча лакхарча лоам тIа мара дIа ма воллалаш со! — аьннад Цагена.

— Ай, из фуд хьа, ва Цаген? Вай кашамаш-м лохехьа ма дий! — аьннад цох цецбаьннача гаргарча наха.

— Из, даьра, да мискачар бокъо яларга догдоахаш со цигара хIара денна Iочухьежаргволга, — яьхад Цагена.

№ 36. ХЬАДОЛЛЕ ХIАЬТА

— Цхьа дика говр нийслоре, из эцаргьяр аз, — яхаш, шийна вовзача сагаца къамаьл деш латташ хиннав Цаген цхьан базара дийнахьа. Из къамаьл дIахаза, Цагена Iоттар е дагахьа, царна дикка гаьна латтача цхьан саго аьнна хиннад:

— Вир мегаргдецарий хьона, Цаген?

— Даьра, мегаргдар-кх дукха дика-м. Хьадолле хIаьта сихха! — яьхад Цагена.

№ 37. ЦIАЬРМАТАЛ

— Боккъала а, са лоалахо, аз из хьайга хьоадарах бехк ма баккхалахь. ХIаьта а, тIехьагIа из хьона ханза дусаргдоацандаь, тахан из хьога дIа ца аьлча валац со. Тахан Iуйранна шун Iатто муIа Iетта тха етт бийнаб, йоах. ХIаьта из хьога дIахайта а цох сайна хьогара хIама доагIий-хьогI, аьнна, хатта а венавар со, — аьннад дхьан дийнахьа ший лоалахо волча вахача Цагена.

— ТIаккха, тIаккха, Цаген? Из-м вIалла а Iаттан да бехке ве доагIаш хIама дац! Бага мотт а хьаькъал а доацача Iатто даьчунна со сенна бехке ва? Таханарча денга кхаччалца хье укх дунен тIа вахаш, из а кхетадаьдеций Iа? Етт-м, из са бале а, хьа бале а, хьайба ма дий! Фу бекхам бергба цунна? — аьнна. юххера тIатоI Iабаь бехк баьккхаб Цагенах лоалахочо.

- Аьъ, ма гIалат ваьнна хиннав со! Ха-м, даьра. ховр сона Iа из иштта дIадерзадергдолга. Вешта, из-м кхыча тайпара хиннад: шун Iатто а ца бувш тха етт, тха Iатто бийна хиннаб шун етт, — аьннад тIаккха Цагена.

- ТIаккха-м, воше, юххьанца денз гIулакх ше долчча тайпара дувца дезар, - яьхад, фуннагIа даь а Цагенагара хIама яккха дагаволча лоалахочо.

№ 38. ИЗЗАЛ АУКХА ХА СЕННА ЙОАЕРГЬЯ?

— Бакъдий-хьогI из, Цаген? Со венначул тIехьагIа сона наIалт кхайкаде са каша тIа воагIаргва аьннад ма йоахий Iа, — хаьттад цхьан дийнахьа Цагенага цхьанна а воча хIамах къахкаш воацача цун лоалахочо.

— Ай, ва лоалахо, аз из аьнна-м геттара дукха ха ма яьннайий. Цу хана-м хьо кхычарна башха вовза а мича вовзар. ДагадагIаций хьона вай лоалахой хинна кхо ди а далалехьа Iайха сона баь тийшаболх? ХIаьта хIанз-м со воагIарг а вац хьона цигача, хIана аьлча со воацаш а, цу хьа кашан боарза дIатIакхача аргIа хьа тIа ца кхоачаш латгаш кхы а дуккха нах ма хургбий. ТIаккха иззал дукха ха сенна йоаергья аз? — яьхад Цагена.

№ 39. ВАЙ ДУВЦАР ДУВЦА БОЛАЛУРГБА-КХ

— ВIалла миштаб а ца ховш ма бий е хIанзара кагий нах-м. Оамал а, гIулакх а, эздел а, денал а мича доал акхарех-м, ВанагIа, къабелча фу хургда-хьогI акхарех? - яхаш, къамаьл деш багIаш хиннаб цхьан пхьегIа тIа вIашагIкхийтта боккхий нах.

Тоъал цар дувдачунга ладувгIаш а ваьгIа, Цагена аьина хиннад:

— Вай дувцар дувца болалургба-кх уж а!

№ 40. ЦIАЬРМАТАЧА ФУСАМНАЬНАГА АЬННАР

Цхьан дийнахьа кхыча юрта бахаш болча ший гаргарча нахах бIаргтоха ваха хиннав Цаген. Цхьацца хаттараш деш хабар дувцарал совгIа, наькъа бIоахалагIа дикка кIаьд а мец а веннача Цагена хьалхашка вIалла а яа-мала хIама оттаеш хиннаяц фусамнанас. Юххера оттаяьр а Цагенах башха хьаша лаьрхIа хIама хиннаяц, духхьал кIолд яьккха даьсса морзи шийла сискали мара.

— Бокъонца кхы яа-мала хIама йоацаш ба-хьогI ераш е со да лархIар да-хьогI ер? — аьнна хеташ, дIа а хьа а бIарг лекхача, Цагена бIаргабайнаб кора тIа латта хIаьтта мара хьабаккханза бола керда налхеи, уйчен кIала хьалъэлла улла боккха устагIан думийи. Цул совгIа, маьнге кIала латташ хиннад тускар дизза фуаш.

— Эшарт, — кхайкав из фусамнаьна цIи а яьккха, ио ше ца лархIар чIоагIа новкъа долаш, — со-м шух бIаргтоха мара венавацар, Дика хет сона шо ишгта дика хьал-торо йолаш доахкаш. Баркал хьона, Iа сона даьча хьоашалах. ХIаьта тахан Ангуштара ваьнна со шунцига воагIаш, сона фу дайр хой хьона?

— Хац, даьра, сона-м. Iа хьа ца дийцача, сона сенах ховргда из? — аьннад фусамнанас.

— ТIаккха-м сога ладувгIалахь, — аьнна, волавеннав Цаген. — ВIалла дага а доацаш, цхьа боккха текхарг духьалбаьлар сона. ХIаьта аз дIа шун маьнге кIала тускара чу дадаш дола фуаш санна дола тIой кертах дийттача, цу дIа шун кора тIа латташ бола керда налха санна хьоа хьаарабаьлар цун. Из бакъдеце, дIа шун уйчен кIала хьалъэлла уллаш бола думи тIакхийтта лалва со!

Ingushgen
05.05.2015, 22:20
№ 41. ГIОЙЛЕ Я ХЬОНА

Дуккхача наха юкъе Цагена шийца баь бегаш ла ца могаш, йIоахалла лаьттах Iотекхаш йола шалта а яьккха, картах тIех а кхоссавенна, новкъа воагIача Цагена духьалваьнна хиннав цунна уллув вахаш вола БаIдал.

— Аьъ, хIанз фу леладу Iа, са лоалахо? Аз хьоца баьраш-м хьо сай доттагIа а лоалахо а лаьрхIа бегаш ма барий! — аьннад гIулакх кхетадаьча Цагена.

— Iа-м лоалахо а доттагIа а ма яхий, хIаьта со-м вац хьоцарча довнах а дош хеташ. Кхы къийкъ-пIийкъ Iа оале, са дегIах дакъа ца хуле, ер шалта чакх-м йоаккхаргья аз хьона, — аьннад вокхо.

— ДIавала дIа, фу дувц Iа? Iовдаладар де-м цхьаннена а хала дац, Цул гIойле я хьона, наха юкье а ваьнна, наьха мотт Iомабича! — яьхад цох ца вашача Цагена.

№ 42. ЖУВР БЕХАР

- СонтаIал, — аьннад Цагена нанас ший воккхагIволча виIийга, — воллел, лоалахошкара цхьа жувра кад бехал вайна.

— Даьра, бехаргбац, нани, аз-м, — духьале яьй воIо. — Наха юкъе дIалела везаций са?

- Микаьил, - аьннад нанас, — хIаьта хьо гIол вайна жувр беха.

— Со мишта вода, ва нани, е астагIа гоаз а детташ? — аьннад Микаьила.

— Нана лайла хьа, са кIаьнк, вож бераш кагий ма дий вай, хьо ца воде, тховсара пхьор доацаш диссад-кх вай, — хьоастаеннай нана Цагенага.

ДIакхайда кад хьа а ийца, лоалахошкара жувр беха вахав Цаген. ДIачувоаллашехьа а, цар сайре дика а йийца, аьннад Цагена:

- СонтаIал сонта ва, Микаьил астагIа ва, кхыдола бераш кагий да, из бахьан долаш нане укх кадача жувр беха аьнна вайтавар со!

№ 43. БЕХК БАККХАР КХЕРАШ

ДIа мел дийна ялаташ чуийцачул тIехьагIа, дикка доккха совгIаташ а дехка, говраш хоахкаргйолаш соцам баь хиннаб Цаген вахача юртарча наха.

— Лоалахой а ма дарий вай, боккъала а цига хахка говр я сона. цох доккха гIулакх хулар сона, — аьнна, ший лоалахочунга дехар даьд Цагена.

— Эъ, воше, хьох-м вIалла гIулакх-эздел а мича доал. Цкъарчоа, фуд шугахьа, малад шугахьа, могаш дий шо, аьнна, дахар-денар хатта хаций хьона? Iа-м цIагIа хьачувоаллашехьа а, дIа а хьа а доацаш, говр я ма яхий! — аьнна, варах а дехкеваьккха вахийтав Цаген лоалахочо.

ДIа цхьа ха-зама яьннача гIолла, ший лоалахочун отарах цIи яьнна бIаргаяйнай Цагена. Цхьабакъда, цох цунга хоам бе вIалла а сихлуш хиннавац из. Шорттига дIачу а ваха, Цагена аьннад:

— Сайре дика хийла хьа, са лоалахо!

— Маршалца вахалва, Цаген, — моаршал юхадерзадаьд лоалахочо.

- Фуд шугахьа, могаш лелий шо? Берашка фу хьал да? Гаргара нах фу деш ба? Говр а доахан а Iангара даха доакъар Iалашдаьдий оаш? - яхаш, дахар-денар хетта волавеннав Цаген.

Юххера а из кIордадаьча лоалахочо аьннад:

— Фу гIулакх дахьаш венавар хьо, Цаген?

— ВоагIаш-м хьа отар доаг ала венавар со! Цхьабакъда, Iа юха а бехк баккхар кхераш, воагтIашехьа из хьога дIаала лоархIаванзар-кх, — яьхад Цагена.

№ 44. 3IАМИГА ВАР СО

— МалагIча юрта ваьв хьо? — хаьттад Цагенага.

— Сона-м из вIалла дага а мича доагIа. Цу хана зIамига вар со, — яьхад Цагена.

№ 45. САЙ СЕСАГ ЙОЛАНДАЬ

— Хьай сесагах а ма кхерий хьо-м, — аьнна тIехтохам баьб Цагена пхьегIа тIа гулбеннача юртхоех цхьанне.

— Кхер, из сай сесаг йоландаь, — яьхад Цагена. — Са даьсара, кхерац хьа сесагах-м!

№ 46. Х0ВРГДАР ШОАНА

— ХIаьта а цхьа ираз доал-кх укх сагах, — аьннад Цагена, цIаккха а ший дас-нанас а, гаргарча наха а яхар деш воацача цхьан сагах.

- МалагIа да из? - хаьттад наха.

— Из, даьра, да, ер ший сесагах кхераш хилар, — яьхад Цагена.

— Ховргдар шоана, ер цох а ца кхераре, укхо ше мел даькъаза воаккхаргвар!

№ 47. АЬТТУВ БАРГБАРИЙ-ХЬОГI?

— Сона-м, даьра, могаргдац шун да къонве, — аьнна хиннад геттара кIалвиссача Цагена цун къонгаша хьатIавоалаваьча лоро.

- Къонвала-м сона сайна а, даьра, лацар! - яьхал из къамаьл дIахазача Цагена. - КIеззига кхы а воккхагIа хила аьттув баргбарий-хьогI?

№ 48. ТIАККХА-М

- Цхьаннахьа а ца соцаш, цIеннах чуувтташ, массаза а айлаюкъе лелаш ма йий из хьа сесаг-м, — аьнна, тIехтехад Цагена.

— Даьра, яц, - яьхад Цагена, — тIаккха-м наггахьа тха тхоай цIагIа а гучаяьрг ма ярий из!

№ 49. ХЬО А МА ТЕШАЛАХЬ!

- ЦIаккха а из къел-моцал дIакъасташ мичай хьох-м, ва Цаген. Базар тIа кхаччалца ги делла топпара кхабилгаш чуйола гали !а дIахьоре, кастта хьо а вIаьхий хургволаш массехк дика хьехар дергдар аз хьона, - аьннад Цагенага цхьан вIаьхийча саго.

— Мегаьд, дIахьоргда аз, - аьнна раьзахиниав Цаген цу гIулакха.

— Наха фуннагIа-моллагIа дувце а, гIийла дале а, къаьна дале а, къоахка дале а, дулх тол хьона, Цаген, — аьннад вIаьхийча саго, Цагена гали ги а делла, шоаш новкъа ма баьллинге а.

— Цхьаькха а да хьона, Цаген! БIагIара яле а, ийрча яле а, астагIа яле а, йоI тол хьона! — аьннад вIаьхийча саго, шоаш ах никъ баьчул тIехьагIа.

— Наха-м фуннагIа-моллагIа дувцаргда хьона, Цаген, цхьабакъда цIаккха а ма тешалахь вIалла а хила йишйоацача хIамах! — аьннад вIаьхийча саго, шоаш базар тIа дIатIакхоаччаш.

Юххера а цо ше Iехаваьлга кхетадаьча Цагена, лостадаь цун гали лаьттах Iо а теха, аьннад:

— Цхьаболча наха хьа кхабилгаш ехай а яхаргда хьона, вокхар йоханза я а яхаргда хьона, цхьабакъда хье иарга хьажжалца цхьаннех хьо а ма тешалахь.

№ 50. РУЗКЪА-М БЕ-БЕ ХУЛ!

Сесаг а енна, берашка а коа-карта а хьажа саг а воацаш, геттара халчаэттав Цаген. ФуннагIа даь а, Цагенацара юкъ-моттиг ма хулла тоае дагаволча цун лоалахочо цхьан дийнахьа хаьттад цунга:

— Даьллахь, Цаген, чIоагIа новкъа да сона, коа-карта хьажа а саг йоацаш хьо иштта хала хьувзаш. Хьа моттиг тоае уйла еш-м ва хьона со! Фу саг йоалаергьяр Iа?

— Сай гаргарча нахаца тарлургйола саг хилча тоъаргьяр сона-м, — аьннад Цагена.

— ТIаккха из сай устйиша дIаяйта аз хьога, Цаген? Башха хоза а, къона а-м яц из, цхьабакьда Iа из хьайоалайой, цо ваха-м хоавергва хьо. Духхьал мар мара ца эшаш, цунга-м шортта ахча а рузкъа а ма дий! — аьннад лоалахочо.

— Цох зоахалол хургдац, - аьннад цу гIулакха раьзавоацача Цагена.

- Аьъ, Цаген, ахчеи рузкъеи дезаций хьона? - ийккхад цецваьннача лоалахочунга.

— Ахчеи рузкъеи-м, даьра, дезар сона, цу тайпара Iалашдаьр дезац-кх! — яьхад Цагена.

№ 51. ШИЙ ИШТТА ДИКА ДОТТАГIИЙ ХИЛЧА

— Боккъала а, Цаген, наггахьа мара вIашагI а мича кхет вай, хьай вIалла а ха яле, юхасоцавалар хьо, кIеззига цхьана сакъердаргдар вай! — аьнна дехар даьд ший вира тIа а вагIаш, кхыча юртара цIавоагIаш вола Цаген бIаргаваймача цхьан хи йисте вIашагIкхийтта шоашта сакъердаш багIача кагийча наха.

- Мегаьд хIаьта, оаш иштта чIоагIа дехаш хилча, дIа а мишта гIоргва! — аьнна, ший вир дIа а хийца, царца Iохайнав Цаген.

Массанена а малара кадаш Iодеттачул тIехьагIа, Цаген хьовзаве аьнна хьалххе а шоайла соцам баь хиннача кагийча нахах цхьанне, кад хоастабе дош а дийха, аьннад:

— Даьллахь, Цаген, ма дика вир а я-кх, меттахьа, из хьа яр. Мел хоза товш да цун доккха бIаргаш, дIаьха лергаш! Мел оамалца а я, меттахьа. Из йоацаш ма вуссалва хьо! Сона лов цун моаршала е Iодетта латташ дола кадаш вай дIамалар!

— Амийн! — аьнна, шоайла вIаши бела а къежа, Цагена а малалехьа, шоай кадаш дIаменнад кагийча наха.

— Аьъ, Цаген, хьо раьза веций цу хьай вира моаршала из кад дIамала? — хаьттад цхьанне.

— Из цхьа моллагIйола вир мара ецаре, оаха а маргдацар хьона цун моаршала лаьрхIа! - тIатехад вокхо.

— Оаш ма аллара, таханарча денга кхаччалца со се а вар из бокъонца дика вир я мотташ, цхьабакъда сона ла хала дола гIалат даьннад цунгара тахан! - аьннад юххера Цагена.

— Аьъ, фу гIалат даьннад цунгара? - хаьттад новкъосташа.

— Шо санна дола эздий доттагIий ший хилча, хьалххе а из сога хьахайта мегацарий цо? Шоашта гаций шоана, из бахьан долаш цо тахан мел юхьIаьржа оттаваьв со? — аьнна, шорттига ше вагIачара хьалгIаьттав Цаген.

№ 52. ВIАЛЛА ДАКЪА А КХАЧИЙТАДАЦ

— Са да мала хиннав хой шоана? Сай да санна хьаькъал долаш ва шоана со а, — яхаш, каст-кастта доаккхалаш деш хиннав Цагена лоалахо.

- Мегаьд хIаьта, мегаьд, — аьннад цхьан дийнахьа цун хабараш кIордадаьча Цагена, — Вешта, хьол совгIа кхы воша е йиша хиннадий шун?

- Хиннаб, даьра, кхо вошеи кхо йишеи-м, - жоп деннад вокхо.

- Даьллахьа, воше, ма озабезамаш деш саг хиннав-кх из шун да, — аьннад Цагена. — Хьона-м хьаькъалах вIалла дакъа а мича кхачийтад цо!

№ 53. ГIАШ ВАХА ВЕЗАРГВАЦАР

Цхьан дийнахьа дикача говра тIа а хоаваь, ший шин новкъостаца цхьана кхыча юрта яхача йоIах бIаргтоха вахийта хиннав Цаген цун даьвошас.

— Аьъ, Цаген, хIанз фу хилар цигача? — хаьттад говраш а йоацаш гIаш цIабоагIа уж бIаргабайча даьвошас.

— Даьра, кхоккхе а говр, топаш тIа а оттаяь, духьалбаьннача эбаргаша дIа-м йигар, — аьннад Цагена новкъостех цхьанне.

— Тхога-м цхьаккха герз а мича дар, хIаьта уж-м виъэ а топаш а ухкаш ма барий, — тIатIехад шоллагIчо.

— Да ма хьакха цун даьллахь, со хиннавалар-кх шуца. ТIаккха ховргдар-кх царна! — ийккхад цу гIулакха чIоагIа раьзавоацача Цагена даьвешийга.

— Даъра, воти, тIаккха-м, хетаргахьа, виьлагIволча эбарга а гIаш ваха везаргвацар, — аьннад цу ханналца дош а ца оалаш юстара лаьттача Цагена.

№ 54. ЗIАМИГА ХИЛАР

Цхьан дийнахьа наьха беша ягIача гаьн тIа а ваьнна, боалаш буаш вагIаш хиннав Цаген.

- Аьъ, фу леладу Iа хIанз, ва кIаьнк, наьха беша а вена? -хаьттад из бIаргавайнача беша дас.

— Со-м вац кIаьнк, со-м алкхашк я, — аьннад Цагена.

— ДIаалал хIаьта хьай илли, аз ладувгIаргдар хьога, - аьннад вокхо.

Цо доаккхача иллех вела а венна, аьннад беша дас:

— Ай, алкхашко-м иштта мича оал илли!

— ХIанз а зIамига я со, Iомалуш мара яьгIац со, — яьхад Цагена.

№ 55. СЕДКЪИЙ ХЬАДУ-КХ

— Сигала керда бутт гучабаьлча, фу хул-хьогI къаьнача беттах? - хаьттад Цагенага.

— Массехк даькъах из бийкъа а бийкъий, сигалара седкъий хьаду-кх! — яьхад Цагена.

№ 56. ХЬОНК

— Дала аьннадале, эггара хьалха хьаяьннача баьца кхо хол ма боаккхаргба аз, — яхаш, ши ког урагIа а бахийта, моцала дог Iувжаш уллаш хиннав Цаген.

— Из малагIа буц я, ва Цаген, из эггара хьалха хьайоалар? — хаьттад цунга нанас.

- Хьонк ба-кх, ва нани! — яьхад Цагена.

№ 57. ЕТТ БАХКАРЕ-М

— ХIанз вай етт баьхкача-м, атта ахканга довргдар вай, нани, — аьннад Цагена.

— Вай-м ма бац бахка а ца бахка а етт, — аьннад, цо дувцачох ца кхетача нанас.

— Ай, ва нани, нитташ хьабаьлча, етт баьхкаб цар алаций вайх лоалахоша! - яьхад Цагена.

№ 58. САГА ДОГ

Цаген зIамига волча хана цхьан вIаьхийча саго хаьттад цунга: — Массарел а дукхагIа мала веза хьона?

- Се кхоабаш вола сай да веза-кх, - аьннад Цагена.

- Тахан-тховсара денз аз цул а дикагIа хье кхоабе, со дукхагIа везаргвий хьона? - хаьттад вIаьхийча саго.

- Цкъарчоа со дика вузаве Iа, - яьхад Цагена, — бIаргашга га а гуш, багена чам а хоалуш, йиза кхеллай гийг. ХIаьта сага дог-м сеиах дузаргда!

№ 59. КХЫ ТХА Я-М ЯЦАР

Цагена бун чура котамаш лочкъае ваха хиннав ши къу. Царех цаI котамий бун чу а ваьнна, котамаш хьакхувдаеш хиннав, вож цо хьагелаш йола котамаш гале чу ехкаш лаьттав.

Котамий Iехар хаза, цIагIара араваьннав Цаген, Из хоаванна, галл Iо а тесса, веддав котамаш гале чу ехкаш лаьттар. Цунна тIехьа а иа водаш, бун чу воаллачунна хоалургдоацаш гали хьа а лаьца, дIаэттав Цаген.

— Вайна дIаяхьа укх чу кхы хIама-м яц, — аьннад, ше еррига котамаш хьакховдаяь ваьлча, бун чу воаллачо.

- Тха кхы я а-м яцар! - яьхад Цагена.

№ 60. ДIА МА ОЗЗА

Ший даь говр-вордаца воагIаш хиннав Цаген.

— Венна саг кашамашка дIавахьа веза тха, - аьнна, оззаяь Цагенагара говр-ворда дIаяьккхай духьалбаьннача венначун гаргарча наха.

Кашамашка дIатIакхоаччача хана, дIахо яха ца тугаш юхагIертай Цагена говр.

— Даьра, укхо кхы дIаоза-м тигац, - аьннад говр лоаллаш вагIачо.

— Укхо дIа ма озза дайна дадаш далар-кх шо! — яьхад, урхаш бе а ехка, ший говр дIайолаялийтача Цагена.

Ingushgen
05.05.2015, 22:26
№ 61. ДУЛХ КХЕХКАДАЬ ХИЙ

Цхьан шун тIа багIача наха гIулакх деш латташ хиннав Цаген. Диа а менна а баьнначул тIехьагIа, сона дилла я, сона чорпа я, йIайхагIа яьлахь, тIера даьтта дIа а даьккхе яьлахь, яхаш, цар дIай-хьай лехкаш кIордадаьд Цагена.

Ваха ведар йизза хьа а етта, из шун тIа Iо а оттаяь, аьннад йоах Цагена:

— Укхох дилла аргда, чорпа аргда шоашта ховргда шоана, цхьабакъда хIанз вай цIагIа дисса дола дулх кхехкадаь хий-м ер да шоана!

№ 62. КАРТ Е А ЕЗАРГЬЯЦАР

Цхьан дийнахьа ара уллача шоай беша гонахьа карт е аьнна вига хиннав Цаген цун дас. Болх дIаболабаь дукха ха ялалехьа, ди дIоах а денна, салаIа дагахьа Iийне Iохайна воккха саг ше вагтIача тхьайсав. Кхы из сома а ца воаккхаш, садовлехьа ерригача беша гонахьа карт яь ваьннав Цаген.

— ХьалгIатта, дади, со карт яь а ваьннав, хIанз цIагIо вай, — аьннад Цагена.

— Даьллахь, ма во ваьккхар Iа со сома. ВорхIлагIча сигален тIа а кхаьча, Даьлаца къамаьл деш воаллар со! — аьннад ше воIо на-барах ваккхара дика раьзавоацача дас.

— Хьо цу Далла мо гаьна-м укх вай беша тIагIерташ дола Iаьсий а далар, — яьхад Цагена. — ТIаккха вIалла карт е а езаргьяцар вай!

№ 63. ЦАI ДЕ

МоцагIа-моцагIа цхьан сага чулатташ хиннав цхьа мекъа саг. Ваха а вала а ца вуташ ше халча оттаваьчул тIехьагIа, из латкъа вахав Цагенага:

— Вирага мо болх бойт цо сога, жIалега мо лувш а ва из сога. ФуннагIа дийя а, цу цхьан балех со мукъаваргвола никъ хьеха сона! - аьнна, дийхад цо.

- Со дика кхетац Iа дувцачох, — аьннад цкъарчоа ше цунга фу аргда ца ховиI виссача Цагена. — Цо хьога вирага мо болх байте, жIалега санна сенна лув? Из хьа да мекъа вир а хинна, нана жIали хиннад яхалга деце, сона-м хац из фуд! Iа цу хьай даьх пхьу а баь, наьнах жIали дойя, из хьога луврг мара вац! Вешта даьх вирабIарз а яь. наьнах вир хулийте, вирага мо болх мара байтаргбац. Царех хьайна лов цаI де е лерттIа, воаггIача тайпара къонах хила!

№ 64. ДАЬЛЛАШОЙ, БЕРАШ

ЙоIо гIулакх а деш, хIама дуаш багIаш хиннаб цхьа кагий нах. Чаьла чутасса шекар цо оттадаь доацалга дIахайта гIортарах хIама а ца хинна, пела чу Iаг хьувзабе эттав Цаген.

— Живарий, бераш, пошта йоагIий хъажал цигача? — аьннад, корах ара а хьажа, цо леладечох цецъяьннача йоIо.

— Даьллашой, бераш, цо шекар дахьий а хьажалаш! — яьхад Цагена.

№ 65. ХЬАГУЛЛАЛЕ

Сихбенна эцар-дохкар деш хьувзаш хиннаб цхьан базар тIа гулбенна нах, ЛаьрххIа лакхача гувна тIа ваьнна: "Ва нах. хьагуллелаш!" — аьнна, цIогIа техад Цагена.

— Фу даьд цигача? ХIана хьекх Iа из цIогIа? — хаьттад фу хиннад-хьогI укхаза аьнна тохабеннача наха.

— Укх Iургара хьаараиккха дахка дIарча Iургах дIачуийккхар-кх! — яьхад Цагена.

№ 66. ДАА-ХIАМА А IОЧУДОЛЛА

Цхьан хьал долча сага жа доажаде чуэтта хиннав Цаген, Iурра-Iурра Цаген жа доажаде водаш гIадж мара кхы хIама каракховдаеш хиннаяц цо цунна.

— Хьанаьхк, — аьннад юххера Цагена, — хьо Iу лело Iемавеце а, со наьха жега валла Iема ва хьона. ТIормиг а хьаба, цу чу даа-хIама а Iочудолла!

№ 67. ЖОЖАГIАТЕРА ХАЬШК

Цхьа саг енача метте коа говр хьувзаеш, из геттара коачъяь, картал дехьа-сехьа кхувсаш, мехкарашга хьалхашка куралаш еш хьийзав цхьа зIамига саг.

— Даьллахь, хьанаьхк, ма майра а ма кадай а ва хьо, — аьннад гулбенначарех цхьанне.

— Да ваттIа цун, — яьхад догьайденнача вокхо, - са безам хилча, аз-м. цу жожагIатера хаьшк а дахьаргдар.

— Из-м аз а, даьра, дахьаргдар, — яьхад цунга ладувгIаш лаьттача Цагена, — хьа санна из хьакховдаде кIала кийчча вагIаш даьвоша хилча!

№ 68. ХЬУНАГIА-М СО ГIОРГВА ХЬОНА

Цхьанна тайпара а цIагIа де дезача гIулакхага хьажа безам болаш хиннавац Цаген. ХIаьта цун воккхагIвола воша чIоагIа хIилла йолаш, маькара саг хиннав.

— Фу дича бакъахьа дар-хьогI аз, дахча ма кхоачаденнад вай, хIаьта цаI хьунагIа ца вахача а ма варгвац, вешта тахан ваха везаш укх вай кIаьнка хьоахадаь зоахалол а ма дар са, — аьннад цо шорттига, Цагена хозаргдоацаш оалаш санна.

— Тави, Т'ави, — яьхад из дош дIахазача Цагена, воккхагIволча веший цIи а яьккха, — хьа деша юкъе дикадар эккхалда, хьай дош диц ма де Iа, хьунагIа-м со гIоргва хьона!

№ 69. ВIАШАГIАЕТТАЛУЧЧА

— Лаьттеи сигалеи, дийи бийсеи мичахьа вIаший къаст хой хьона? — аьнна хаьттад Цаген хьовзаве дагадехача цхьан пхьегIа тIа гулбеннача наха.

— Шоаш вIашагIдетталучча къаст-кх! - яьхад, вIалла шек а воацаш, Цагена.

№ 70. ЛОВР-ТОВР

— МалагIча замах ваха ловргдар хьона? — хаьттад Цагенага.

— Турпал Iаьлий замах ловргдар-кх, — аьннад вокхо. - ХIана?

— Цу хана цунна цхьаннена мара хийттавац шийх Турпал Iаьла, хIаьта хIанза-м хIаранена а хет! — яьхад Цагена.

№ 71. ДIАДОЛХАЦИЙ ВАЙ

Ший огара чура цаI мара боаца етт а лочкъабаь болхаш бола къуй бIаргабайнаб Цагена, Сихха ший мотти гIайбеи дIа а хьоарчадаь, уж ги а дехка, царна дIатIехьакхийнав из.

— Ай, Iа фу леладу хIанз, ва Цаген? — хаьттад корзагIбаьннача къуша.

— Са беррига боахам а ийца кхычахьа даха дIадолхаций вай?! -яьхад Цагена.

№ 72. ВОГIА ФУ ХУРГДА?

Ший захал волча фуд-малад хьажа ваха хиннав Цаген, Цамогаш хинна. "ахI", яхаш, метта вижа уллаш хиннав вож.

- Аьъ, фу хиннад хьона, иштта веха хIанав хьо? — яхаш, Цагена ше ца витача, вокхо хаьттад:

— Царгаш а корта а лазаш хилча, кхы вогIа фу хургда? - Цох веха къонах хургва-кх! — жоп деннад Цагена.

№ 73. ХIАНЗ IАЙХА ЛОРАДЕЛАХЬ

Iохоаваь цхьан сага корта боашаш воаллаш хиннав Цаген.

— Лерг лораделахь, лерг! — яхаш, соцаш хиннавац вож.

Из кIордаваьча Цагена, "чIарх" аьнна лерг хьа а хоададаь, аьннад:

— Даьллахьий, хьанаьхк, хIанз дIа а лаьце, Iайха лораделахь ер!

№ 74. КЪОАЛ

Цхьан вIаьхийча сага отар чура докъадаь дулх лочкъаде къоалагIа баха хиннаб Цагени цун ши новкъости. Пенаш чIоагIа хилар бахьан долаш, тхов боха а баь, чубовла кийчбеннаб уж.

— Цаген, хьона дикагIа ховргда дерстар харжа, хьо Iочувала, — аьннад вокхар. Цун духьал ала хIама доацача Цагена, Iочуваьнна, сиха хьалдиза хьалденнад дулха гали.

— ШоллагIдола гали цо хьалкховдадича, из вита а вита, гIоргда вай, — аьнна, чIоагIдаьд новкъосташа.

Из дIахазад Цагена. ТIаккха ше цу гале чу а хайна, пхьарс галех ара а баьккха, гали хьалкховдадаьд цо. Гали хьал а ийца, байддаб новкъостий, Цаген отар чу виссав мотташ. ХIаьта цар когий таташ хаза, гонахьара жIалеш летад царех, тIехьашкара галена ка а етташ.

— Хьалъайде гали, вошийна вир, дулх дIадоаккхийт Iа! - аьнна, царга гале чура цIогIа хьалъара техад царна раьзавоацача Цагена.

Из цIогIа деттар оарцагIваьнна фусамда ва мотташ, кхерабенна, галеш Iо а кхайса, байддаб къуй, ХIаьта жIалеш царна тIехьа латаш дIадахад. Цу хана гале чура хьал а ваьнна, цар Iотесса дикагIдолча дулха гали ги а делла, ваьнна цIавахав Цаген.

№ 75. ШОЗЗА ВОАВАР

— Дала йоае хьо, даьллахь, ХIанз ма сихъелар хьо яла! Ма доккха моастагIал хиннад-кх Iа соца лаьцар, — яьхад ший сесаг енна саготдаларах шоай цIагIа гIолла дIай-хьай ухача къавеннача Цагена. — Къона волча хана маьре ена цкъа воаваьвар Iа со, хIаьга хIанз къа а венна, къий а венна виссача дийнахьа яла этта, цIаькхаза а воавир-кх Iа со!

№ 76. БАХАНЗА IЕРГБАЦ

— Цаген, бакъдий-хьогI из тийшаболх гайна-ганза ше баьчох бода яхар? — хаьттад Цагена йоажаеш йолча наьха говрех цаI лочкъае дагадехача цхьан зIамигача саго.

— ЦIена бакъдолаш да, мичча хана баха а, из баьчох шийх гIоргхилар, — аьннад Цагена.

Из мичча хана а цкъа гIоргба яхар-м башха дош а дий-хьогI, аьнна хийтта зIамига саг, кастта ший аьттув ма баьллинге а, дикагIча говра гIа а хайна дIаиккхав.

— Даьла валла хьа да хьакхийца! Сенна бир Iа сона а хьайна а ер тийшаболх? - аьннад, лочкъаяьча говра тIера чукхийтта фоарт а йийна уллаш волча цунна кастта тIакхаьчача Цагена.

— Айя, ва Цаген, — йистхиннав вож, — Iа-м мичча хана а цкъа гIоргба мара мича аьннадар из! Са-м гаьнавала а мича кхийр!

— ХIанз хьох бахар-м Iа кхычарна баь тийшаболх мара бац хьона! Сона Iа баьр-м хIанзехьа гIоргбац хьох, бакъда баханза-м Iергбац, — яьхад Цагена.

№ 77. ГIАЛАТ НИЙСДАР

Деш а дуташ а цхьаккха хIама доацаш, айлаюкъе лелаш хиннав Цагена воккхагIвола воI. Саг йоалайича мукъагIа кхетаргвацархьогI ер аьнна, шийга дар а доацар а вIашагIа а теха халла саг йоалаяьй цунна Цагена.

— Ай, хIанз а яа-мала хIама еций укхаза? — хаьттад ший нускалга цхьан бус ха яхача хана чувенача саг йоалаяьчул тIехьагIа а ший оамал хувца дагавоацача Цагена воIо.

- Мичара ена хул из? Са-м укх коа еча хана денз а мича кхийттаб лерттIача даарах мотт, — аьннад нускало.

— Со-м шун воI ва. Оаш вийча а шугара цхьанне дIавехарг а воацаш, - аьннад, кхы нускалга йист а ца хулаш, ший нана йолча волавенна чуваьннача Цагена воIо. — Бакъда, оаш моцалла йийча, наха ютаргйий шоана хьалла магIарча цIагIа ягIа наьха саг?

— ХIа-хIа, - аьннад йоах из къамаьл дIахазача Цагена, — из гIалат-м сихха нийсдергда вай. Ераш сихха був ца баьхача баргбац!

№ 78. УСТНАНА Я МОТТ СОНА

Цхьан дийнахьа ший найца ковна гонахьара карт тоаеш воаллаш хиннав Цаген.

— Эъ, Цаген, хIанз фу леладу Iа? Наха а гуш хьай найца карт тоаеш ма воаллий хьо-м! — аьнна, тIатоIIабаь бехк баьккхаб Цагенах цун лоалахочо.

— Из фу яхалга да? — аьннад Цагена. - Укхун устнана я мотт сона согарьяр! Цо аьннар ца дича воалий со?

№ 79. ГОВРАГА ХАЬТТАР

— Ай, сенна даьккхад Iа ер вир ара? — хаьттад башха дикача говра дирст а лаьца латта ший лоалахо бIаргавайнача Цагена.

— Ер-м дац вир. Ер-м бизза тIавагIа ди ба, шийл дикагIа кхы боацаш! — аьннад лоалахочо.

— Аз-м хьога хеттацар из, говрага хеттар! — яьхад Цагена.

№ 80. БАКЪДИЙ ХЬАЖА ВОАЛ-КХ

Коа-карта цхьаккха хьайба а, котам а, москал а хиннаяц Цагена. ХIаьта цхьан дийнахьа юртал арахьара лаьца Iаьржа хьаргIа а яхьаш воагIаш хиннав из.

— ВанагIа, хIанз фу леладу Iа, Цаген? Фу де воалл хьо цох? — хаьттад цунна духьал кхийттача лоалахочо.

— Со а веций кхыбола нах санна ваха везаш, са коа а хила мегаций садоалла хIама? Цул совгIа, ер кхо бIаь шера ях яхалга бакъдий хьажа воал-кх! — яьхад Цагена.

Ingushgen
05.05.2015, 22:38
№ 81. ДАЬ-ЦIАГIА ЙОХИЙТАРГЬЯРИЙ IА?

Гоннахьа кIарцхалаш а даьнна, юрта йисте латтача цхьан биркъача цIагIа вахаш хиннав Цаген. Цун цIен юххе гIолла хIара денна, Iурра а сарахьа а, шоай жайи доаханеи Iулаш хьалли Iойи лехкаш хиннад бIаьхийча наха.

Ше ловш йолча къелах а моцалах а мишта кIалхараваргва ца ховш уйла еш волча Цагена цхьан дийнахьа вIалла хIама хьадара тIера йоацача ший сесагаца дагавоалача кепара аьннад:

— ВанагIа, ва сесаг, со-м вайна яа сискал Iалашъяра денна а бус а сатем боацаш сай вира вордаца наха хьунагIара дахча кхухьаш ма лелий. ХIаьта Iа а, вай коа-карта мукъагIа, цхьацца хIама хьадича фу дар-хьогI?

— Фу дар из аз дича кхоачашхургдар? — цIимхаро хаьттад шийга из алара а дика раьзайоацача мекъача сесаго.

— Хьайна йоккха хало е-м аргдацар аз хьога. ХIаьта а, кхы деши дуташи хIама доацаш укх цIагIа ягIачул, вай цIен гоннахьа ягIача кIарцхалех дIахьекхаденнача наьха устагIех диса тха хьагул а даь, из хи тIа дихьа цIен а даь, базар тIа дихьа дехка а дехка, цох воашта цхьа-ши уст ийцача бакъахьа бецарий вай? Царца хIара шера нух а доаккхаш Iохайшача, цхьа бахьан торо хургьяр-кх вай а.

— Со-м раьза я, — аьннад Цагена сесаго. — Вешта, уж-дIа а дежа, со цхьан кIирах тхоай даь-цIагIа гучаяла йохийтаргьярий Iа?

— Ай, уж дIадожа вай ворда а хилалехьа, цул совгIа, бIарччача бIаьсте готах-нохарах даьхка фоартош а яйна долча царца хьо ма сиха йода даь-цIагIа? — ийккхад, сесага оамал хувца ца лойя, духхьал ше цхьаь дIагIертарах шоай боахам тоалургбоацалга гучадаьннача Цагенага.

№ 82. ДАЛА ДИКАДАР ДОЛДА ВАЙНА, ЯХАШ

- Фу деш бар вай захалаш? — хаьттад БаIдала кхыча юрта а хинна цIавенача ший доттагIчунга Цагенага.

- Дала дикадар долда вайна, яхаш, кхы деши-дуташи хIама а доацаш, Дала ше эггара хьарам даь аьлдиташ дувцаши гIийбаташ деши багIаш бар-кх, - яьхад Цагена.

№ 83. ЕР ШУ ДА-КХ

Цхьан наьха дика тIа вIашагIкхийттаб юрта а мехка а цIихаза бола дуккха къонахий. Шун тIа шийна юхь-духхьал вагIача Цагена моцагIа шийца баь бегаш дега Iаткъарах, ший гIирсага-торонга хьажжа цо ше воккхий хIана вац, аьнна, раьзавоацача цхьан курача-сонтача вIаьхийча саго Цагена Iоттар а еш аьннад:

- Аьъ, Цаген, хьо мишта нийсвеннав укхаза? Даьра, йоккха юкъ-м яц хьонеи вираи юкъе!

— ХIанз сабарделахь, — яьхад Цагена, — из-м сайна а ховр сона: ер шу да-кх сонеи вираи юкъе.

№ 84. ХЬАННА ХОВ?

Цхьан дийнахьа вир яйна чIоагIа халахетар хиннад Цагена. Цул совгIа, цу дийнахьа цунна чIоагIа гоама болча нахага едда маьре яха хиннай цун йоккхагIйола йоI. Цхьанна а дикача гIулакха юкъе боаца. даиман набарах боахкаш санна мекъа, эхь-эздел дIатесса бола ший захалаш цхьанна тайпара дег тIа эцаш хиннабац Цагена.

ХIаьта кастта шоллагIа вир а яйнай Цагена. Из лаха мел бахараш чубаьхкачул тIехьагIа а, чу ца йоагIаш йиссай Цагена шоллагIйола йоI. Из бахьан долаш кхы а чIоагIагIа саготденнача Цагена аьннад:

- Долле, хIанз из мукъагIа хьалаха!

- Мича яхар кхер хьо из? Укх сахьате ше чуйоагIаргьяр из-м! - аьннад цун сатем бара Цагена сесага.

— Хьалхарьяр а вир яйнача сарахьа вирага едда маьре яхай вай! Хьанна хов ер а вираца цхьана еддайий, — яьхад Цагена.

№ 85. КХЫ ФУ ДЕЗА ХЬОНА?

Сигалара ди а детташ, чIоагIа делхача догIах ведда, шоай юрта вахаш волча цхьан цIаьрматача сага фусаме нийсвеннав Цаген. Даггара йоагаш цIи а йолаш, пхьера лаьрхIа даар-малар кийчдеш йоаллаш хиннай фусамдаь сесаг. Кастта догIа а сеца, цигара дIаваха веннача Цагенагара, хIама даа-мала ца аларал совгIа, фусамдас ахча дийхад.

— Сенах лу аз хьона ахча? — хаьттад цо леладечох цецваьннача Цагена.

— Ай, ер санна долча дийнахьа хьона мичара нийслу мах боацаш ер санна фусам? — яхаш, ший Цагенацара гоамал гучайоаккхаш къамаьл даьд фусамдас.

— Мегаьд хIаьта, хIанз цIа а ваха, ахча а дахьаш юхавоагIаргва со, — аьннад Цагена.

Сихха чу а ваха, юхавоагIа Цаген бIаргавайнача фусамдас хаьттад:

— Ахча хьадерий Iа, Цаген?

— Денад, даьра. Из да вахавецарий со? Хазаций хьона са киса чу дото эппазаша деш дола тата? — аьннад, киса кулг а дахийта, Цагена.

— Хоз, — жоп деннад фусамдас.

— ХIаьта хIанз сайх хьаьрча декхар дIаденна ваьннав со хьона! — аьннад Цагена.

— Мишта деннад из, ахча са бе хьа а ца кхаьчача? — хаьттад фусамдас.

- Сона гаьннара хьа фусамнанас кийчдеш дола пхьор бIарга-дайнадар, хIаьта хьона са киса чу доаллача ахчан тата хазад. Кхы фу деза хьона согара? — аьнна, шорттига цIаволавеннав Цаген.

№ 86. АЬЛДИТАШ ДУВЦАРАХ

Цхьан саго шийх аьлдиташ дийцад аьнна хазача, цунна ведар йизза хурмаш яхьийтай Цагена.

— ХIанад хьа из? — хаьттад цецбаьннача наха.

— Селлара цо къахьегарах цхьаккха совгIат дагIаций цунна? — яьхад Цагена.

№ 87. МАЛУВ ВОККХАГIА?

- Малув шух воккхагIа, хьо е хьа воша? - хаьттад Цагенага берашта ахча дала дагахьа кисара бохча хьалдоаккхаш воаллача хьоашалгIа венача цар даь доттагIчо.

— Дахача шера тха нанас са воша сол цхьа шу мара воккхагIа вац йоахар. ХIаьта хIанз тхо цхьан ханнара хила тарлу-кх! - яьхад вешийца дакъа нийсса хилар ловча Цагена.

№ 88. ГIАДДАЙТАЛАХЬ, ДАЬЛА

Аькхе баха кийчбенна хиннаб цхьан юртара кагий нах. Царна юкъе хиннав Цаген а. Шоаш цIабоагIаш дахьаргдар хьоахадича, царех цхьанне аьннад:

— Цхьацца лийг-м гIаддайча а дахьаргда вай!

— ГIаддайталахь, Даьла, — яьхад, хьалха уж массайттаза аькхе а хинна, баьсса цIаихалга ховш волча Цагена.

№ 89. ДIАДОВЛА

Юрта юкъе гIолла сихха болар а деш хьавоагIаш хиннав Цаген.

— Цаген, ва Цаген, хьо дукха вахалва, цхьан юкъа юха а сацийя, кIеззига дог паргIатдоаккхаш оапаш мукъагIа бувца тхона! — аьннад, из бегваккха дагахьа, пхьегIа тIа гулбеннача наха.

— ДIадовла, дIадовла, мича хIанз, фу дувц оаш? Хьалла, юрта магIа, хий лекъача чкъаьрий гулде вода со! - аьнна, дIаиккха урагIа веддав Цаген.

ХIаьта шоаш цо Iехабелга дага а доацаш, цунна тIехьа товсабеннаб дог паргIатдаккха ловш хиннараш.

№ 90. СО СЕ-М КХЕТАЦ

Цхьан дийнахьа хоарцамаш лочкъаде дагахьа, гали а ийца, наьха беша ваьнна хиннав Цаген.

— ХIанз фу леладу Iа? — хаьттад хьадаьха хоарцамаш Цаген ший гале чу дехкаш воаллача хана тIакхаьчача беша дас.

— Бехк ма баккхалахь, михо укх хьа беша чу а кхесса, хIанз юха аравала ца могаш воаллар со, — аьннад Цагена.

— Михо-м хьо ловча кхессавалар, са беша ца кхесса! ТIаккха уж са хоарцамаш хIана доах Iа? — хаьттад вокхо.

— Мух со дIавахьа гIерт, цунга се дIа ца вахьийта аз цар йоархIаш хьалувц, тIаккха уж шоаш хьалдувл, - аьннад Цагена.

— Мегаьд хIаьта, уж хьа-м хье михо дIаувзаварах доахаш хила а мегар Iа, тIаккха цу гале чу хIана дехк Iа уж? - хаьттад беша дас.

— ВоллахIий, со се-м кхетац укх гIулакхах, - яьхад Цагена. -Из фуд-хьогI яхаш, хьога хатта лаьрхIа вар-кх со!

№ 91. ТIАККХА-М

— Цу вай паччахьа ма ховдалар укхун морзал! — яьхад, шекарца чай а молаш, цунца кIай маькх а юаш вагIача Цагена. — ТIакк-ха-м вIалла а вайга хьа ца кхоачийташ цо ше мергдар хьона ер!

№ 92. ДИКАГIА МЕЛ ХУЛ

— УстагIан дулх кхаолларгда аз хьона е бежан дар? — хаьттад хьоашалгIа венача Цагенага цун йишас.

— Ай, хIанз а цхьа яьй мара боацаш дахаш да шо? — яьхад Цагена.

№ 93. IОДАГАРБЕ

— Сигала масса седкъа ба? — хаьттад Цагенага.

— Кховзткъеи кхо эзари ворхI бIаьи барайтта ба-кх! — бIарганогIар ца тохаш жоп деннад Цагена.

Вож тийшавац.

— Iайха Iодагарбе хIаьта! — аьннад Цагена.

№ 94. ЦАГЕНА ПИШК

Ший цIагIа пишк еш воаллаш хиннав Цаген. Дика пишк вIаштIехьа а яьнна, ниI йоллаш из воаллача хана, цигга тIанийсвеннача лоалахочо аьннад:

— Ва Цаген, наха-м ниI малхбоале хургйолаш ма йора из пишк, Iа-м юхмаччахьа ма яьккхайий из!

Из еррига пишк йоха а яь, из юха йотта волавеннав Цаген. Iаькъа IотIайилла из йистевоалача хана, вена хьаэттав цхьаькха цхьа саг. Цо а пишка ниI харцахьа егIалга лаьрхIад. Цо аьннача оагIорахьа ниI а егIа, Цаген воаллача хана, цхьаькхане а из йогIа езача оагIорахьа егIаяц, аьннад.

Кхы из йогIа оагIув а боацаш, дIаараваьнна, массанена а товтовчахьа дIаерзае йиш хургйолаш, ший ворда тIа пишк е эттав Цаген.

№ 95. ХЬОНА МА КIОАРГА ХИННАД ИЗ

- Ай, ва Цаген, Iа-м вIалла кIоарга а дац ма аьннадарий из хий! КIоарга мишта дац из, са къамарге кхоачаш хилча? Цо-м Iокъайла а ваьккха, Iовахьа минот мича яхар со! — аьнна. тIатоIIабаь, бехк баьккха хиннаб Цагенах цар юрта ваха венача цхьан воча саго.

— Да ма хьакха цун, — яьхад, кхы зе-зулам доацаш из виссар а новкъа долаш волча Цагена, — Сона-м ха а мича ховра из хьона ишта кIоарга хургдий. Цхьабакъда, цу тIа гIолла ткьамаш а детташ тха юртара гIажаш дIайолхача хана-м хилац хьона из селла кIоарга! Цар-м кхыметтел когаш а къайла мича доах цо.

№ 96. КХЫ ХIАМА-М ЯЦ

— Фу деш ва хьо? — аьнна хаьттад Цагена цхьан дер дайна лелача сагага.

— Ер дуне дуаш ва-кх! — аьннад вокхо.

— Даьра, ер дуне ца дуэ, кхы яа хIама-м шун цIагIа а йий-хьогI? - яьхад Цагена.

№ 97. СОМ ДАККХАР

Цхьан вIаьхийча сагагара сом деха ваха хиннав Цаген.

— Мегаьд, Цаген, — аьннад вIаьхийча саго, — лургда аз хьона сом, хIанзчул тIехьагIа цхьа шудаьлча хьо юхавоагIе.

ШоллагIча денна геттара Iуйранна гIаътта вIаьхийча сага коа а ваха, наIарах хIама техай Цагена.

— Фу леладу Iа? — хаьттад вIаьхийча саго.

— Со, даьра, венав Iа сона сом лургда аьннача хана денз цхьа ди дIадаьнналга хьога хайта! - аьннад Цагена.

— Волле, Цаген, цIагIо, — аьннад вIаьхийча саго. — Ха яьлча юхавоагIаргва хьо.

КхоалагIча дийнахьа сецца юха а вахав Цаген вIаьхий саг волча. НаIарах хIама техай.

- ХIанз фу леладу Iа, Цаген? Хьо-м дукха вIаштIехьа а вийхьогI? — аьннад эгIазвахача фусамдас.

— Со, даьра, венав Iа сона сом лургда аьннача хана тIера ши ди дIадаьнналга хьога дIахайта! — аьннад Цагена.

Кхы Цаген шийна тIехьара варгвоацалга а хайна, сом дIа а денна дIавахийтав йоах из вIаьхийча саго.

№ 98. САГ ЦА ЙОАЛАЯР БАХЬАН

— Цаген, ва Цаген, саг хIана йоалаяц Iа, воккха ма хиннавий хьо? - хаьттад наха.

— МоллагIаяр аз а йоалаяц, хIаьта дикагIаяр сога а ягIац! — яьхад Цагена.

№ 99. КХЫ ФУ ДЕЗА ХЬОНА?

Цаген Iехаве дагадеха хиннад цхьан сага. Цхьанна тайпара из вIаштIехьдоалаш хиннадац цун.

— Аз Iехоргвар хьо, Цаген, соца ланаш дохкаргдарий Iа? — яхаш, хьа массаза кхет дIа ца воалаш, Цагена дикка кIордаваь хиннав из.

Цхьан дийнахьа ше волча хьоашалгIа воагIа из гаьнара бIаргавайна, Iо ца божийта тохаш санна, ший цIен саьнах букъ а теха дIаэттав Цаген. Вена хьатIакхаьчав вож.

— Соца ланаш дохкий Iа, аз хье Iехавергхиларах, — яхаш, юха а дIаваха ца тугаш хьайзав из.

- ХIанз мукъа вац со, — аьннад Цагена. - Цул совгIа, сайца нах Iехабеш бола моарзагIа а бац сога. Вешта, хьа безам бале, Iохарцаргбоацаш ер цIен са Iа хьаллоаце, аз дIачу а ваха из хьа-м бахьаргба!

Вож раьза а хинна, ший низ мел ба цIен са а лаьца дIаэттав, хIаьта Цаген дIачувахав. Иштта из латташ тоъал ха яьннай, хIаьта Цаген аравоалаш хиннавац. ТIаккха цIен са дIа а хийца, Цагена цIа дохийта дагадехад вокхунна: "Из а деций Цаген Iехавар?" — аьнна хийттад цунна. Са дIа а хийца, дIаховаьннав из, цхьабакъда из Iобежабац.

— Волле, волле, Iовдал, хьай цIагIо! Пен-м Iобожа дага а бацар, Iехавалар хьо! — аьннад цIагIара араваьннача Цагена.

Цхьабакъда, дIаваха тугаш хиннавац вож.

— Хьона лой, аз хи тIа а вига, хий а ца молийташ юхавоалавергва-кх хьо! — аьннад из кIордаваьча Цагена.

Вож раьза а хинна, хи йисте бахаб уж.

— Ай, тешаш мичаб хьа? — хаьттад шоаш хи йисте дIакхаьчача Цагена.

— Фу тешаш бувц Iа? - хаьттад вокхо.

- Ай, Iа-м Iайха хий меннад ма яхаргдий, аз меннадац яхаргда! Фу хургда цох тешаш а боацаш? — хаьттад Цагена.

— Волле хIаьта, тешаш боалабергба вай! - вокхо а аьнна, юха юрта баьхкаб ераш.

— Хи йисте дахарий вай? — хаьттад Цагена.

— Дахар, — аьннад вокхо.

— Хий маларий Iа? — хаьттад Цагена.

— Маланзар, — аьннад вокхо.

— ХIаьта кхы фу деза хьона? — аьнна, ший цIенгахьа волавеннав Цаген.

Ingushgen
05.05.2015, 22:46
№ 100. МОДЗ МО МЕРЗА

Наг-наггахьа Цагена къелах-мискалах дош оалаш, из бегвакк-ха дагахьа хьайзаб цхьан пхьегIа тIа гулбенна нах.

— ХIаьта а шул массарел ираз долашагIа ва-кх со! — аьннад Цагена.

— Хьол къегIеи мискагIеи саг-м укх мехка а ма вац! Хьо ма дика ва массарел ираз долашагIа? — цецбаьннаб вожаш.

— ХIама массаза дуъ, мезаца дуъ аз! — аьннад Цагена.

— Ай, хьона мичара доагIа селлара дукха модз? Тхона-м наггахьа даа а мича нийслу из! — аьнна цецбаьннаб вожаш.

— ДегIа дика хьоцар доаккхаш болх а бийя, Iоховшал шо, шоашта лойя, шийла сискал яа. Со бехке ва шоана, модз мо мерза хеташ оаш из ца юэ! — яьхад Цагена.

№ 101. ХЬОВЛА ЯЙ

Цагена лоаллаха бахаш-текъаш хиннаб цхьа мари сесаги.

— Сесаг, тахан Iурра денз цхьаккха хIама а дуалуш ма вац со, хьовла ду далара Iа вайна, сайга кIеззига из кхоаллалургдар аьнна хет сона, - аьннад маро.

- Из мо мара кхы хала хIама ма далар, — аьнна, сиха дIаэттача сесага хьовла яй баьккхаб.

Цар цIен юхе гIолла тIехвоалаш нийсвенна Цаген, латтийса хиннав хьовла хьаж кхийтта, лаьттах ший ши ког Iолетача санна.

"Хьажал, Даьллахь, хьовла деш-м, даьра, боахк са лоалахой. Со ца лайя, цох кIезиг-дукха чам-м аз а боаккхаргба", — аьнна, дIачувийрзав из цар коа.

— Дала дIаэца хьо, даьллахь, ца эшача хана ванза-м Iергвац, — аьнна яппар я, яй дIалочкъабаьб Цаген хоавеннача лоалахоша.

— Сайре дика хийла шун, са лоалахой! Дика мел дар доагIалда укх шун тховна кIал! — аьнна, тетта цIагIа чуваьннав Цаген.

Низткъа мара моаршал юхадерзадаьдац лоалахочо, хIаьта сесаго-м ший дагахьа Дала ше маьрша ма воалаволва хьо, яьхад.

Цар дувцача хабарга ладувгIе а, Цагена дагадаьллар хьовла хиннад, хIаьта вокхар из вIалла хьоадеш а хиннадац.

Цу наькъах хьовлах ший мотт кхетаргбоацалгах кхийттачул тIехьагIа, фусамдаьй Iадика а йийца, араваьннав Цаген, Бакъда, ше царна эгIазвахарах, хьовла царна дита дага-м хиннавац. Цудухьа, ше накъа а ваьккха, цIенда юха чуводдашехьа, цунна тIехьа а ваха, цар ото чу дIалачкъав Цаген.

— Жи, сесаг, дIайха долаш дика дуалац из, ото чу Iооттадийя, цхьа кIеззига шелдолийтадалар Iа из, — аьннад мара.

Садайна хиларах саьн чу вагIа Цаген хоа а ца луш, бихьа ото чу Iооттабаьб сесаго хьовла яй. Циггача дIавенна хьовла даа вола-веннав Цаген, хIаьта шоаш къона болаш хинна хIамаш дагалувца болабеннаб дог дика хинна мари сесаги.

— Со эггара хьалха хьох бIаргтоха вена дагадоагIий хьона? Кхокхарчашта юкъера эггара хозагIбола кхокха хетар-кх сона хьох цу сарахьа. ТIаккха хьона сох фу хетар? — хаьттад мара.

— Сона хьохи? ХIанз кIеззига гIелвенна зIамигбеннабале а, из хьовла чудола яй миссел бар-кх из хьа корта. Бакъда, из-м новкъа дац: корта боккхагIа мел ба, хьаькъал дукхагIа хул! Бовнадараш мо къаьрза дале а, лаьчандараш санна майра хьежар хьа бIаргаш. Аьрзе зIок санна гоама яле а, боккхача кертацеи къаьрзача бIаргашцеи чIоагIа хоза товр хьа мераж. Хьо веррига а сона хьанна тара хетар аьнна хьо ала воалле, цу цIокъ-лома тара хетар-кх! Хье ца теше, хьалтIадувхал хье къона волаш Iайха леладаь барзкъаш, -аьннад сесаго.

— Iа хьайдараш а дувхал! - дийхад мара.

Цу ханна тIеххьара хьовла кхоачадаь вала воалаш хиннав Цаген. Яь чу бухе дисар цо хьаийдеча хана, песка баьссача яьх дIадетталуш наг-наггахьа таташ лелхаш хиннад.

— ДагадоагIий хьона, вIалла хьо еха а ехалехьа, со хьайца хал-хаваьнна? Цу бус йийтта фата хIанз а етташ санна хет-кх сона, -аьнна, ший къонал дагаеха, кадай тувса а луш, сесагаца халхаволавеннав мар.

— Айя, Дала дIадаха шо а, шо санна доастама мел бараш а! -аьнна, баьсса яй кертах а боаллаш, наIарах чуваьннав Цаген.

Из вовза а ца вовзаш, аецбаьнна хьайзаб фусамдаьй.

— ХIа-хIа, - аьннад юххера Цагена, — хьо укхунна цIокъ-лома тара ма хетий, хьона ер кхокханна тара хет. ТIаккха хьанна тара хет шоана со?

— Хьои? — кхессад Цаген вайзача лоалахочо. — ВоллахIий Iазмора, хьовла яй биачоа тара-м хет!

№ 102. ЦАГЕНИ ЦУН ЛОАЛАХОИ

Цхьан дийнахьа ше цIагIа вагIаш Даьлага кхайкав Цаген: "Ва Везан-Воккхан Даьла, шеддар хьа кара ма дарий, цхьа тума ахча хIана дайтац Iа сона? Цул кIезигагIа дале, — тIатехад цо, — сона вIалла деза а дезац хьона из".

Уж дешаш дIахазача цхьан вIаьхийча лоалахочоа дагадехад: "Фу дар-хьогI аз из ловзаваьккхача, цо дувца цхьа сом а эшаш, из ахча цунна каракхачийтача?" — аьнна, ТIаккха йовлакха юкъе а хьоарчадаь, Цагена коа юккъе ийс сом чукхессад цо.

Цу гIулакха гIадвахача Цагенага иккхад: "Ер деннача Дала из цаI а лургда-кх", — аьнна. Цул тIехьагIа уйла а яь, тIатехад: "Вешта, Даьла, хьайна ма хой хьона, укх йовлакха а ма бий цхьан сома мах, цудухьа сай дош ца хувцар духьа аз хьаэц ер!" ТIаккха ахча киса деллад.

— Аьъ, хьа дош ишта ма дацар! — аьнна, ший ахча юхадаккха тоссавеннав лоалахо.

Цагена шийна из дIа ца делча, кхеле гIоргда вай аьннад.

— Со къе ва, барзкъа биркъе ва, хьо мо гIирса тоавенна воацаш со бIаргавайча, кхело а бокъо хьона лургья. Со воагIаргвац хьоца!

— аьннад Цагена.

— Ишта дале, хIахьий, са гIовтал дIатIаювха, - лоалахочо а аьнна, кхыча юрта кхеле бахаб ераш.

Лоалахочо, гIулакх иштта а иштта а да яхаш, лоткъам баьб кхелахочунга. Ше кхы ала а де а хIама доацаш виссача Цагена аьннад:

— Даьллахъ, лоалахо, Iа-м ер сона тIаювха гIовтал а хьай я арг ма дий?

— Айя, са еций из? Аз еннаеций хьона из?! — ийккхад лоалахочунга.

ТIаккха бокъонца из харц ва мотташ, кхы а гIод а теха, вахийтав кхелахочо Цагена лоалахо.

№ 103. СИХА ДАХА ХИЙ

Цхъан вIаьхийча сага боахамах цIи яьннача цIи йоае новкъостал де удаш хиннаб нах. Шорттига ший вира тIа а хайна, цига ваха араваьннав Цаген а.

— Сихле, Цаген, дика дац наьха балийна ишта сатем болаш хилар! — аьннад юхегIолла ведда водача лоалахочо.

- Сиха даха хий фордах кхийттадац, - яьхад Цагена.

№ 104. СЕННА ДЕЗА УЖ?

ЦаI мара устагIа хиннабац Цагена. Из хайнача кагийча наьха дог эттад, фуннагIа даь а, Цаген цунах ваккха.

— ХIаьта а вета а кхоана зама йоал вайна! Из хьа цаI мара боаца устагIа дIабиача фу дар-те вай? — аьннад цар Цаген волча а баьхка.

Циггача Цагена раьза ва ше а аьнна, хи йисте а баха, устагIа бийнаб. Дика из тула а баь, Цаген яй кхехкабе а хоаваь, шоаш хи чу лувча болабеннаб кагий нах. ХIаьта Цагена, цар барзкъаш хьагул а даь, цIералла кхайсад.

ДIа, дулх а кхийхка ма хургдий вай, аьнна хийттача хана, дика дегI паргIатадаьккха хьаарабаьнна кагий нах, шоай барзкъаш кора ца дича, уж мичад аьнна Цагена тIагIертаб.

— Оашош яхацарий оаш кхоана зама йоал вайна? Сенна деза вайна уж аьнна хеташ, аз цу цIералла кхайсад-кх! - яьхад Цагена.

№ 105. МИШТА ЛАРХIА ДЕЗА?

Юрта мел вола саг вийха, той дергда аз, аьнна, дукха нах вIашагIтеха хиннаб цхьан вIаьхийча саго.

Ший къаьна мангала кий а тилла, тиша гIовтали, кIалтIаръяьнна бIоржаши йийха цига ваха дIаэттав Цаген а, Духьалвенача цхьан саго, къе нах багIача готтача отара кIал дIачу а вига, кхехкаяь бежан чураш хьалхашка оттаяьй цунна.

Цу гIулакха раьзавоацаш, сиха чу а ваха, ший лоалахочун цIен-цIенагIа дола барзкъа а дийха, къоарзача элтара кий а тилла юхавенав Цаген.

— Ассалам-Iалайкум! — аьнна, геттара мерза моаршал а хаьтта, велавенна духьалвенав цунна фусамда.

ДоагтIача тайпара безаме дахар-денар хаьтта, фусамдас цIагIа дIачу а вига, магIаваьккха Iо а хоаваь, ше ура а этта, шортта даа а мала а оттадаьд.

Циггача ший лоалахочун гуржий алтазах даьча чокхе Iерж берхIа чу а Iотташ, "Даалахь, веза хьаша, даалахь!" - оалаш хиннад Цагена.

— Яьй, фу де воал хьо? - хаьттад из зийна цецваьннача фусамдас.

— Тхьовра со сай тиша гIовтал а ювхаш венача хана, бежана чураш мара мича оттайир оаш сона, хIаьта хIанз ер шу сона а доацаш, укх чокхена оттадаьрг лархIа дезаций аз?! — яьхад Цагена.

№ 106. ХЬО ХННАВ-КХ ИЗ?

Цхьан вIаьхийча сага цIагIа нийсвенна хиннав Цаген. Цига геттара шийна тара лесташ вола саг бIаргавайна, чIоагIа гIадвахав из.

— МоллагIа вале а, цхьаннахьа сона вайна-вайза саг ма вий ер, тIаваха салам а денна, зерат де аз укхун, — аьнна, Цаген велакъежа цунна дIатIаволавелча, вож а, цу гIулакха чIоагIа раьза хинна воагIаш санна, духьала волавеннав.

ХIаьта сихагIа из мархIаволла аьнна ер кийчлушшехьа а, корта кизгах дIа а кхийтта, лозаваьв Цаген. Цигга кулгаца ший лозабаь корта а лаьца, кизга чу ше вайзача Цагена яьхад: "Аьъ, даьллахъ, Цаген, хьо хиннав-кх из?"

№ 107. I0ТТАР ЯР

Цкъа хи йисте ваха, тIехкарах пIелг а тесса, шийна езача йоIаца къамаьл деш латташ хиннав Цаген. Юххе гIолла тIехвоалача цхьан лоалахочоа бIаргавайнав из.

— Цаген, из са декхар хьа маца лу Iа? — аьннад из хьовзаве дагадехача лоалахочо.

— Цу хьай бага йисса юххера къоахк Iа дIаяьккхача лургда-кх! - яьхад Цагена.

№ 108 ЦАI ХУРГВАЦ

— Ма хала саг ва хьо, Цаген, ма иман дац-кх цу хьа юхь тIа. Цхьаь-цаI гIулакх дац-кх хьа тешам болаш. Даха дог доацаш, доддашехьа а жожагIате гIоргда-кх из хьа дегI! — аьннад Цагенага цо баь бегаш Iаткъача цун юртахочо.

— Сагот ма де Iа, воше, — яьхад Цагена, — нагахьа санна из дегIадале, цига а цаI хургвац хьона со, говза къамаьл деш нах Iехабеш, цар хьакъ диараш боацаш, Хьайна ма хой хьона, хье царех волга!

№ 109. ЦХЬАБАКЪДА

Кхыча юрта цамогаш волча цхьан воккхача сагах бIаргтоха ваха хиннав Цаген. Цунгара хьал а дайза Цаген араваьлча воккхача сага зIамагIча воIо хаьттад:

— Даьллахь, Цаген, бакъдар алалахь, мишта хийтар хьона тха да?

— Цунгара хьал-торо хац сона е цох фу хургда а хац, — аьннад Цагена. - Бакъда, цхьа-ши шу хьалха оаха дIавелла тха да цул дуккха а гIойленагIа хинналга-м хов сона!

№ 110. ТХА-М ВАЦ

Шоай венна саг дIаволла болхаш хиннаб моцагIа цхьан юртара нах. Царех кхийттав хьунагIара етта дахчан ворда яхьаш воагIа Цаген.

— Хьавола, Цаген, новкъостал де тхона, — аьннад из вовзача наха.

— ВагIац, мукъа вац со, - жоп деннад Цагена.

— Ай, шун лергвеций саг? Тхо а мича доагIаргда хьона новкъостала, — аьннад вокхар.

— Со балха ух, нана даа-хIама деш я, йиша хий кхухьаш я. Тха-м вац вала йиш йолаш саг, — яьхад Цагена.

№111. ХЬО ХIАНА ВАЦ?

Цхьа дуккха нах вIашагIкхийттача нийсвеннав Цаген.

— Аьъ, хьо ва из, Цаген? Бакъдий из хьа да лакхача дегIара, хоза юхь-сибат долаш саг хиниалга? — яхаш, гонахьа хьайзав цхьа саг.

- ЦIена бакъда! — аьннад Цагена.

— ХIаьта хьо хIана вац цунна тара? — хаьттад вокхо.

— Сона-м хац, цаI хургда-кх из, — аьннад Цагена. — Вешта, хьа да а хиннав мотт сона эздий саг?

- Мишта хиннавац, хиннав, даьра! - тешал даьд вокхо.

- ХIаьта хьо хIана вац? — яьхад Цагена.

№ 112. ПХЬОР ДУА ХА

— Пхьерийна дуа хIама маца диача дар бакъахьа? — хаьттад Цагенага.

— Даа из долаш волчо, мичча хана диача а бе дац, хIаьта вокхар шоашка ма хилланге даа деза-кх! — яьхад Цагена.

№ 113. БАХЬАН

Ше наьхацига хIама даа Iохайча, шийна хьалхашка мел оттадаьр хьаккхе дIадуаш оамал хиннай Цагена. Из бахьан долаш Iоттар е дагахьа цхьан саго аьннад:

— Даьллахь, Цаген, ма гIулакхаца-эзделаца дац хьа из, хьайна хьалхашка мел оттадаьр цIендаь дуалга.

— Аз из иштта хIана дуъ хой хьона? — аьннад Цагена. — Нагахьа санна фусамнанас из аз даар ловш оттадаьдале, цунна дикахетар хургда, ца ловш оттадаьдале — футтаре хургья!

№ 114. ТIАХОВШШЕХЬА А

Вахаш-лелаш ха-зама яьнначул тIехьагIа, цхьоал кIордаяь, дIатохавенна саг йоалаяьй Цагена. ХIаьта вож кIира а далалехьа мухъена цIаяхай. Цунга цIайола ала, из хьаста дагахьа тIехьа а ваха, устнаьна цIен кора юхе теба дIаэттав Цаген. Ший нускал гучадаларга хьежаш латтача цунна хазад нанас йоIа деш дола хьехар:

— Сона дукхаезаш йола са цаI мара йоаца йоI, хьога ала дезаш цхьа хIама да са. Аз яхар Iа дойя, фусамнана хинна ца Iеш, фусамда а хургва хьох, Кхоана хье цIаяхача, хьалххе Iо а йиже, Iуйранна наха бож дIалахккалца хьал ма гIатталахь. ТIаккха хье на-барах йоалла сурт а оттадийя, хьай марага Iайха дилла а етт бетташ йола кхаба хьая алалахь. Цо из хьаяхье, цунна дирст йолл Iа. Iайха етт беттача хана, коа нув хьакха алалахь. Цо из хьокхе, цунна нувр тулл Iа. Хье етт бийтта яьлча, из бежга дIалалла алалахь. Цо из а дойя, цунна тIахов хьо!

— Ховргда-кх цох фу хургда, Даьра, доттагIа, нувр а тилла тIаховша-м боахк хьона! - аьнна, лергдилла нанас йоIа даьча хьехарага ла а дийгIа, ваьнна цIавахав Цаген.

ШоллагIча дийнахьа, кхы хIама ца хилча санна, ена хьаэттай Цагена сесаг, Цу дийнахьа а сайранна а чIоагIа безаме хиннай, хIаьта Iуйранна, шийна нанас ма хьеххара, метта керча а керчаш, ше набарах йоаллаш санна сурт а оттадаь, аьннад цо:

— Къонах, ва къонах, из вай етт бетташ йола кхаба хьаяхьаялар Iа, етт беттаргбар аз.

Вахача Цагена хьаенай кхаба. Ше етт бетташехьа а, коа нув хьакха аьннад сесаго. Из а даьд Цагена. Етт бийтта яьлча, из дIалалла аьннад. Циггача эгIазвахав Цаген.

— Сона гуш чехка лалла укх коара! Йолле, хьай цIагIо! Дирст-м еллаяр аз, нувр а тиллаяр, бакъда тIаховшшехьа, чIингаш баь, тIера Iокхессар-кх, аргда Iа хьай наьнага! - аьннад Цагена.

№ 115. ВИЗЗА КЬОНАХ

— Цаген, цхьан хаттара жоп лургдарий Iа сона? — аьннад Цагенага лоалахочо.

- Лургдар.

- Вай юртарча нахах визза къонах хьанах хет хьона?

— Сайх хет-кх! - аьннад Цагена, бIарганогIар а ца тохаш.

— ХIана? — хаьттад лоалахочо.

- Новкъост, — аьннад Цагена, - Iа сога цхьан хаттара жоп лургдарий Iа аьннадар, хIаьта аз цунна жоп а деннад!

№ 116. ДАИ ВОIИ

Кхыча юрта ваха воагIача Цагенаи цун новкъостаи бIаргавайнав даггара вIаши латаш воалла ши саг.

- Волле, дIакъоастабе вай уж, - аьннад Цагенага новкъосто.

Ераш дIатIакхоаччашше, вIаши карара а баьнна, ма могга шоайла вIаший яппараш е болабеннаб вожаш.

— ДIадала сона хьалхашкара, жIали! - оалаш хиннад цхьанне.

- ДIадала сона хьалхашкара, жIале кIаза! - оалаш хиннад во кхо.

— ДIадала сона бIаргагучара, вирабIарз! - оалаш хиннад цхьанне.

- Лалла укхазара, вира кIориг! - оалаш хиннад вокхо.

- Воллелахь укхазара, доттагIа, — яьхад Цагена, - Ераш шиъ-м даи воIи хиннав!

№ 117. ЯЛСМАЛА ДОЛХ

ЦIаьхха бIаьстен лоа дашарах, юртара иIенош а дохадеш, геттара айденнача хиво Iохьош хиннаб Цагени цун лоалахо БаIдали.

— ХIанз гаьна долхий вай? - аьннад, кхераваларах ше мишта оал а ца ховш, БаIдала.

— Ялсмала долх, БаIдал, ялсмала! — яьхад Цагена.

№ 118. КЪОВСАМ

ВIашагIа массаза кхет даим шоайла къувсаш хиннаб Цагени БаIдали, дукхагIча даькъе Цаген кот а вувлаш. ХIаьта БаIдала из лоалуш хиннадац.

- Хьавола, Цаген, кхы мел долчох котваьннав хъо, хIанз оапаш говзагIа хьан бувц хьожаргда вай! - аьннад, фуннагIа даь а Цагенал котвала ловш волча БаIдала.

- Мегаьд, - аьннад Цагена, - хьо хьалхагIа дIаволале.

— Етта сискал чIоагIа дукхаезаш вар тха да, - дувца волавеннав БаIдал. - Ерригача юрта массехк дийнахьа яа тоъаргйола сискал цкъа Iохайча юар цо.

— ХIанз а дагайоагIа сона тхоай нанас сискал йотташ лелаяь Iаькъа, — аьннад Цагена. — Цхьан дийнахъа, эгIазъяха, лосттаяь IодоагIача хи чу кхессар цо из. ТIаккха цу Iаькъо деррига дIа а дикъа, бердашкара даьлар из хий. Еррига юрт гулъелча а, хьайоаккхаяланзар из, тха наьнага кхайккалца.

— Хьо хьаьр-м ваьннавац? Иззал йоккха Iаькъа-м хулалга а ма дац! — аьннад БаIдала.

— Цу хьа дас юаш хинна сискал йотташ хиннар ецарий из? — яьхад Цагена.

№ 119. ХЬАГI

Дала ший лаьшга, цар дийххар ма лургда аз, аьннад яхаш, наха дувцаш хаза хиннад Цагена лоалахочунна БаIдала.

— Со фу деш лел хIаьта дIайожа говр йоацаш, шийгара аз дийххар лургдолаш Даьла хилча? — аьнна, Даьлагара денна а бус а говр еха волавеннав из.

Из дIахазача Цагена цхьан бус БаIдала цIен бада тIа а ваьнна, аьннад:

— Iа даь дуIаш дIахаза, Дала ше хьо волча дайта малайк да со. ЦаI хьонеи, цаI хьа лоалахочоаи — ши говр йойтаргйолаш ва шоана Даьла!

— Iа фу алеи цу Даьлага, — яьхад вокхо, — аз ехарах цо са лоалахочоа а лойя, из сона езац алалахь цунга. Сона-м эшац са лоалахочоа а енна мара цо луш йоаца говр!

№ 120. ФУ ХУРГДАР МОТТ ХЬОНА?

Бийсан юкъе цIаьхха цхьан татах сомаваьннача Цагена меттад, ший цIагIара хIамаш а лочкъаяь, къуй болхаш санна. Меттара сиха хьалкхоссавенна, шоай коа сага хьисапе хиннача цхьан боадона топ а теха, Iовижав из. Ше саг вийнав мотташ Iуйранна из араваьлча, коа цхьаккха а саг хиннавац. Цхьабакъда, тIIиргах хьалъуллача Цагена чокхена наькха тIа топа пхо кхийтта доккха Iург доаллаш хиннад.

— Хоастам ба хьона, Даьла! Балех хьалхаваьккхар-кх Iа со. — яхаш, дуIаш де эттав цу гIулакха гIадваха Цаген.

- Фу даьд цига? Тахан ма чIоагIа Даьла дагавеха хьувз хьо! — хаьттад цо леладечох цецъяьннача сесаго.

- Ай, гаций хьона дIа Iа дитта хьалъэлла уллача чокхен наькха тIа доалла Iург? — яьхад Цагена. - Из чокхи тIа а дувхаш со хиннаваларе, фу хургдар мотт хьона сох?

Ingushgen
05.05.2015, 22:54
№ 121. ЮХМАЧЧАХЬА

Мецвелча яа дагахьа, ший ворда чу йоккха харбаз а йилла, мангал хьакха аргIе ваха хиннав Цаген. Из дIа а хайна, Цагена харбаз яа лаьрхIад цун лоаллаха йол хьокхаш боахкача кагийча наха. ХIаьта, дегабуам хургбоацаш, царех цхьанне ворда чура харбаз новкъостага дIа а енна, Цагенаца къамаьл дешше, вокхо харбаз дIайихьай. Болх беш ваьлла дикка мецвеннача Цагена харбаз яа лаьрхIача, из йоацаш хиннай,

— Аьъ, са харбаз йихьар-кх оаш! — аьнна, тохавеннав Цаген.

— Воллахьий, Цаген, хьа харбаз ма йихьаяц аз! — аьннад Цагена дегабуам баьчарех цхьанне, харбаз хьаийцачо.

— Воллахьий, Цаген, хьа харбаз ма ийцаяц аз! — аьннад вокхо, из дIайихьачо.

- ХIанз шинне а юхмаччахьа баал из дув! — яьхад царех шек-ваьннача Цагена.

№ 122. ХАЛОИ ОАТТОИ

— Эггара халагIдар а фуд, хIаьта эггара аттагIдар а фуд? -хаьттад цхьан дийнахьа пхьегIа тIа гулбеннача наха юкъе белггала маьлхара волаш латтача Цагенага.

— Цхьаккха хIама а хургдий-хьогI укх дерригача дунен тIа а ший сесагаца къувсарал халагIа, - аьннад Цагена. - Цхьабакъда, цкъа цо яхар а даь хьо цунна дIакараводе, цул аттагIа а хIама дац!

№ 123. МАНГАЛА КИЙ

- ТIадувхача барзкъах эггара лоархIамегIа малагIа хет хьона, Цаген? — хаьттад цхьан саго.

— Сай мангала кий хет-кх! - яьхад Цагена, — Цудухьа лелаяций аз из сай керта тIа тилла а.

№ 124. ДIА ЦА БАХЬИЙТА

Ший цаI мара йоацача газа кач гургал а элла, из йохка дагахьа вира тIехьа а йийза, базар тIа ваха хиннав Цаген, Цигга цунна тIанийсвеннача кхаь къуно из хьовзаве лаьрхIад. ХIаьта кастта царех цхьанне газа кач баьлла гургал къайллагIа хьа а баьста, вира цIогах эллаб, хIаьта газа дIайигай.

- ХIанзалца газа кач эхкаш хинна гургал вира цIогах бехкача кхаьчад вай гIулакх, Цаген? - аьннад, цхьа ха яьннача гIолла хьатIавенача шоллагIча къуно.

— Эйяхь, жи, са вир дIалацалахь! — аьнна, сиха цунга ший вир дIа а енна, газа лаха дагахьа дIа-юха веддав Цаген.

ХIаьта цу гIулакха гIадваха вож, Цагена вир а ийца, къайлаваьннав.

— Газа а мича корайир сона, хIаьта вир а дIа ма йигайий са, — яхаш, хинначох уйла еш цIаводача Цагена цхьан гIувна йисте геттара корта а чубахийта, гIайгIане вагIаш цхьа саг вайнав.

— Фу даьд хьона? ХIанав хьо ишта гIайгIане? — хаьттад дIатIавахача Цагена.

— Даьра, Цаген, сов хьогвенна хий эца дагахьа со Iочувийрзача, укх гIув чу бохча Iо чу ма дежад са! ХIаьта из хьалдаьккхачунна, дограьза а долаш, цох нийсса ах ахча ма лургдар аз, — аьннад вокхо.

— Из бохча хьалехача, газа е вир юхаметтаотта мегар-кх са, — аьнна, гIадваха, сихха Iодаьха ший барзкъаш цунга дIа а кховдадаь, гIув чу Iочуваьннав Цаген. ХIаьта велхаш вагIаш хинна кхоалагIвола къу, цун барзкъаш а ийца, дIавахав.

Лахарах бохча а ца корадаь, хьалкхайкача, саго хьал а ца воаккхаш, гIув чу тоъал ха яьккхай Цагена. Юххера а, цо детта цIогIа хаза, базар тIара боагIача наха ше хьалваьккхача, дIакхайда картах боккха хьокха а баьккха, из лестабеш ший цIенгахьа бодача новкъа Iоволавеннав Цаген.

— ХIанз фу леладу Iа, Цаген? — хаьттад цох цецбаьннача наха.

— Даьра, воалл се мукъагIа шуга дIа ца вахьийта! — яьхад Цагена.

№ 125. ШИЙ ДЕША ДА

- Даьллахь, Цаген, сона чIоагIа дукхавезавенна саг ва хьо, боккъала а со волча вена тухах-сискалах кхетавалар хьо! - яхаш. уж вIашагIа массаза кхетт соцаш хиннавац цхьа саг.

Юххера ший вира тIа а хайна, из волча хьоашалгIа ваха хиннав Цаген. ХIаьта цунна даа оттадаь хIама духхьала хохи сискали мара хиннадац.

Цу ханна цар коанаIарга венав цхьа сагIадехарг.

— Волле, волле, дIавала укх коанаIаргара! Со дIааравоале, аз во лоалларгва хьо! — аьнна дIааракхайкав цунга фусамда.

ХIаьта а дIаваха башха сихлуш хиннаваи сагIадехарг.

— Ер ший деша да волга-м аз тешал дергда хьона, Воллелахь. новкъост, сихагIа дIагIолахь! - аьннад Цагена, ше вагIачара дIа а кхайка.

№ 126. МИЧА ДАР ШО?

Цхьан юртарча наьха доахан доажаде этта хиннав Цаген. ХIаьта цар, из шоайла эсалагIа а хеташ, дилла цхьацца Iоттараш еш вуташ хиннавац из. Цу гIулакха раьзавоацаш, садеттарах кхы хIама хургдоацалга а хайна, царна болча бекхама хIара денна "Iалаьлов, оарц дала!" — аьле, цIогIа тохаш хиннад Цагена.

— Фу хиннад цига, фу даьд? — яхаш, баьхке хьаовтташ хиннаб оарцагIа боагIа нах.

— Iоа говрабаьри хила дехьаваьннавар, из къу ва мотташ вар со! - оалаш хиннад Цагена.

— Iовдал, ва Iовдал, моллагIа говрабаьри бIаргавайнав яхаш, доаккхаш хилац хьона из оарц! — аьле, бартбийтте д Iаболхаш хиннаб вожаш.

Иштта цкъа-шозза кхы а Цагена оарц далар дийхача, из кIорда а ваь, цхьаккха а-саг венавац оарцагIа.

— ХIа-хIа, хIанз сона хов шоана фу де деза! — аьнна, сиха дIаюстара а лаьлла, деррига Iул черсий аьлашка дIадехкад Цагена.

Ше даьчох вIалла шек а воацаш, сайранна боад берзача хана, гIадж а лувзаш, шортта юрта юкъе гIолла Iоволавеннав из.

— Аьъ, Цаген, мичад тха доахан? - хаьттад шоай бежа духьал баьхкача наха.

- Мича дар шо, аз оарцагIа довла яхача хана? — яьхад Цагена. — Черсий гIаьрахой низ сачул сов а баьнна, шун доахан-м цар дIадигар!

№ 127. ДАХКА МЕЛ БАХ?

- Дахка мел бах? - хаьттад Цагенага.

— Циск тIакхаччалца бах-кх! Из а ца ховш да шо? - яьхад Цагена.

№ 128. ИЗ САННА ХIАМАШ-М ВАЙНА А ДОВЗАР!

Цкъа Цаген волча венав цун лоалахо.

- Човнага хьожавалар хьо, дарба дудалар Iа сона, наьха жIале кулгах царгаш техай сона, — яхаш, дийхад цо Цагенага.

— Хьахьокхал хьай чов, - аьнна, лаьрххIа из кулг бе а делла, шорттига, вокхунна хозаргдоацаш, ле волавеннав Цаген: -ЖIали, ва жIали, ма дика болх ба-кх сона а ца тохаш, Iа уж царгаш укхунна теха!

— ХIанз чу а гIойя, кулг дIайхача хи чу долларгда Iа, — аьннад юххера Цагена, — Кхо ди даьлча чов дикагIа ца хуле, юхавоагIаргва хьо, аз цIаькха а дуIа дергда хьона!

ДиълагIча дийнахьа чов дикагIа хиннай лоалахочун. Цо шийна "дарба дарах" дена совгIат хьа а ийца: "Иззамо хIамаш-м вайна а довзар!" — яьхад Цагена.

№ 129. СОГА БАЛА А ЦА БАХЬАШ

Дика торо йолаш волча лоалахочунгара, цхьан бетта юхалургдолаш ха а йилла, тума ахча дийха хиннад Цагена. Вокхо деннад, Йилла ха чакхьяьлча, дIадала ахча а доацаш, сагота хьайзав Цаген. Цигга дагадехад цунна шоллагIча лоалахочунгара ахча дийха, Декхар дIадала. Цхьаькха бутт баьлча, кхы де хIама а доацаш, ше хьалха дийхача лоалахочунгара юха а ахча а дийха, вокхунна ДIаденнад цо. Юххера а, бутт массаза бала, царгара ахчаш дехаш лела кIордадаьд Цагена, Уж шаккхе вIашагIа а теха, аьныад цо:

— Ер да шоана шун тума. Сога дIа-хьа кхухьийташ кхы бала а ца бахьаш, хIанз шоай хьашт мел-д дIа-хьай тергда-кх оаш ер!

№ 130. ШЕК МА ВАЛА

Бетта ха а йилла, юхалург ахча дийха хиннад Цагена цхьан сагагара. Бутт а баьннаб, шу а даьннад, цхьабакъда ше дихьа ахча юхалуш хиннавац Цаген. Цо из ше хьадарга хьежа кIорда а даь, Цагена коа а вена, вокхо аьннад:

- Са ахча хьа маца лу Iа, Цаген?

— ХIанз цхьа-ши бутт баьлча гуйре хургья, ТIаккха лоамара бений жа Iодолалургда, са карта кIарцхалех хьекхалуш цар шоай тха дутаргда, тIаккха тхоай сесагаца оаха из хьагулдергда, цул тIехьагIа хи тIа дихьа, дитта а дитта, къаж а даь, хьийза, цох истинг а даь, из базар тIа дехка, аз хьай ахча дIалургхиларах хьо вIалла шек а ма хилалахь! — жоп деннад Цагена.

№ 131. УЖ А ДIАБИГА ХИННАБАЛАР Iа!

Цхьан бус ший захалаш чубийха хиннаб Цагена. Берригаш хьагулбелча, уж тоъал дукха нах хиннаб. Хала а атта а цу бус уж кхаба а, дарна гIулакх де а вIаштIехьдаьннад Цагена. ХIаьта шоллагIча дийнахьа ер юрта араваьлча, геттара бехке а ваха, ца воагIаш виссача царех цхьанне аьнна хиннад:

-- Боккъала, Цаген, бехк ма баккхалахь, цхьаккха дича а, ва йиш йоацаш цхьа сагота гIулакх этта виссавар хьона со.

— Даьллахь, новкьост, — яьхад Цагена, — уж баьхкараш а цу хьай саготача гIулакха дIабига хиннабалар-кх Iа!

№ 132. ШО, КЬОНАХИЙ, ДАХАЛДА

Новкъа водаш хиннав кхо саг.

— Бийса я ер, — аьннад цхьанне.

— Ди да ер, — аьннад вокхо.

— Ди а дац ер, е бийса а яц ер, — аьннад кхоалагIчо.

Иштта къувсаш, уж вIаши лата товсабеннача хана, царна тIакхаьчав Цаген.

— ХIана лет шо вIашагIа? Фуд оаш къувсар? — хаьттад цо, ТIаккха вокхар шоай дов хьадийцад.

— Шо, къонахий, дахалда, со лийнна моттигаш ма яц ераш! — аьнна, ваха сухалбаьб йоах цхьанна тайпара а царна юкъе тоам хургбоацалга гучадаьннача Цагена.

№ 133. ФУД ДИКАГIА?

— Венна саг кашамашка дIахьош, из хьалхашкара лацаря гIойле е тIехьашкара лаьцача я? — хаьттад Цагенага.

— ДIахьош ца хилча, бе а дац шоана! — аьннад Цагена.

№ 134. ШЕ ВАР-М ХУРГВАЦ!

— Дийна ва а, вац а-м яхаргда, воллахьий даьра, ше хиннар-м хургвац! — яьхад Цагена, тIехьашкара тетта шийна массазза а моастагIал лоаттадеш вола саг ше ахка вахийтача.

№ 135. КХЫ ФУ ДЕЗА ХЬОНА?

Шийна лоалахочо цхьа гIулакх дича, из чIоагIа хозахийттад Цагена.

— Iа тахан согара дийххар лургдар-кх аз хьона! - аьннад цо. Даггара уйла йича а, фу дехаргда ца ховш, иштта моттиг этта гIадвахарах, веха хьайзав Цагена лоалахо.

— Уйла е цхьа ди ха я сона, Цаген, — дийхад цо юххера а.

— Мегаьд, цхьа ди ха я хьона, — аьнна раьзахиннав Цаген. ШоллагIча дийнахьа юха а вена, лоалахочо шийгара вIалла наха ювцаш а ца хаза хIама йийхача, Цагена аьннад:

— Аз хьона Iа согара дийххар лургда аьннадар. ТIаккха Iа согара цхьа ди ха йийхар, аз хьона из ялар. Кхы фу деза хьона? ХIанз фу ях Iа сога?

№ 136. СОХ А ЦА ТЕШАШ

— Даьллахь, Цаген, хьара ваха цIавалцца из хьа вир езар сона, — аьннад цхьан дийнахьа Цагенага лоалахочо.

— Даьра, са вир цIагIа-м яц, — аьннад Цагена. Лоалахо коара ара а валалехьа, вир Iаьхай.

— Аьъ, Цаген, харц лув-кх хьо! — аьнна, юха а вийрза, бехк баьккхаб вир Iахар дIахазача лоалахочо.

— Ай, ва лоалахо, сох а ца тешаш, вирах хIана теш хьо? — яьхад Цагена.

№ 137. МАЬКАРЛО

— Даьллахь, Цаген, хьоца дагавала ма венавар со, — аьннад Цхьан саго Цаген волча а ваха. — Саг йоалайича да аз бакъахьа е ца йоалайича да?

— Де-м хьайна товр де, — яьхад Цагена, — цхьабакъда шоззе а дехке-м варгва хьо!

№ 138. ЭТТАРА НРАЗ АОААШАГIА ВОАА САГ

ЧIоагIа барт бетташ, метта айхьаза саг хиннай йоах Цагена сесаг. Из ха а ховш, цхьан пхьегIа тIа гулбеннача наха хатгар даьд геттара бухь чубаха латтача Цагенага:

— Малув мотт хьона укх дунен тIа эггара ираз долашагIа вола саг?

— Меттаза сесаг яр ва-кх! — яьхад бокъонца ше дувцачох теша безам болаш волча Цагена.

№ 139. ПХЬА ЛЕХАРГБОЛЧА КХАЬЧАБ

— Доккхий хиннадий хьа бераш? - хаьттад Цагенага.

— Дика дIатохабелча, кастта шоай даьдаь пхьа лехаргболча кхаьчаб, — яьхад бокъонца ший даьца ше дика ца хилар дагадоаллаш волча Цагена.

№ 140. ХЬЕIА БЕРХIА

— Даа-мала фуд вайцига? — хаьттад ший сесагага аргIера цIавенача Цагена.

— Даьра, ба вай лоалахочунгара Тхьапсатагара бена миста берхIеи, хIанзза хьаяь йIайха сискали, — аьннад вокхо.

— Царцигара бенабале-м, ностараш хьал а хьекха чуваьлча а, хьалата хIама хургьяц хьона цу чу, — яьхад Цагена.

Ingushgen
05.05.2015, 23:00
№ 141. ДУХЬАЛА ЯР ИЗ

Лоамара доагIача хил дехьа яла енначара, хиво Iо а теха, Iохьош хиннай Цагена сесаг. Цигга оарцагIваьнна Цаген, сесаг Iохьочахьа а ца водаш, хин урагIа веддав.

— Аьъ. фу леладу Iа, ва Iовдал, хардахьа хIана уд хьо? — хаьттая цхьан юртахочо. - Сесаг-м хиво Iо ма йихьарий хьа!

— Воллахьий Iазмора, йихьа хургьяц-кх, — яьхад Цагена. — Хил урагIа яха хургья-кх! Наха шийга де мел аьннар нийсса юхмаччахьа мара деш яьцар из!

№ 142. АЗ АЙСА А ВУВРГВАР

Цхьан юрта хьоашалгIа ваха хиннав Цаген. Бокъонца кхийна, тIехкарех шалташ а ядаш ворхI воI хиннав фусамдаь. Хьаша венав аьнна дIатохабеннача цар дIаэккхаяь боргIал лаьцай. Шинне когаши ткъамаши лаьца, кхоалагIчо йоккха шалта хьахьеккха, боргIала корта баьккхаб. Сиха отар кIал хьал а элла, из тулае айттаб вежарий.

— Даьллашоай, кIантий, — аьннад царех цецваьннача Цагена, - са а ма вар цIагIа цхьа Iовдала воI.

— Хьавайта Iа тхо долча. Нийсса ши бутт балалехьа, хьона тойя гIалгIай а, дезе черсий а гIулакх а Iомадаь, оаха цIа-м, даьра, вайтаргва, — аьннад царех воккхагIчо.

— Шул эггара кхеташагIвар миссел из Iовдала хилча-м аз айса, даьра, вувргвар из! — яьхад Цагена.

№ 143. АЛА ХIАМА ДАЦ

— Керда лоалахо миштав хьа? — хаьтта хиннад Цагенага.

— Цхьаккха кхы ала хIама дац, цаI мара, ше мел дукха ха яьнна вар аьнна доацаш, менначул тIехьагIа шалтаца дукха айхьаза хул-кх, — яьхад цох водар аларах лоравала гIерташ волча Цагена.

№ 144. КIЕЗЗИГА САБАР ХИЛЧА

— Аз фуннагIа-моллагIа дарах, вIалла а барттац-кх са цу тхоай сесагаца! — аьнна, лоткъаяьй ший сесаг Цаген волча венача цхьан саго.

— Дилла а аз яхар укхо деш, ер сона мутIахьа йолаш латтац хьона, воше, тха барт а. Боккъалдар дийцача, дукхагIча даькъе аз укхо яхар деш а хул хьона. Цхьаннега кIеззига сабар хилча, машар-м хургба! — яьхад Цагена.

№ 145. ЧIИР ЛИЙХАР

Ший къавеннача даьх лета хиннав цхьа зIамига саг. Из дIахайна пхьегIа тIа вIашагIкхийтта нах юхалата беннаб цох.

- Виталаш, виталаш, - яьхад Цагена. - Ший хана укхун дас ший даьна ца леладаьр дац шоана из. ХIанза-м ший даь-даь чIир мара лийхаяц укхо!

№ 146. МЕТТАХ ДIАЕХКА

Каст-каста наьхацига хьоашалгIа вахара тIера хиннав Цаген, Нийслуш хиннад дуккхаза а из цхьан фусаме водаш а. ДIа мел вахача, шоайцига вола аьле, хьоашалгIа вехаш хиннав цо фусамда.

- Ма тоам болаш хIама дац-кх ер, цо селлара вехаш цIаккха а из волча хиннавац-кх со, - аьнна, Цаген волча хьоашалгIа ваха дагадехад царех цхьаннена.

Цаген мичахьа вах укхаза, хоатташ, кхаьчав из Цаген вахача коа. Бакъда, даггара лехача а ший говр дIаехка моттиг нийсъеннаяц цунна. Корах хIама а теха, Цаген ара а ваьккха, хаьттад цо:

— Цаген, мичахьа ехка еза аз ер говр?

— Даьллахь, новкъост, укх са меттах ехкалахь из! — яьхад Цагена. — Ер ба хьона массадолчоа бехкебар.

№ 147. ДАХЧА ДЕЗИЙ ХЬОНА?

— Дахча дезий хьона? — хаьттад, садайнача хана цхьан вIаьхийча сага коа а ваха, Цагена.

— Дезац, — аьннад вокхо.

— Дахча дезий хьона? — юха а хаьттад ах-бийса яьннача хана коа вахача Цагена.

— Дезац, ва къонах, дезац! - аьннад вокхо.

— Дахча дезий хьона? — сахуллаш корах пIелг а теха, цIаькха а хаьттад Цагена.

- Дезац ма аьннадий хьога, ва Iовдал! Фуд Iа леладер? -аьнна, тIачайхав фусамда.

ХIаьта Iуйранна фусамда ший коа араваьлча, цо отар дизза Iангара вала кийчдаь хинна дахча доацаш хиннад.

№ 148. ЛОАЛАХО ЛАРХIАР

Доккха декхар хьаьрча хиннад Цагенага. ДIаваха-хьаваха дийхача кхы хIама а ца хинна, ший боахам а бехка декхар дIатакха лаьрхIад цо. Юххера а из эца саг веча, Цагена цох ши мах бийхаб.

— Аьъ, къонах, хIанз фу дувц Iа, эгIаваьв хьо? Iа мишта бех укхох ши мах, кхы аьлан гIала-м яц Iа йохкар? - цецваьннав эцархо.

— Цхьа мах сай боахамах бех аз, вож мах хьона вутача сай дикача лоалахочох бех, - аьннад Цагена.

Из дIахазача лоалахочо новкъостал а даь, боахам ца бохкаш, декхар дIатакха вIаштIехьдаьннад Цагена.

№ 149. ДИЪ ДАКЪА

Ди а бийса а ца къоастадеш, йол хьокхаш воаллаш хиннав Цаген.

- Боккъала а, ма хьинар долаш саг ва хьо! Селлара хьайна хало ца еш, кIеззига са а лоIаш бе мегаций Iа из болх? - аьннад цох цецваьннача цхьан саго.

— Мегац, — аьннад Цагена, — со се цаI мара вецаре-м, тоъа а мегар!

— Аьъ, ишта дукха дезал ба хьа? — хаьттад вокхо,

— Цхьанне даькъах шиъ воахавеннавац, яхаш хаза ма хургдий хьона, — аьннад Цагена. - Аз сай даькъах диъ дакъа ду: цхьа дакъа сайна дутт, шоллагIчох — декхар дIатекх, кхоалагIдар - декхарийна лу, диълагIдар хи чу кхосс.

— Из фуд хьа, хIанад из ишта? — аьнна, цецваьннав Цагена дешай маIан ца кхетадеш висса вож.

— Цхьан даькъах сойи тха сесаги дах, шоллагIчох даьнеи-наннеи кхоачам лоаттабу аз, кхоалагIчох къонгаш кхебу, диълагIдар мехкарашта дIалу, — яьхад Цагена.

№ 150. ХЬАЙНА ХАЛА ДА-КХ

— Со-м дехьаваьннавар хьох! Хьайна хала деций хьона селла шийла доагIаш? — яьхад йоах геттара шийла доагIача Эссах дехьаваьнна водача Цагена.

№ 151. КЪОНАХЧУН ДОШ

- Масса шу даьннад хьа? — хаьттад Цагенага.

— Кховзткъе кхоъ даьннад, — аьннад Цагена.

Цхьа иттех шу даьлча хIаьтта мо пхьегIа тIа гулбенначар юха а хаьттад цунга:

- Масса шу даьннад хьа, Цаген?

— Кховзткъе кхоъ даьннад-кх! — жоп деннад Цагена.

- Аьъ, Цаген, из фуд хьа? — цецбаьннаб вожаш, — Итт шу хьалха а кховзткъе кхоъ даьннадар хьа, хIанз а кховзткъе кхоъ ях Iа!

- Къонахчун дош-м массехана а цаI хила деза! — яьхад Цагена.

№ 152. ЭППАЗ

Цаген волча ший декхар дIадахьа вена хиннав цхьа лоамаро. Геттара дукха хабар дувцаш, денар а дахар а дагалувцаш, кхо-диъ ди даьлча а дIа ца водаш, кIордаваь хиннав из фусамдаьна, Юххера а аьннад цо:

— Даьллахь, Цаген, пхьа ма хьаьрчаб сох, ма бутаргбац-кх, меттахь, из сона.

— Даьллахь, — иккхад Цагенага, — из хьох хьаьрча пхьа сога а боаллаш, из хьа сога доалла эппаз кхычарга доалладалар-кх!

№ 153. КОРТА БЕЦАРИЙ УКХУН?

Новкъа баьнна болхаш хиннаб Цагени цун новкъостийи. Дукха гаьна йоаццаш йоаллаш цхьа къорг бIаргаяйнай царна.

— Аз когаш лостабешшехьа а со юхаозавелаш! — аьнна, вокхар шийга соцавалар хьо яххашехьа а, цу чу корта хьалха чуволавеннав Цагена новкъостех эгтара цIаьрматагIвола, ший гIулакх мел доацача чугIерташ оамал йолаш вола цхьа новкъост.

ХIаьта цу къорга чу меца берзлой хиларах, из хьагучавоаллаш-шехьа тIакхийтта берзалоша корта дIабаьккхаб цун.

Цо когаш хьал-Iо лостабешшехьа, вокхар шоай новкъост хьаараозаваьв. Уж дIа а хьа а хьажача, корта боацаш хиннаб.

— Аьъ, корта бецарий укхун? — иккхад цхьаннега.

— Воллахьий, бацар-кх, Корта хиннабаларе-м, из цу чу а ма гIортаргвацар! - яьхад Цагена.

№ 154. ХЬАЛХХЕХЬА А

Цкъа хала лазар кхийтта, чIоагIа цамогаш хиннай Цагена сесаг. Цхьан саррахьа цун метта юххе Iо а хайна, бокъонца мухь а бетташ велха волавеннав Цаген.

- Аьъ, Цаген, хьо хIана велх? ХIама дергдац, Дала дегIадале, дикагIа хургья из-м, — аьннад Цагенах цецбаьннача наха.

- ХIаьта а вета а ер еннаяр аьнна, со воацар укхох велха кхы саг а вац. ТIаккха хьанна хов, ер елча со мукъа хулий а? Цудухьа таххане из дIадаьккхача бакъахьа деций аз! - яьхад Цагена.

№ 155. КЕРТТЕРДАР

— Иштта во хIанав хьо, харцахьа хIана лел хьо? — аьнна, шийга хаьттача, кховзткъе кхоъ бахьан доаладаьд йоах Цагена воIо.

— ХIаьта лоацца аьлча, мишта хургдар из? — хаьттад Цагена.

— Сайна ловндаь ва, — аьннад вокхо.

— Из да хьона керттердар! — яьхад Цагена.

№ 156. ФУ АЛА ВОАЛ?

— Со фу ала воал хой шоана? — хаьттад пхьегIа тIа гулбенна латтача наха тIавахача Цагена.

— Хац, — аьннад вокхар.

— Ца хойя, шуга цхьаккха хIама дувца а дезац, цох шо кхетарг а дац! — аьннад Цагена.

ШоллагIча дийнахьа а иштта гулбеннача наха тIа а ваха, юха а хаьттад Цагена:

— Со фу ала воалл хой шоана?

— Хов, дика хов, — аьннад вокхар, селхан цо шоашка аьннар дага а деха,

— Шоана шоашта из ховш дале-м, шуга дувца а мича деза из! -аьнна, ваьнна дIавахав Цаген.

КхоалагIча дийнахьа а иштта тIа а ваха, хаьттад Цагена:

— Со шоашта фу дувца гIертар хой шоана?

— Хац, хьадувцал, Цаген, — яьхад, цхьаболчар, хIаьта вокхар: "Хов", — яьхад.

— ХIаьта ховчар ца ховчарга дIадувцаргда оаш! — аьнна, юха а дIавахав Цаген.

№ 157. ХЬАННА ХОВ

Ший вирах дув а буаш, гурахьа ялат чуэцача хана дIалургда аз оалаш, дукхача наьха декхар хьерчадеш хиннад Цагена.

- Ай, ва Цаген, хьо хIама хьадеш а ваи, из декхар хIана хьерчаду Iа? - хаьттад цунга сесаго.

- Сагот ма де Iа, сесаг, гуйре хьатIакхачале хьанна хов со ла, е са вир ла, - яьхад Цагена.

№ 158. ХАРБАЗАШ ЧУЭЦАР

Цамогаш метта уллача Цагенах бIаргтоха вена хиннав цхьа зIамига саг.

- Моаршал хилда хьона, Цаген, - аьннад цо.

- Дикаца дукха вахалва хьо а, — моаршал юхадерзадаьд Цагена.

- Магаций хьона? — хаьттад зIамигача саго.

- Даьра, цхьа кIеззига лазар кхийттадар сох. Хьайна ма хой хьона, боккхийча наьха могашал мишта хул, - аьннад Цагена.

- ХIаьта-м вIалла вехий ма хьовзалахь, Цаген, — кхессад вокхо. - Ше дIайийна харбазаш чуэца венача дас дикагIъяраш мара чу ца эцалга ма хой хьона! ХIанз со вода, Iадика хийла хьа, - аьнна, ваьнна дIавахав зIамига саг.

Кастта цу лазарах вийрзача Цагена хазад из зIамига саг метта ва аьнна.

Цох бIаргтоха вахав Цаген.

- Моаршал хилда хьона, зIамига саг, - аьннад цо ше дIачувоаллаше.

— Хьона а хилда моаршал, — низткъа моаршал юхадерзадаьд зIамигача саго.

— Магаций хьона? — хаьттад Цагена.

— Сох а цхьа кIеззига лазар кхийпадар. Тахан-кхоана верзаргвар со-м, — аьннад зIамигача саго.

- Лоралелахь, воше, - яьхад Цагена, - ше дIайийна харбазаш чуэца венача дас-м уж дика я. во я, аьрга я, кхаьча я ца хьожаш, ерригаш а цIахьо хьона!

№ 159. ЦАМОГАШ УЛЛАШ

Геттара халача лазаро дегI дIалаьца цамогаш уллаш хиннав Цаген. Лораша мел хьожадаьча дарбах кхы хIама а ца хинна, дизза къаракъа пела Iочу а детта, аьннад йоах цо:

- Хьайна моге, хIанз духьалъоттаргда-кх хьо, лазар. Воллахьий даьра, сийна ала-м ба хьона IотIабоагIар!

Ingushgen
05.05.2015, 23:02
№ 160. ДИЙНАХЬА А КОРАДАГIАЦ

Цхьан бус Цаген волча чубаьннаб къуй. Массанахьа ма даггара хьожаш, шоашта яхьа хIама лохаш хьайзаб уж.

— КIантий, со сома а ца воаккхаш Iийнадалар-кх шо. Укхаза оаш бийсанна лехар сона-м дийнахьа а корадагIац! - аьннад цар сомаваьккхача Цагена.

№ 161. ВИР ХИННАЯР-КХ

ЦаI йигачул тIехьагIа, шоллагIа вир а лочкъаяь хиннай Цагена. Дукха нах вIашагIкхийттача а ваха, Цагена аьннад:

— Ва нах, са шоллагIа вир йигачоа са хьалхара вир лочкъаяьчоа хиннар хургда, из хьа ца лойя!

— Фу хиннадар, Цаген, из хьа хьалхара вир лочкъаяьчоа? — хаьттад, ше кхераваларах сихха Цагена вир юхаерзаяьча, къуно.

— Вир хиннаяр-кх! — яьхад ший вир хьаяларах гIадвахача Цагена. — Кхы фу хургдар цунна?

№ 162. ХОВРГДА-КХ

— Ма эздий оамал йолаш, безаме къамаьл долаш, дика, хьаьнала саг ва-кх из хьа лоалахо! — аьннад Цаген волча венача хьаьшо, шийга дахар-денар а хаьпа, цун лоалахо цIагIара араваьлча.

— Бакълувш хила а мег хьо, — жоп деннад Цагена, — дукха ха йисаяц, из фу саг ва ха.

— Из фу яхалга да? Мишта, фу дича ховргдолаш да из? - юха а хаьттад хьаьшо.

— ХIанз йоI кхувш йоагIа цун, - аьннад Цагена, - ЙоI маьре йодача хана, найца тIера масса цIока йоаккх хайча ховргда-кх из мел хьаьнала саг ва!

№ 163. КЪОНА ВОЛАШ А

НовIсьа ваьнна водаш цхьан кIоаргача ора тIанийсвеннав Цаген. Цу чу гIолла Iододаш сиха хий хиннад, цхьабакъда тIехвала тIий хиннадац. Кхы де хIама а доацаш, ора тIехваха дагахьа кхоссавенна Цаген, дехьарча бердага дIа а ца кхоачаш, хин юккъе Iочувежав.

— Аьъ, да ма хьакха хьа, — аьннад Цагена, — со къона волча хана-м, сона нийса цхьаккха саг мича вар!

ДIа-хьа хьажарах кхы ше зувш гонахьа саг воацалга хайча, тIатехад цо:

- Даьра, къона волаш а вацар кхы кадайгIа-м, хIанз вар варкх! Кхийна-нийсвенна хьалъэттача хана а укх чу веттавеннар веций со?

№ 164. НАIАЛТ КХАЙКАДЕ ВОАЛ

Цхьанна тайпара а къахьегамца безам болаш хиннабац Цагена дезал. Дас фуннагIа аьлча а, цунна духьале еш хиннаб уж, эггара зIамагIчо а эхь-бехк ца леладеш, шийна товр мара деш хиннадац, Хьехамах а човхамах а кхы уж кхетабе а ца мега. цхьан дийнахьа ара а ваьнна, цIагIа юхачукхайкав Цаген:

— ШайтIа, хье укх цIагIа дале, арадалалахь. Со укх дезала наIалт кхайкаде воал!

№ 165. ЭГГАРА ХАЛАГIДАР

ГIулакх деш латташ зIамагIаш а болаш, къоаношца цхьацца хабараш дувцаш Iохайна вагIаш хиннав Цаген.

— ТIехьа тIайоагIача хана дика а во а довзара пайдана хургдола дош алал вайна, — лийхад гIулакх деш латтачарех цхьанне.

— Дийха дагIа нускал наха дигарал халагIа хIама дац къонахчоа тIакхача, — аьннад цхьан къоаночо.

— Наха чурабаьккха ди бигарал халагIа хIама дац сага тIаотта, — аьннад шоллагIчо.

— Гунахьа доацаш, гIелалла-мискалла наха саг верал халагIа хIама дале тамаш я, — аьннад кхоалагIчо.

— Уж оаш яха кхоккхе а да хала-м. — аьннад Цагена, — цхьабакъда чIир лехалургйолаш да уж дерригаш а. Леха чIир а йоа-даш, де хIама а доацаш, эгтара халагIа хIама да тиша тIехье кхер!

№ 166. КХАЬ ТАЙПАРА

— ВанагIа, фу нах да шо, лоамарой? ЦIаккха а духьале йоацаш Iе мича туг оаш-м, — яхаш, Цагенага лувш хиннав арара вена цхьа кура-сонта аьла.

— ХIаьта шо, аьлий, а ма дий кхаь тайпара! — аьннад Цагена.

— Уж фу кхо тайпа да? — аьнна, Цаген кхераваь тIехьашка ваккха дагахьа, чугIертав вож.

— Эггара дикагIбараш а хул, юкъербараш а хул, эггара вогIбараш а хул, - аьннад Цагена.

— Из фу яхалга да? — хаьттад аьлас.

— Эггара дикагIчарех ба боарза тIа буц тIаяьннараш! Юкъерчарех ба укх шера байна дIакхухьаш латтараш! ХIаьта, биссараш-м шебараш а кхоалагIча даькъах ба, — яьхад Цагена.

№ 167. МАЛАГIА ВО ДАЬД?

— Дади, наха-м дукха хIама ховш-довзаш ма лоархIий хьо, цхьан хаттара жоп лургдарий Iа сона? — хаьттад Цагенага воIо.

— Хаттал, — аьннад Цагена.

— ВанагIа, дади, фуд-хьогI из? Iа фуннагIа-моллагIа дарах, цIаккха а вайх дIа мича къаст из къел, - аьннад воIо.

— Даьллахь, кIаьнк, вайх хIана къаст из, — велавеннав Цаген. — Согара дIаиккхача кхы хIама хьадеш вай саг а ца хилча, сайга долашдар нахаца ца дийкъача Iергволаш со а ца хилча, из дIакъастал малагIа во даьд вай цунна?!

№ 168. ЦАГЕНА ПХЬАГАЛ

ДарегIа йоландаь, цкъа цхьан сагагара пхьагала ши кIориг ийцай Цагена, Дукха ха ялале шаккхе цхьатарра хьалйоккха хиннай уж.

— Со базар тIа вода хьона, со чувалехьа дика дулха яй баккхалахь вайна, — аьннад Цагена цхьан Iурра ший сесагага.

Пхьагалех цаI юхе а йита, шоллагIъяр талса чу а елла, базар тIа ваха, устагIан гIогI ийцад цо. Нах дукхагIа болчча гIогI кач тесса пхьагал дIа а хийца, аьннад Цагена: "ГIо, вайцига Iочу а гIойя, дика дулх кхехкадайта вайна, со укх сахьате IочувоагIа а ала".

Цу гIулакхах чIоагIа цецбаьннаб гонахьара нах, Цхьабараш Цагенах ца тешаш а хьайзаб.

— Долле хIаьта, со волча Iочудувла, тIаккха ховргда вайна, — аьнна, уж шийна тIехьа а баьха, цIавенав Цаген.

ДIахьажача, пишка кIал ягIаш пхьагал а хиннай, бокъонца кхехкаш уллаш яй а хиннаб.

- Согеи-согеи йохкал из! — яхаш, тIехьбаьнаб цох цецбаьнна нах.

— Йохкаргья, оаш ткъо дошув лойя, — аьннад Цагена. Ткъо дошув а денна, пхьагал ийцай цхьан вIаьхийча саго. Базар тIа ваха дулх а ийца, из кач а тесса, дIахийцай из Iовдалча вIаьхийча саго.

- Дулх хIана кхехкадаьдац Iа, дулх а ийца аз пхьагал ма яйтаярий вайцига, — аьнна, хьайзав чукхаьчача фусамда.

— Ва, фу дувц Iа, сона-м яйнаяц пхьагал, — аьннад цецъяьннача фусамнанас.

Из ше волча юхавоагIаргволга а ховш, устагIан ахкарга чу цIий а детта, из ший сесага фоартах а хьоарчадаь, из кхы а Iехаве кийчо я вагIаш хиннав Цаген.

Вена хьакхаьчача вокхо яппараш йолаяьй.

— Хьай цIа мичад дIааьннадарий Iа цунга? — юкъеийккхав Цаген цун яппарашта.

— Аьннадацар, — жоп деннад, Цагена хаттарах ца кхеташ виссача, вокхо.

-- Iа мича яха еза дIа ца аьннадаь, хьа цIа хьакора ца доагIаш йиссай из пхьагал, — аьнна из Iовдала саг те а ваь, тIаккха тIавийрзав ший сесага:

— Ай, са доттагIчоа даа-хIама ца кийчдеш хьо хIана латт? Укхо бераш-м бегаш ма бий! — аьнна, шалта теха, сесага кач улла ахкарг эккхийтад Цагена, хIаьта вож елча санна Iоежай.

— Аьъ, Цаген, хIана йийр Iа из? — корзагIваьннав хьаша.

— Аз-м, сай безам хилча, дийн а ергьяр из. Цхьабакъда. дIаяьккхал дIа, во сесаг яр из-м, — аьннад хинначох вIалла шек а воацача Цагена.

— Хьадийнъел хIаьта, — дийхад хьаьшас.

Вахача Цагена, ший дехьарча цIагIара мангалах хьекха аьлх хьа а ийца, из фоартах а хьекха, "дийнъяьй" сесаг.

- Алла а билла а, сога йохкалахь из аьлх, — дехар деш, Цагена гонахьа хьайзав хьаша.

— Йохкаргья, Iа ткъаь итт дошув лойя-м, - аьннад Цагена. Хьадаьккха ткъаь итт дошув дIа а денна, аьлх а ийца, цIавахав вож. ЦIа а кхаьча, шийна мел дайнар дIадийцад цо сесагага, цхьабакъда вож тийшаяц. Цох кьовсам баъккха, теха ший сесаг йийнай маро. Хьалхьакхай аьлх, Iохьакхай, хIама хиннадац. ТIаккха юха ше Iехаваьлга а хайна, шийца гаргара нах а баьха, Цаген ве дагахьа араваьннав из. ХIаьта уж боагIаргболга ховш вола Цаген, сесагага со веннав аргда Iа иарга, аьнна, кисеш тIа а тайса Iовижав.

— Венна вале а, оаха дергда цунна де доагIар-м, - аьнна, чулийлха гале чу а велла, хьунагIа вихьав цар Цаген.

Из текхаваь кIаьд бенна, цунна етта гIажамаш яха дагахьа, уж дIаюстара ма баьлланге а, гале чура хьалъара а ваьнна, цу чу лаьца цхьа жIали Iочу а делла, гаьнашта юкъе дIалачкъав Цаген. Вожаш, юхакхоаччаше, гIажамаш етта болабеннаб галех, жIали даггара Iехаш хиннад.

— Хьа да валла хьакхийца, даьла моастагIа, цкъа пхьагал хул хьох, тIаккха жIали хул хьох, хьо ве веза ха-м тIехь ма яьннайий,— яхаш гIажамаш йийттай цар галена шоаш кIаьдбаллалца.

Юххера, етта кIорда а даь, хи чу кхессад цар жIали чудола гали. ТIаккха кулгаш а дила, доккха къамаьлаш деш уж латтача хана, хил дехьаваьнна, цхьан тхьайса уллача сага жа а лаьхка воагIа Цаген вайнав царна.

— Ай, хьо мичара воагIа? Мичара доаладу Iа уж жа? - аьнна, беха хьайзаб вожаш.

— Даьра, воагIа шоана, Iовдалашта, футтаройна хи кIаларча паччахьа жа лаьхка, — аьннад Цагена.

— Аьъ, иштта паргIата да уж цига? - хаьттад вокхар.

Цигга дукхагIа жа доаладе дагахьа, хий кIоаргагIа долча чутовсабенна байна дIабаьннаб уж берригаш.

№ 169. ВОХАРГВИЙ?

— Цу лакхера ший дерригача дозалца из еррига сигале IотIаеча а вохаргвий ший дегIах дика къонахчал доалла саг? — хаьттад Цаген веха бIаргавоврах гIадбахача наха.

— Вохаргвац, — аьннад Цагена.

— ХIаьта кIалхара деррига лаьтта дIай-хьай даьржача вохаргвий? — хаьттад цар юха а.

— Вохаргвац, — аьннад Цагена,

— Беррига мохк духьал баларах вохаргвий?

— Вохаргвац.

— ТIаккха сенах вохаргва из? — хаьттад.

— Во дезал кхийча вохаргва-кх, — яьхад Цагена.

№ 170. ЦАГЕНА ВОI

Дуаш долча хIаманца мара кхы яхь йолаш хиннавац Цагена зIамагIвола воI. Шоай коа даа ялат, котам, бежан доацаш е уж Iалашдара сагота а воацаш, гон тIа го а баьккха, вижа уллаш хиннав из. Дилла лоалахошкара жувра кад а бехаш, цох цунна яа сискал а еш, лела езаш хиннай цун сесаг.

— Дала воаве хьо, ма хьаштдоацаш качвера хьо сона, — оалаш хиннад сесаго.

- Фу де ях Iа сога? Ер-м валлалца мара яа езац, - кхоссаш хиннад вокхо.

- Хьай нахьара маьчеш а тIехьа венна вилла хьо, кхы нахаца яхь йоацаш вола, — оалаш хиннад сесаго.

— Со моцалла ве-м яллац хьо, дала йоаярг! Аз-м цу жувра кадах сайна кхо олг дора, Iа-м цхьа сискал мара йиц, - лувш хиннав мар.

- Со-м ягIаргьяц хьона бIарахьежаш, аз лийхар-м ер дацар, -аьннад сесаго.

— Йолле хIаьта, цIагIо, хьай да ГIойсолта вахача кхоачийла хьо! Аз-м хьо яьлехьа а сискал йиай, юаргйолаш а ва! - аьнна, сесаг цIаяхийтай Цагена воIо.

Из бахьан долаш, даа а мала а доацаш, кхы дIахьажа саг а воацаш виссача цо, ше вижа уллаше, гон тIа го а баьккха, йиш лекхай:

— Тиша маьчи — Iурра гIайгIа,

Йоаца сесаг - денна гIайгIа,

Дала йоае хьо, ГIойсолта йоI,

Ма чIоагIа воавир Iа со! -яхаш.

— Лалла а бац,

Божа а бац,

Бетта а бац,

Йолча юаш,

Йоацача — Iадика ювцаш

Венна дIаваргва хьо,

Венна вилларг!

Са кхийна вале а,

Хьо санна кIант са а

Е кхычар а ма кхувла! –

аьннад из зувш, цо фу ду хьожаш хиннача Цагена.

№ 171. КАРТ ДIАНИЙСЪЕ

— ХIанз кхийттав со, болх а бергбар аз, Саг йоалае сона, - дийхад кхы оамал боацаш виссача Цагена зIамагIча воIо.

Вахача Цагена, цунна тара а йолаш, цкъа а шозза а маьре а хинна, мекъа я аьнна цIаяйта ягIаш йола жеро йийхай цунна.

"Со дийна а волаш, кхы маьре ма йохийтаргьяц аз хьо", -аьнна, чIоагIо я хиннай цун дас. Цхьабакъда, фуннагIа-моллагIа аьлча а, ший воIа из еха ухаш, дIавоалаш хиннавац Цаген. Из юхатоха дагахьа, дас ший йоIах доахка гIалаташ дIадийцача а, цох саг хургьяи шоана аьлча а, хIама хулаш хиннадац. Кхы Цаген дIа а ца ваьнна, дIаеннай дас ший йоI. ХIаьта хьалха мо, Iуйранна денз сарралца хIама хьа ца деш лелаш хиннай из. Цунна хьалхара коа-карта де мел дезар маьрнанас деш хиннад. Шедолчул ха-лагIа а новкъагIа а хеташ хиннад йоккхача сага хьастара хий да ухалга: цIагIа нус йоллашехьа цига аха эхь хеташ хиннад цунна. Бакъда, несийна дагадохаш а хиннадац из-м аз де ма мегаргдарий аьнна.

Несо фу ду хьажа дагахьа, цхьан дийнахьа, сойи-сойи гIоргва хи тIа, яхаш, кIудал къайсай цун маьрнанаси маьрдаси.

— КIордадаьд сона хьо хIара денна хи тIа ахийта, хIанз денз дIа со ухаргва вайна хи тIа, — аьннад Цагена.

— Ай, эхь деций из, хи тIа водаш хьо наха бIаргавайча? - кIудал дIа ца хецаш хьайзай йоккха саг.

Цар мел дувцачунга дика ла а дийгIа, несо аьннад:

— Даьллахь, ма тамашийна нах да-кх шо. Иззал ха цхьана йоаккхаш, цхьа барт бе а мича хов шоана-м: тахан цаI гIо, кхоана вож гIо!

Цигга гучадаьннад боккхийча наха шоай нус хIама де лаьрхIа йоацалга.

— Кхоана вайна дика даа-хIама а кечдийя, сагага из даа а ма Даийталахь, аьннад Цагена ший сесагага.

ШоллагIча дийнахъа Цагена шийгара даа-хIама дийхача, несийна а хозаш, йоккхача саго аьннад:

- ХIама хьадеш воацачунга дуийташ дац ер!

ЦIагIара кIудал хьа а ийца, волавенна хи тIа вахав Цаген. Чувеча, йоккхача саго даар а оттадаь, дика хIама диад цо.

Цхьабакъда, хIама ца дуаш йиссай нус. ШоллагIча дийнахьа а гIулакх иштта нийсделча, кхы моцал ла ца мега, несо хьаяьккхай ший маьрдаьгара кIудал.

ДIа цхьа ха-зама яьлча, царцига хьоашалгIа венав несий да Коа нув хьокхаш йоаллачара ший да бIаргавайна, гIадъяхача йоIо сихъенна яьхад:

- Хьавола, дади, хье мецвеннавале, кIеззига есаьргий каро дIанийсье: болх ца бечунга хIама дуийташ бац хьона ераш!

№ 172. БАРТТАЙНА ВАХАР

— Сесагеи хьайи барттой шун? — хаьттад цхьан саго Цагенага.

— Даьра, сесага мел яхар аз дойя-м, барттайна дах тхо, - яьхаа Цагена.

№ 173. ДIАЕХКАЛ

Цхьан дийнахьа боккхийча нахаца пхьегIа тIа Iохайна вагIаш хиннав Цаген. ХIаьта дахар-денар а дувцаш, наггахьа дош а оалаш баьгIача цар, дIаяхача хана хинна ши-ший говзал, денал къайса, къовсам баьннаб.

— ХIанз низ бац, гош дика дIалелац. Са хана сол дикаг Iа мангал хьокхаш, нийсагIа нух доаккхаш, хьунагIара деса ворда яхьаш мала вар? — аьннад цхьанне.

— Ховргдар-кх со хьалха санна валаре, - яхаш, геттара куралаш е волавеннав шоллагIвар, вокхарех саг юкъеиккхача а саца иа соцаш.

ДIадахар царца дувцарах пайда хургбоацалга кхетадаьд Цагена, Цудухьа воашта хIанз лелалургдола гIулакхаш къовсаргда вай, аьнна, соцам баьб цо царца. Дикка вIаши дага а баьнна, къовсама хьунагIара аькхий лувцаргда вай аьнна, чIоагIо яьй цар. Царца хьунагIа а ваха, дIаэтта хьуна юкъе хьокхий а дегIа, цу чу оакхарий чулоахкаргда вай аьнна, саьргий карт яьй Цагена.

Шо укхаза совца, со сайх кхийтта ча а борз а хъалалла вода шоана, - иарга а аьнна, хьу листагIа йолчахьа лаьрххIа дIачуволавеннав Цаген.

Водаш-водаш ший кIоригашца ловзаш йоалла ча бIаргаяйнай цунна. Веддав Цаген, ча тIехьаяьннай. Ше яьча карта хьалххашка, ког дIа а кхийтта, вежав Цаген, хIаьта ча, цунна тIагIолла тIех а яха, дIачукхийттай чухьнахьа. Цигта майраваьннача Цагена цIогIа теха хиннад ший новкъосташка:

— Живарий, хIанз цаI аз хьайоалаяьй шоана, кхы доха а ца дохаш, дIа мукъагIа ехка ер! ХIаьта со цхьаькха йоалае вода шоана.

№ 174. КАТОХАШ-М ВАР

Кулга дика цIена воацаш вола саг венна латтача таьзета кхаьчав дикка хьалха денз цун оамал йовзаш хинна Цаген.

— Дала ше къахетам болба цох, вийрза моттиг даькъала йойла! Дика, хьаьнала саг вар ер, — оалаш хиннад хьатIаухача наха.

— Аз вувцар, сона вовзаш хиннар мукъагIа вий-хьогI ер? — аьнна, шекваьннав Цаген. ТIаккха аьннад цо:

— Дала къахетам болба цох, вешта, из сона вайзар-м, со эгIаваь веце, борз санна катохаш вар шийна кIалйисачох.

№ 175. ДАКЪАХ МАХ БАР

Миччахьа а наха юкъе дов даьлча машар бе Цаген вехаш хиннав. Из вах-ваххача, беха барт юха товш, дика доалаш хиннад наха. Юххера а, пхьа бита аьнна, цхьан коа вахав из. ЦIендас аьннад:

— Мегаьд, Цаген, пхьа бутаргба оаха, цхьабакъда пхьена лаьрхIа тхона массайтта етти ахчеи дала-м деза.

— Iадика хийла хьа, воше, - яьхад Цагена. — Нагахьа довхоша из хьона ловр кхоачашдойя, дика мах-м хул шун дакъах!

№ 176. МИШТА ДОККХ?

— О, ма дика къонах а ва-кх, меттахь! Ма дала иман-беркат Денна саг а ва. Цунгара сабар, гIулакх, эздел доаккхаргдолаш саг вац-кх укх дунен тIа! — яхаш, шоай юрта ваха венача сага тешал Деш хиннаб цхьан юртара нах.

— Мишта доаккх из, царех цхьаккха а цунга доацаш хилча?! -• яьхад дуккхача хана денз из дика вовзача Цагена.

№ 177. УККХАЗА ХЬАБОАГIАРГБА

— Чура а баьккха етт бигаб тха. Хьона ховргдацар-те, Цаген, уж малаш, мичара нах ба? — хаьттад Цагенага цун юртарча саго.

— Тахан деце а, кхоана уж хургбола моттиг-м йовз сона, хьаволле хьо сона тIехьа, - аьннад Цагена.

— Уккхаза сабардергда Iа, - яьхад цунца цхьана кашамашта яьча наIарашка дIаэттача Цагена. — Гайна-ганза, бовла моттиг йоацаш, уккхаза хьабоагIаргба хьона уж!

№ 178. НАХА ХАЗАР А ЦА ХАЗАР А

— Цхьацца сакъердаме хIама дувцал вайна, — аьннад Цагенага цунна гоама волча цхьан саго.

— Дувца хIама а дац, из дувца ха а яц, - аьнна, дIаваха веннав Цаген.

— Даьра, хургвац-кх селлара мукъа воацаш-м, боккъала сапаргIата доаккхадалар Iа са, — дIавоалаш хиннавац вож.

— Мегаьд хIаьта, — аьннад Цагена, — сайна а наха а хазар дувцаргда аз хьона е цхьаннена а ца хазар дувцаргда аз хьона?

— Хьайна а наха а хазар-м дувцарг ма дарий Iа, цхьабакъда ца хазар дувца-м хьона ховрг а дарий-хьогI? — цох башха ца вашаш аьннад вокхо.

— ХIаьта ладувгIалахь! Шо доккхий хиллалца, шо ворхI воI кхоабаш, доаккхал деш даьхарий шун даи-нанеи?

— Даьхар, — тешал даьд вокхо.

— Шо доккхий а хинна, уж къабелча, азеи-азеи кхоабаргдац къаденна даи-нанеи, яхаш, вIаши къийсад оаш. Из да хьона цхьаннена а ца хазар! ХIаьта шун къаденна даи-нанеи денна дIадаьлча, цар хинна боахам бекъаш, ер а са да, вож а са да, яхаш, къийсад оаш. Из да хьона сона а, массанена а хазар! — яьхад Цагена.

№ 179. НОВКЬОСТИЙ АУКХАЛ

Цхьан-шин шера дIадийна ялат дика хинна, хьал-торо тоаеннай Цагена. Цунга хьажжа лакхденнад цун юртахоша деш дола сий а.

— Хьа-м, Цаген, хIаман сагота хила ца везаш, хьона хьалхара бала а кийча болаш дуккха новкъостий ба, — аьннад цунга кхыча юртара вена нийсвеннача цхьан саго.

— ХIанз ховргдац са новкъостий миштаб: цхьа хало, бала тIаэттача мара хоалац цу тайпара хIама, — яьхад Цагена.

Ingushgen
05.05.2015, 23:02
№ 180. КХЫ А ДИКАГIА

ЦIагIа цхьаь виссарах, шийна ябакх а кхехкаяь, хIама даа кийчвеннав Цаген. Цу ханна чуваьннав кхо лоалахо.

— Iа укхох кIеззига тух техадаларе, геттара чам болаш а дика а хургьяр ер, - аьннад, ябакха цхьа дакъилг а диа, цхьанне.

— КIеззига кхы а кхехкийтаяларе, кхы а дикагIа хургьяр! — аьннад вокхо.

— Товнашта юкъе а кхесса еттаяларе, геттара дика хургьяр, — аьннад кхоалагIчо.

— ХIанз сона яал а ер йиссаяларе, кхы а дикагIа хургдар, — яьхад ябакх кхоачалуш латталга бIаргадайнача Цагена.

№ 181. ХЬАЛХАГIА А ЯЦАР

— ЭгIаяь саг ма йий хьа сесаг-м, — аьнна, тIехтеха хиннад Цагена.

— Даьра, яц, - яьхад Цагена, - вIалла эгIаяь а-м! ЭгIаваь саг-м цхьан хана кхетам чу хинна хила а веза. Ер-м хьалхагIа а яцар кхы башха сакхеташ!

№ 182. ЦАГЕНА ДАРБА

Дилла а ший мараца барттовш хиннабац цхьан сесага. Мара Дика а во дош аьлча, сесаго кхоъ юха оалаш хиннад. Маро саца аьлча, бокъонца дов доаккхаш хиннад сесаго. Иштта дешо дош Доаккхаш, кастта геттара айхьазабаьннаб уж.

— Сенах баьлар вай из къовсам? — аьнна, маро хаьттача, бахьан дагадоагIаш деце а, къовсам кхы а кIоарглуш хиннаб.

— Хьо ва-кх, къавеннар, вIалла а соцаргвоацаш, цхьанна хIамах а тоам хургбоацаш, — оалаш хиннад сесаго.

— Хьо да-кх дунен шайтIа, — яхаш, тIехьашка воалаш хиннавац мар.

Водачоа а воагIачоа а дIахозаш хиннай цар гIараш. Лоалахой а сатем байнаб.

- Цаген волча гIо ялара хьо, цо хьеха мегар хьона шун барт хургболаш йола молха, - аьннад сесагага цхьан дийнахьа цар гIараш геттара кIордаяьча лоалахочо.

Йолаенна шоллагIча дийнахьа Цаген волча а яха, гIулакх ше ма дарра дIадийцад сесаго.

— Мегаьд, — аьннад Цагена, — дика дарба хьеха хьожаргва со хьона. Аз яхар Iа кхоачашдойя, кастта барттовргба шун, Укх кхабилга чура цхьан гаьнача мехкара ена "сабара молха" лургья аз хьона. Мар хьайга ле ма воллавеллинге, укх чура цхьацца къург бергба Iа, из саццалца молха хьай бага а лоаттаергья Iа!

Цу гIулакха чIоагIа раьзахинна, Цагена баркал а аьнна, кхабилга ийца, цIаяхай сесаг, НиI а йийла, из цIагIа дIачуйоаллашше, цунга ле волавеннав мар:

— Мича лел хьо? Даа-хIама а хIана дац, мала хIама а хIана яц? Цунна духьал хIама а ца оалаш, шорттига дIа а йийрза, шийна Цагена еннача "молхах" къург баьб сесаго. Цо шийна духьала хIама ца аларах цец а ваьнна, тийнав мар. Цох сов гIадъяха, сиха даа-хIама кийчде эттай сесаг. Цхьабакъда, сов сихъяларах бера пишка Iоакъинг Iойожаяьй цо. Из бахьан долаш юха а ле волавеннав мар.

— Уж ши кулг юхмаччахьа да хьа! — аьннад цо.

Цо дувцар шийна хьалха мо новкъа дале а, дIайийрза юха а Цагена еннача "молхах" къург баьб сесаго. Сесаг юхайист ца хиларах шек а ваьнна, кастта юха а тийнав мар.

Цу хана денз, Цагена ма аллара, мар ле волавелча, сесаго "молхах" къург беш хиннаб, вож соцаш хиннав, Цу тайпара кастта барттайнаб цар.

№ 183. ЦАГЕНИ МУЛКАЛМОВТИ

Цхьан дIайхача ахкан дийнахьа гибелла хьунагIара саьргий мухь бахьаш воагIаш хиннав Цаген. Сов кIаьд а венна, салаIа дагахьа Iохайнача хана, эгIазвахача цо аьннад:

— Валар а аттагIа дар, ер хало озачул-м!

— Цу тIа кхаьчадале-м, хьа лоIам кхоачашбе со дилла а кийча да хьона, — аьннад, мичара дера ца ховш, гучадаьннача Мулкалмовто.

— Хьадола хьо, са гIулакха хье иштта кийча дале, цкъарчоа ер саьргий мухь ги а белла, тха цIагIа дIакхачийта Iа! - яьхад вIал-ла шеквоацача Цагена.

№ 184. ДIАЙОВЗЕ

— Воти, сога догдоахаш цхьа зIамига саг ва, шийга йола йоах цо. Сона из вовза цхьа кIира мара-м дац, - аьннад Цагенага йоIо.

— СихагIа гIолахь, цунна хьо дIайовзе, югарг а яц хьо, - яьхад Цагена.

№ 185. СЕННА БУЛ УЖ?

— Ва йоI, когаш била хьай, - аьннад Цагена ший йоIага.

— Ай, ва дади, сенна бул уж, - яьхад йоIо, - кхоана юха а са кхо даккха дезаш хилча?

№ 186. МОАСТАГIАЛ

ЦIаккха а цIагIа, коа-карта хьажа безам боацаш хиннай Цагена йоI. Iай шийла я сона, аьхкий малх новкъа ба сона, оалаш хиннад цо. Юххера из еха нах баьхкаб Цагена моастагIчун воIа.

— Аьъ, Цаген, моастагIчун воIага йохийташ хулий ший йоI? -хаьттад цунга допагIчо.

— Сона мо из хьайна йовзаре-м яхаргдацар Iа из, - аьннад Цагена. — Аз цунна дер-м дика дац, моастагIал мара!

№ 187. ВИЗЗА САГ

Ший воккхагIвола воI а ийца, новкъа ваьнна хиннав Цаген. - ВоI, яй кхаоллал вайна! - аьннад Цагена шоай цIенна дукха гаьна а балалехьа.

— Аз мишта олларгба из? — цецваьннав воI. Цхьа юкъ яьлча, Цагена юха а аьннад:

— ВоI, никъ лоацбел вайна!

— Аз мишта лоацбергба хьона из? - эгIазвахав воI. ХIаьта мо цIаькха а юха а сеца, Цагена аьннад:

— ВоI, тIаха говр ял сона!

— Аз мичара яхь хьона из? - аьннад кхы а чIоагIагIа эгIазвахача воIо.

ТIаккха цIабийрзаб уж.

— ХIана дийрзар шо юха, никъ хиланзарий шун? — хаьттад виIий сесаго.

- Даьра, сесаг, тувлавеннав мотт сона из вай да! — аьннад воIо.

— Фу даьд цига, хIана ях Iа ишта?

— Эрий ара гIолла тхо дIадолхаш, яй кхаолла вайна йоах. тIаккха никъ лоацбе йоах, юххера а, тIаха говр я шийна йоах. Аз мичара, мишта лургда цунна мел дезар?

- Ишта из дале-м, ва а вац хьона хьа да вIаштIехьа, — аьннад сесаго.

Из дIахазад Цагена.

— ВоI, из мо йола сесаг Iа кхоабе, аз сай воI лоархIаргвац хьох, — аьнна, дIатохавеннача Цагена ший воIа керда нускал доаладаьд.

Хьалха мо ший даьца новкъа вала кийчвеннача хана, ший нускалца дагаваьннав воI. Дас яй кхаолла яхар а, никъ лоацбе яхар а, говр йоалае дехар а дIадийцад цо нускалага.

- Из а хаций хьона? — аьннад нускало. — Хьайга цо яй кхоалла ма аьлланге а, лотаяь гIаьле дIакховдаергья Iа хьай даьга, никъ лоацбе аьлча, цунна дикагIа хета хIама юкъе а кхоссаш, къамаьл дергда Iа, тIаха говр цо йийхача, гIадж бе йолларгья Iа.

Хьалха санна юха а кастта новкъабаьннаб даи воIи.

— Яй кхаолла вайна, — дийхад Цагена.

Сихха лотаяь гIаьле дIакховдаяьй воIо.

— Никъ лоацбе вайна, — аьннад Цагена.

Геттара хоза къамаьл де волавеннав воI.

— ТIаха говр я сона, — дийхад Цагена. Iаса дIакховдаяьй воIо.

— ХIа, воI, хIанз гIоргда вай хьалха вай даха лийрхIача, -аьннад Цагена. — Визза саг ва хIанз вай цIагIа виссар!

№ 188. КЕР ДIАДЕХКА, КЪАЙГ ДIАХЕЦА

Шийца ший воI а ийца цхьан аьлан гIала йотта ваха хиннав Цаген. ГIала етта баьлча, царна кховзткъа бежан дала дезаш хиннав аьла. Уж дала кхохеташ, Цагени цун воIи боа а баь, доахан ишйна дита лаьрхIад цо. Из хоаденнача Цагена аьлан гIала гоама йотта йолаяьй.

— Гаций хьона, Цаген, оаш-м гоама ма йоттий из гIала, -аьннад из зийнача аьлас.

— Га-м, даьра, гора сона, цхьабакъда, цхьа-ши саг а вахийта, тха цIагIара гIалаш нийсъеш дола цIарацIура хьа ца дахье, хIанз де хIама дац-кх, — юха йистхиннав Цаген.

— Мегаьд, сай воIи цхьа лайи вохийтаргва аз из хьадайта, — аьннад аьлас.

— Аз гIалан саьнаш нийсдеш дола цIарацIура хьада йоах аргда оаш са несийга. ХIаьта цо, кхы хIама дий цига аьнна хоатте, кхы хIама дац, со цIавалцца кер дIа а дийхке, къайг дIахеца йоахар аргда Iа, - хьехар даьд Цагена.

— Хьа маьрдас гоама еттай тха гIала. Из нийсъеш дола цIарацIура да дахкийтад тхо, — аьннад дIакхаьчача аьлан воIо.

— Кхы хIама йоахарий цо? - хаьттад цо дувцачох цецъяьннача Цагена несас.

— Ше цIавалцца кер дIа а дийхке, къайг дIахеца йоахар-кх, — аьннад аьлан воIо.

— Дика да хIаьта, тахан салаIа шоашта, кхоана сахилча цIарацIура а ийца дIадохийтаргда аз шо, — аьннад несо.

— Мегаьд, — аьнна, вожаш раьза а хинна, цIагIа чубаха, хIама даа Iохайшаб.

СалаIа уж Iобийшачул тIехьагIа уйла яьча несо кхетадаьд ший маьреи маьрдаьи гIулакх телхалга. Цудухьа, сиха яха ший маьрцIаьй хьа а бийха, муш теха аьлан воI дIа а вехкийта, кIоаг чу хоавайтав цо. ХIаьта лай цIавахийтав, гIулакх долчча тайпара аьланга дIа а дувцаргда Iа, хIаьта са мари маьрдаи, цар баьча балхах доагIашдар дIа а денна, кастта Iа цIа ца боахкийте, воIах варгва хьо, ала аьнна.

Из бахьан долаш кастта шоашта доагIаш дола доахан а доаладеш, цIавенав Цагени цун воIи.

№ 189. ИШТТА МОТТИГ ХИЛЧА

— Шийлача хьаста юхе, сийнача баь тIа салоIаш цхьа ди доаккхаргдар-кх вай, хьо мукъа валаре, — аьннад Цагенага цун новкъосташа.

— Со раьза ва-кх цу гIулакха, — аьннад Цагена.

— Даар-малар Iалашделга аз сайна хьатIалоац шоана, — аьннад Цагена новкъостех цхьанне.

— Шийл дикагIа хила йиш йоацаш шу вIаштIехьдоаккхалга сона тIа да шоана! - тIатехад шоллагIчо.

- Цул совгIа кхы фу деза вайна? — яьхад Цагена. — Иштта оаш гIулакх а деш моттиг хилча, цхьа ди-м хац сона, бIарчча шу даккха а дош лу-кх аз! Со Цаген вац шоана, аз из кхоачаш ца дойя.

№ 190. ХЬОШ

— Дуача хIамах дикагIа малагIа да? — яхаш, къовсам баьнна хиннаб Цаген юкъе а волаш цхьан шун тIа баьгIача наьха.

— Къеча сага Iалашбе хала кхача бола мара, массарел дикагIа-м дика кийчдаь хьовла дар, — аьннад Цагена.

— Из ма чIоагIа хало я, ва Цаген, - цун къамаьла юкъеиккхав цун лоалахо. — Цхьа ах чами даьттеи, кIеззига модзи, хьоара кади хилча, из-м дувца а мича деза!

- Оаш бехк боаккхе а, - аьннад Цагена, — тха цIагIа-м атта хилац уж шеддар цхьана, Даьтта долаш хилча, модз нийслац, модз долча хана е хьоар е даьтта доацаш хул.

— Даьра, хургдац-кх цхьанна хана а уж кхоккхе а долаш ха ца йоагIаш-м! — цецваьннав вож.

- ХIанз хьога фу аргда а хац сона-м, — яьхад Цагена. — Цхьабакъда, уж дерригаш кIала долаш хилча со цIагIа нийслац-кх!

№ 191. АТТА ГIУЛАКХ

ФуннагIа а цхьа хIама еха дагахьа ше волча саг веча, мегаьд, кхоана юхавола, оалаш оамал хиннай Цагена.

— Ва Цаген, ма во оамал я из хьаяр, — аьннад цунга лоалахочо. — Наха хьайгара хIама дийхача, цу дийнахьа а ца луш, шоллагIча дийнахьа мара из луш вац хьо.

— Деххаше а Iа сага хIама дIаделча, цунна-м, даьллахьий, ма атта гIулакх дар аз цунна тIадихьар, аьнна ма хетий! — яьхад Цагена.

№ 192. ЦАГЕНА ДЕХАР

- Цаген, хьога де цхьа дехар дар са, — аьнна, цун коа вена хиннав цхьа саг.

- МоллагIа а хьа дехар кхоачашдергда аз, Цхьабакъда, са а дахьога цхьа дехар, - аьннад Цагена.

— МалагIа да из, Цаген? — хаьттад вокхо.

— Из, даьра, да Iа согара юхалургья аьнна хIама ехаргйоацаш, - яьхад из вIалла а ший деша да хила ловш воацалга ховш волча Цагена.

№ 193. ЦАГЕНА ШОКЛЕКХАРГ

Киса шоклекхарг а елла, гIадж лайзза цхьан дийнахьа хьунагIа вахав Цаген. Сарралца листача хьуна юкъе лелаш, дукха доккхий а зIамига а оакхарой бIаргадайнад цунна, цхьабакъда царех цхьаннена а новкъарло яьяц цо. Юххера а са а дайна, хьуна юкъе гIолла цIенгахьа бодача новкъа из ваьлча, йоккха гIарбаш духьалъяьннай цунна.

— Э-э, воше, Iа-м цхьаккха аькха а мича дийнад. Из топ а йийхьогI хьа хIаманна пайданна? — кхессад из ваа догэттача гIарбаша.

— Топ-м хац сона, - аьннад, ший кисара шоклекхарг хьа а яьккха, Цагена, - аз ер массаза тох, нийсса итт-итт цогали пхьагали Iа-м дож!

— Э-э, воше, шок тоха-м сона а хов! ВIалла хила а хиннавий сол чIоагIагIа шок тохаргьяр, — куралаш яьй гIарбаша.

- ТIаккха-м кхы дувца а мича деза из! Тохал хIаьта, — аьннад Цагена.

Овлашкара денз еррига хьу а оагаеш шок техай гIарбаша. ТIаккха цох доккхал а деш:

— ДIатохал хIанз Iа! — аьннад цо Цагенага.

— Аз тохе-м, хьо, гIарбаш, яхийла са, бIаргаш а Iолегаргда, лергаш а къорлургда хьа. Хьайола, из хургдоацаш, аз кертах ер сай палчакх хьоарчаергья хьона, - аьнна, цун бIаргаш дIадийхкад Цагена, тIаккха гIарбаша кертах хьалосттаяь гIадж техай.

— О, о, са воше, дика техар, дика техар! ВIалла тамаш а яц цох пхьагалаш йовр. Са деррига са а дIадихьар цо-м, — яьхад гIарбаша.

№ 194. ТIАККХА-М ТХЬОВСАРГВАР

Цхьан сайранна вIаьхий саг волча хьоашалгIа вахав Цаген. Дика хIама а диа, чай молаш ваьгIав фусамда. Меца ва, виза ва ца хоатташ, Цагена а чай деттад фусамнанас. Кхы хIама ала вIаштIехьа а ца хеташ, кастта шийна лаьрхIа биллача кIаьдача мегга Iовижав Цаген. ТIаккха кхы а чIоагIагIа дуача хIаманга догэттад цун.

— ПаргIата ваьннавий хьо, Цаген? Хозза кIаьда биллабий хьона мотт? - хаьттад ше Iовижалехьа Цагенах бIарпоха чуваьннача фусамдас.

— Мотт-м дика, даьра, бар, сона наб ца йоагIа мара, — аьннад Цагена.

— Из фуд, наб ягIац яхалга? — хаьттад фусамдас.

— Шундараш мо даьре ювргIашта кIал, кIаьдача гIайбаш тIа алла со Iема воацалга дий а хац, — яьхад Цагена. — Цхьабакъда, Iа сона яыача сискала цхьа-ши чIорг мукъагIа кховдайоре, царех цаI укх гIайбанна меттала керта кIала юлларгьяр аз, вокхох ювргIа бергбар аз. ТIаккха-м тхьовсаргвар со!

№ 195. ЦIА А ХЬОРГЬЯЦ

ЛаьрххIа Цаген волча хьоашалгIа венав цхьа лоамаро. Хьа коа воаллаше а, ший вирах лата эттав из.

— Даьла диса ер ший да а венна! Хьона совгIата я дагахьа аз мелла хIама тIайилларах, укхо из хьая ца тугаш, ваьсса хьона духьал воагIа-кх со! — яхаш, цIогIа детташ хиннад хьашо.

— ДIавала, ма лета хьайбах, — аьннад Цагена. — Хьая ца тугаш мо мара, укхазара цIа а хьоргьяц цо яхьа-м!

№ 196. МАЛАШ БА ДУКХАГIА?

Хан-ханнахьа ламаз де а марха кхаба а волавеннав Цаген. Цкъа цхьан дийнахьа ламазе ваха тIехьависсав из.

— Ай, тIехьа хIана виссав хьо, Цаген? — хаьттад цунга эгIазвахача молла.

— Даьра, молла, бехк ма баккхалахь, кхалбараши, маIабараши, байнараши, дийнабараши лоархIаш ма хиннав со, — аьннад Цагена.

- ТIаккха, малагIаш бар дукхагIа? — хаьттад молла.

— Дийна боллашше байнараш лаьрхIача, байнараш дукхагIбар! — аьннад Цагена.

— ХIаьта маIа нах бар дукхагIа е кхалнах бар? — хаьттад молла.

— Даьра, маIа боллашшехьа шоаш маIа хиларах дехкебаьнна-раш а лаьрхIача, кхалнах дукхагIа ма бар! - аьннад Цагена.

№ 197. ГIАНАХЬА

Цхьан бус АстагIа Темар велча санна гIа дайнад Цагена. ХIаьта чIоагIа новкъа хиннад цунна, ший дега тоам беш дола гIа юкъах а дуссаш, ше сомавалар.

— Хьаел, хьадал цигара са бIаргасинош! - аьнна кхайкав из тIаккха ший сесагага.

— Сенна деза хьона уж? — хаьттад цо леладечох кхеташ йоацача сесаго.

Сиха уж дIа а дехка, юврагIа хьатIа а эза, бIаргаш дIакъайлад Цагена.

— Ай, фуд Iа леладер, кагдергда Iа уж бIаргасинош! — яхаш, лувш хиннай сесаг.

Из кIорда а яь, Цагена аьннад:

— ДIаяла дIа! ЧIоагIа сакъердаме гIа дар сона дайнар. Е бIаргасинош сога ца хилар бахьан долаш сайна ма хетта ца гуш виссар со из.

№ 198. ЗIАМИГАЧА БЕРАША А БУВЦ

Цхьан дийнахьа гIалгIай мотт Iомабе дагадеха хиннад АстагIча Темара. Шийх кхийттача Цагенага аьннад цо:

— ВанагIа, ва Цаген, ма хала мотт ба из шун бар. Хетаргахь, из Iомабаь-м цIаккха а варгвац.

— Ай, тха-м зIаммигача бераша а ма бувций из! — яьхад Цагена.

№ 199. ХЬАДЕТТАРГДЕЦЕ-М

— Вай юрт яккха воагIа-кх из моастагIа, - аьнна, АстагIча Темара бIуна духьалъотта гулбенна хиннаб Цаген ваьхача юртара нах.

Ший ширдолг кач а элла, вокхарца цхьана тIем тIа ваха ара-ваьннав Цаген а.

— Ай, ва Цаген, кхертIой мичад хьа? — хаьттад наха.

— Цар хьадеттараш юхадеттаргда аз-м! — аьннад Цагена.

— ХIаьта цар хьа ца тохе, фу де воалл хьо? — хаьттад вокхар.

— Цар хьадеттаргдецаре-м, вай цига гIорг а мича дар! — яьхад Цагена.

Ingushgen
05.05.2015, 23:04
№ 200. КХЫ ГIАЛАТ ДОАЦАШ

АстагIча Темара бIу боккха хиларца тIема аьттув а ца боалаш, тIехьашка бовла безаш хиннаб нах. ХIаьта кхеравенна, ваха цхьан маьлха каша чу лечкъа хиннав Цаген, Из хоаденнача Темара бIухоша оззаваь хьаваьккхав из.

— Малув хьо? Фуд Iа леладер? - хаьттад. Цагенага Темара.

- Венна саг ва-кх! - аьннад Цагена,

— Хьох мишта хул венна саг? Фуд 1 а дувцар? Къамаьл а деш хулий венна саг? — хаьттад Темара.

- О, бехк ма баккхалахь, гIалат даьннад согара, — аьннад Цагена, - Хьоца къамаьл де декхарийла вацар со!

— Кхы хьох гIалат даргдоацаш, аз хьал а элла, вуйтаргва хьо, - аьнна, тIачайхав Темар.

— Аьъ, -- яьхад Цагена, — дийна воллаше а ма доалий сагагара эзар гIалат! Сох-м, шун кара кхачар мара, кхы гIалат а мича даьннад. Из бахьан долаш со ве веза?

№ 201. ИШТТА ТОХ ЦАГЕНА

Хьежоргах Iадсаькх нийсагIа хьан тох хьажа дагахьа цхьан мугIарагIа Iооттабаь хиннаб АстагIча Темара ший бIу. Цигга тIанийсвеннав Цаген.

— Даьллахь, ма меттахь тохар-кх аз из къона волаш, — цIаьхха, шийна дага а доацаш, иккхад Цагенага.

— Къона волаш леладаьр-м къавелча а дицлуш хилац, — аьннад уж дешаш дIахазача АстагIча Темара. — ДIалацал Iа ер Iадсаькхи кхо тIаьски. Ховргда-кх хIанз!

Ше аьнначох сиха дехкеваьннавале а, кхы де хIама доацаш, раьза хила вийзав Цагена.

"Даьллахь, хIанз ма кегаделар ер, ма гIойле яр-кх сона сай баге юхаэзаяларе, Нагахьа санна ер дIа ца кхеташ бусе-м, гIулакх телха ма дий са", — яхаш, веха хьайзав Цаген.

— Темар, иштта тохар хъона тха юртдас! — аьнна, Цагена хийца хьалхара пха хьежоргах кхийттабац.

ХIаьта вож цо баьча бегашта чIоагIа раьзахиннав.

— Иштта тохар хьона вай тхьамадас! — аьнна, Цагена хийца шоллагIа пха а хьежоргах кхийттабац.

ТIаккха Темар цунна эгIазвахав.

Цо шийгахьа къоарзадаьча бIаргех кхеравеннача Цагена, кхоалагIбола пха, кхы хIама ала а ца вухьаш хийцаб. ХIаьта из, вIалла дага а доацаш, нийсса хьежоргах кхийттаб. Цу гIулакхах гIадвахача Цагенага иккхад:

— Иштта тох Цагена!

№ 202. ДУНЕН ЮКЪ

— Хьона лойя, ер деррига дуне нийсса шин даькъах декъаш хьокха тохаргба-кх аз, — аьнна хиннад АстагIча Темарга Цагена.

— Декъал хIаьта, хьожаргда вай, - кхессад Темара.

— Из де итт тума ахча деза сона, — аьннад Цагена.

Цагена аьнна ахча дIаденнад Темара. Цул тIехьагIа ший коа юккъе хьокха а теха, цох ший вира цIог дIа а дийхка, Iохайнав Цаген.

— Маца декъ Iа дуне? — хаьттад Темара цхьа ха яьлча, Цаген тIа а вийха.

— Аз-м дийкъад, — аьннад Цагена.

— Мишта дийкъад? — хаьттад цецваьннача Темара.

— Хье ца теше, хьаволле, хьажа, — аьнна, из ший коа юкъе а ваьккха, аьннад Цагена:

— Гой, Темар, ер я хьона дунен юкъ! Хье ца теше, Iодиста пурам а да хьона.

№ 203. СО МАЛУВ?

— Ер мо турпал кхы хила йиш яц, — яхаш, геттара доккхал деш хиннав АстагIа Темар ший цхьан бIухочох.

— Хьавола, — аьннад, из кхы лоа ца деннача Цагена, — аз мIарга бетташ-бетташ, из дIарча дукъал дехьа воаккхе, со малув тIаккха?

№ 204. ГОЙТА А ЕЗАЦ

— Дукха хIама ховш а довзаш а саг ва йоах хьо наха. Из ишта дале, укх са вира мотт Iомабе беза Iа. Цхьаккха хIама а кходергдац аз цу гIулакха, — хьахьийнад цхьан дийнахьа Цаген хьовзаве дагадехача АстагIча Темара.

- Мегаьд хIаьта, хьона лойя, Iомабергба аз, - аьннад цуниа духьале е лоархIа ца веча Цагена.

— Ер итт тума ахча а да хьона, цхьа шу ха а я хьона, цхьабакъда Iа из ца дойя, аз хьал-м оллийтаргва хьо! — хьакхайкадаьд Темара.

— ДегIар хургда-кх укхох, кхы сона дезаш а мича дера ер са кач, — аьнна, вира юхь а лаьца, шорттига цIаволавеннав Цаген.

Даара а дувхара а вIалла сагота воацаш даьккхад цо из шу. Юххера, шу чакхдоаллача хана, Темара тIавийхав из.

— Мичай са вир? Мотт Iомабарий Iа цунна? — хаьттад цо Цагенага.

— Мотт-м кхо кIира а далалехьа, даьра, Iомабаьбар аз цунна, -аьннад Цагена, — цхьабакъда хIанз хьога гойта йиш йолаш яц-кх из.

— Из фу яхалга да? — аьнна тоссавеннав Темар.

— Хабарах сов шаьръенна, цо хьох дувцар ла ца могаш, цул совгIа, из наха а дIахазар кхеравенна, аз моцала йийр из! -аьннад Цагена.

- Аьъ, цун фу дар сох дувца? - хаьттад Темара.

- "Къиза жIали а", "наьха цIиймерг а", массагIа-массагIа дар уж, наха дIахазача хьона новкъа хургдолаш! — аьннад Цагена.

— ТIаккха-м бакьахьа йийнай! ДIаяккхалахь, хIаьта-м гойта а езац хьона, — яьхад Темара.

№ 205. ГОВР ХИННАЯЛАРЕ

Наха вIалла дагадохаргдоацар а де яхаш, цхьацца бахьанаш доахаш, вуташ хиннавац Цаген АстагIча Темара. Сигалара цхьаккха а догIан тIадам ца божаш эттай цхьан шера бIаьсти. Цхьан Iуйранна Цаген ше волча тIа а вийха, аьннад АстагIча Темара:

- Яа буц йоацаш йисай са говраш. ГIойя, догIа деха вайна Даьлагара.

— Мегаьд, дехаргда аз, - аьннад Цагена.

— Тахан-тховсара из ца делхе, кхоана вай вIашагIкхийттача, ховргда-кх хьона, — тIатехад Темара.

Цу дийнахьа а бус а сигала цхьаккха морх хоаеннаяц Цагена, Кхы де хIама доацаш, сиха ший вира тIа а хайна, лоамма урагIа вахав из. Ши ди а кхо ди а даьннад, догIа ца делхаш.

ДиълагIча дийнахьа, хьекхаш мух а болаш, тIайоагIаш Iаьржа морхаш хиннай. Сиха лоам чура Iоъара а ваьнна, юртагахьа волавеннав Цаген. ЦIакхачалехьа, догIо вошаваьв из.

— Аз фу аьннадар хьога, мича хиннав хьо? — тIачайхав цунна Темар.

— Мишта мича хиннав? Даьлагара догIа деха вахавар-кх, — аьннад Цагена.

— Мишта дийхар Iа из? Тахан мара хIана делхац ер? — хаьттад Темара.

— Воддашехьа Бешлоам тIа вахача Села волча кхаьчар со. ДогIа делхийта вайна аьнна, дийхар аз цунга. Са кара дац из, ворхI лоам тIехьашка яхача Хин-Нанилгагара деха хьайна, аьлар цо. ВорхI лоам тIехьашка а ваьнна, Хин-Нанилг йолча кхаьчар со. ДогIа делхийта вайна, аьнна, дийхар аз цунга. Са карадац из, Даьлагара деха хьайна, аьлар цо. ВорхI сигален тIа а ваьнна, Даьлагара дийхар аз. Хьаэца хIаьта дIарча педа чура цхьа ах кад, аьлар цо сога. Из дIавийрзача, аз бIарчча ши кад Iочубоассабир. ХIаьта цу кхаьннена тIакхача кхо ди дийзар сона! Хьайна ма хой хьона, Темар, хьаяр мо са кара цхьа говр хиннаяларе, из-м башха хала хIама а дацар, — яьхад Цагена.

№ 206. ЦАГЕН ЦIаВЕРЗАР

— Са эскарца хила тоам болаш саг ва хъо, — аьнна, цхьан дийнахьа тIавагIа говр еннай Цагена АстагIча Темара.

Юртара юрта додаш, нахагара хIамаш йоахаш лийннад цу хана Темара эскар. Из лоа ца луш, цхьан бус, вожаш тхьайса бадача хана, царех ведда кIалхарвала дагадехад Цагена. Цхьабакъда, даггара хьажарах, кхыча говрашта юкъера ший говр яйзаяц цунна.

— ГIовтталаш, гIовтталаш, го баьб вайна! — цIогIа техад Цагена.

Сиха товсабенна Темара бIухой, шоай говраш тIа а хайша, дIалилхаб. ХIаьта Цаген, юхейиссача ший говра тIа а хайна, шорттига цIавийрзав.

№ 207. БАЙДДАЧУЛ ТIЕХЬАГIА

Цаген ший эскарера ведда цIавеналга кастта дIахайнад АстагIча Темара.

— Аьъ, аз хьона говр а яла, хьох сай доттагIа а лархIа, хIаьта хьо са эскарера удаш-м хургдий-хьогI ер! — аьннад АстагIча Темара.

— Да хьакхийца воаллалва са, вожаш байддачул тIехьагIа мара со веддавале, — яьхад Цагена.

№ 208. НАБ ЯЙНА

Ахбийса яьннача хана АстагIа Темар сацача коара вада лаьрхIад Цагена. КоанаIарашка кхаьчача хана соцаваьв из Темара бIухоша.

- Юха а сох вада-м гIертавацар хьо? Фуд из Iа сийсара леладаьр? — хаьттад Цагенага шоллагIча дийнахьа Iуйранна сомаваьннача АстагIча Темара.

— Укх коа наб яйиа, из лехаш лелар со-м, — яьхад Цагена.

№ 209. КЪАЙГ

Цхьан дийиахьа Цаген шийца аькхе вийха хиннав АстагIча Темара. Дикача динашта тIа а багIаш, кийчбенна латташ хиннаб Темара бIухой. Къайг бе а лаьца, вира тIа а хайна, вена хьаэттав Цаген.

— Iа фу леладу, ва Цаген? — хаьттад Темара. — Къайг а ийца водий аькхе?

— Водаш хилаций хIаьта? — хаьттад Цагена.

— Къайго фу лоацаргья? — аьннад Темара.

— ФуннагIа-м, даьра, лоацаргья, — яьхад Цагена, Темара бIухой болча оагIора бIа а тувсаш. — Сона йовзача къайгаша-м нах а лувц!

№ 210. ПАЧЧАХЬ А ХИЛАЦ

Цкъа АстагIча Темара уллув а ваьнна, юрта гIолла IовоагIаш хиннав Цаген. Царна духьалвоагIаш хиннав цхьа къоано. Юха а сеца, цунга моаршал хаьттад Цагена.

— Из фу дар хьа, сона уллувра дIа а ваьнна, юхасацалга? — аьнна, Цагена тIачайхав Темар.

— Iа а доагIар цунга-м моаршал хатта! — аьннад ше даьчох вIалла а шек воацача Цагена.

— Аьъ, со малув, из малув?! — кхессад Темара, — Со декхарийла вар цунга моаршал хатта?

— ХIана вацар хьо декхарийла? — хаьттад Цагена.

— ХIана вар, алал хIаьта? — аьннад Темара.

— Из хьаьнала къахьегамхо воландаь вар-кх! — аьннад Цагена.

— Мегаьд, из къахьегамхо ва, хIаьта со тахан укх ах-дунен доал ду паччахь ва. Малув тхол шиннегIа бехке? — юха а хаьттад Темара.

— Из ва-кх, — аьннад Цагена.

— Ай, хIанав из сол а бехкегIа? — кхеташ хиннавац Темар.

— Хье укх ах-дунен паччахь ва ях Iа. ХIаьта ер деррига дуне а хьаллоаттадераш цу тайпара къахьегамхой ба! Цул совгIа, уж мутIахьа боацачох вIалла паччахь а хилац, — яьхад Цагена.

№ 211. ДОХКА БЕЗАМ ЦА ХИЛЧА

Ше цхьан шера мел гулдаь дошув цхьан метте лаьттах дIа а делла, каст-кастта из ше долчча долаш дий хьажа водаш хиннав АстагIа Темар.

"Даьра, из моттиг аьхка а аьхка, цига фу йоал хьажача бакъахьа ма ва со", — аьннад цох дегабуам баьча Цагена. Цхьан бус ваха, дошув хьа а леха, цун меттел боккха кхера а белла, из дIадихьад Цагена.

ШоллагIча дийнахьа ший дошув доацалга хайнад Темара.

ЧIоагIа веха хьайзав из.

— ХIана вехав хьо? Фу халахетар хиннад хьона? — хаьттад Цагена.

— Лочкъадаь лаьттах делладар аз укх шера айса мел Iоадаь дошув. Из хIанз цхьане дIадихьад, цунна меттел кхертIо а белла, — аьннад Темара.

— ХIаьта а из дохка безам боацаш хьо хилча, хьона фу башха да Лочкъадаь лаьттах доаллаш дола дошув е цун меттел боалла кхертIо? — яьхад Цагена.

№ 212. К10РДАВАЬВАР СОНА ИЗ

— Хьал а ма валийталаш, даа а мала а ма лелаш укхунна, -аьнна, боккхача кIоаг чу велла хиннав Цаген, цо дошув лочкъадаьд аьнна, дегабуам баьча АстагIча Темара.

- Дика болх бергбий аз, Цаген, хьона кхалла хIама лойя? -хаьттад цхьан саго.

— Бергба, даьра, дукха дика болх-м, — аьннад Цагена.

— Дика болх бергбий аз, Цаген, муш Iочу а байта, хьо кIоаг чура хьалвоалийте? — хаьттад саго юха а.

— Бергба, даьра, дика болх-м, — аьннад Цагена. Вокхо кIоаг чура хьалвалийттав из.

-- Дика болх барий аз, Цаген, хьо хьалвалийта? — юха а хаьттад саго.

— Баркал хьона, цIаккха а диилургдоацаш гIулакх дир Iа, - аьннад Цагена.

XI аьта вокхо юха а хаьттад:

— Дика болх бой аз, Цаген, хIанз хьо дIавохийте?

- Ва нах! Со вадийта гIерт-кх ер саг! — аьнна, оарц даьккхад из кIордаваьча Цагена.

Даьннача оарцо шаккхе а дIалаьцав уж.

- Ишта хьай вада аьттув баьлча, оарц хIана даьккхар Iа? -хаьттад Цагенага цох цецваьннача Темара.

- Ше даь гIулакх тIехдетташ, кIордаваьвар сона из, - яьхад Цагена.

№ 213. ГIАДАГIАЛГАШ

Даггара лахарах кхы бахьан а ца корадаь, сийсара гIанахьа даьна биллар Iа сона аьнна, цхьан дийнахьа Цаген хьалъэлла вийта дагадехад цун бегаш кIордабаьча АстагIча Темара.

— Хьай дале, сиха васкет де! Дуккха а ха яр сона хьо вовза-м, хIаьта а таханалца садийттадар аз хьона, — аьннад Темара.

- Васкет-м дацар са хьога де, цхьабакъда, Iа дIаэце, тIеххьара цхьа дехар-м дар са! Iайха из кхоачашдергдеце, сога дIа а ма алийталахь, - аъннад Цагена.

- МалагIа да из? Дош да хьона, моллагIа а хьа цхьа дехар кхоачашде, — аьннад Темара.

— Бера хана денз фоартах, моллагIа хIама хьокхаелча а, чIоагIа гIадагIилгаш дувлаш ва со, — аьннад Цагена. — Цудухьа, из муш фоартах а ца тохаш, когех тохийгар дехар аз!

№ 214. ДОАКЪОШ ДАР

МоцагIа-моцагIа хиннад яхаш дувц из. Бувбовла дагадеха хиннад да а нана а денна биссача кхаь вешийна. Ши-ший дезал а болаш бахача вежарашта юкъе цхьатарра дакъа долаш екъа езаш хиннай даьх йиса ткъаь итт газа. Царех иттане яь цхьацца бIийг хиннай, вокха иттане яь шишша бIийг хиннай, кхоалагIча иттане яь кхоккха бIийг хиннай. Цхьаккха газа кIориг ший наьнах а ца къоастаеш, хIаьта хIаранена нийса дакъа а кхоачаргдолаш, екъа езаш хиннай гаьзарий а, цар яь бIийгаш а.

Даггара уж нийса екъа беннаб вежарий, цхьабакъда цох цхьаккха хIама хулаш хиннадац. ТIаккха уж екъа аьнна дехар де Цаген волча бахаб уж.

Мишта йийкъай аьнна хетт шоана, новкъостий, Цагена уж гаьзарий?

— Уж ерригаш а ткъаьи итт газеи кховзткъа бIийги я. Царех шишша бIийг йола итт газа вай воккхагIволча вешийна дIаелча, цунна итт газеи ткъо бIийги кхоач. Кхоккха бIийг йолча гаьзарех пхиппа газеи, цхьацца бIийг йолча гаьзарех пхиппа газеи шоллагIчеи кхоалагIчеи вежарашта юкъе йийкъача, царех хIаранена итт-итт газеи ткъо-ткъо бIийги кхоач. ХIаьта цхьаккха бIийг ший наьнах а яьлац! — яьхад Цагена.

№ 215. ДИЦДЕ Г1ЕРТАЛГА

Мелла ше къе-миска вале а, цIаккха а сутара-цIаьрмата саг хиннавац Цаген, Дилла а кийча хиннав из кIалвиссачун оагIув хьаллаца, шийга мел дар нахаца декъа. ХIаьта из геттара къавелча а, цунгара ца дийхача Iелуш хиннабац шоаш хIама хьадеш боацаш лелаш бола цун къонгаш. Юххера царна дIадала а, шийна дита а хIама доацаш из виссалга ховшшехьа а, къонгаша ахча дийхад цунгара.

— ХIанз-м оаш сона хьаделча а мегаргдар, — аьннад из царна дIадала доацаш ше виссар дикка новкъа хиннача Цагена.

ХIаьта дас из иштта алара а, шоай никь ца хилара а раьзабоацаш, цIен ниI тIа а теха, дIабахаб къонгаш.

- Из фуд хой хьона, цар согара тахан а тIехьа ахча дехар, вай ниI тIа а теха уж дIабахар? - хаьттад тIаккха Цагена ший сесагага.

— Хац, — аьннад сесага.

— Из, даьра, да хьалхагIа аз шоашта мел даьри деннари доаде, дицде гIерталга, — яьхад Цагена. — Сога хIанз из доаиалга ца ховш-м бацар уж.

№ 216. САЛАIА МЕГАЦИЙ АЗ?

— Волле, хьалгIатта, Цаген, йол хьакха долх вай, — аьннад Цагенага цун дас.

- Даьра, дади, сийсара сийрда сахиллалца гIанахьа даггара йол хьокхаш ваьлла, вIалла наб-м яьяц аз. Дийнахьа мукъагIа салаIа мегаций аз? — яьхад Цагена.

№ 217. ХЬУЖАРЕ ХИННАР

Дас хьужаре деша дIавеннав Цаген.

— Ше даьча къиноех саг бокъонца дег тIара дехкеваьцнавале, къахетаме волча Дала ше аьнна да, гештдергда аз цунна, — яхаш, хьехар деш хиннад молла ший мутаIаламашта.

Юххера а хьехараш даь ваьнначул тIехьагIа, ше дийцар мутаIаламаша мел дика кхетадаьд хьажа лаьрхIача молла хаьттад Цагенага:

— Фу де деза, Цаген, Даьла шийна къинтIера ваккхара?

— Къинош долаш хила веза-кх, — яьхад Цагена. — Уж доацаш хилча-м, къинтIера воалалга а мича хургда цун!

№ 218. КЬОНАХАША-М ИШТТА ЮЪ

Цхьан дийнахьа Цаген шийца мангал хьакха вигав цун дас. Болх бара башха тIера воаца Цаген кастта мецвеннав со аьнна леткъав. Iохайшаб уж хIама даа.

— Даьра, воI, хьо мецвеннавале а, кIезига болх-м ба вай баьр, — кхессад шоаш даьчох тоъам ца хетача Цагена дас.

— Ховргдар хьона, дади, хьо селла воккха а вецаре, со селла зIамига а вецаре, вай мел дукха болх баь хургбар! — аьннад Цагена.

ХIама а диа, шоаш хьалгIайттача, бокъонца байбенна шоай тIорми зийнача Цагена дас аьннад:

— Ай, укх чу-м вайна делкъийна яа-хIама а мича йиссар!

— ХIаьта хьона мишта моттар? - яьхад Цагена. — Къонахаша-м иштта юъ хьона!

№ 219. БIАЬСТИ МИЧА ЯЬННАЙ ВАЙНА

— Iояккха, воше, кетар, — аьннад цхьан бус Цагена тIанийсбеннача къуша.

— Аьъ, фуд оаш дувцар? ХIанз а бIаьсти мича яьннай вайна! — яьхад Цагена.

№ 220. ЦАМОГАШ ХИЛАРА БАХЬАН

Цхьан дийнахьа ший даь-йиша хала цамогаш я аьнна хаза, из йолча вахав Цаген.

— Даьллахь, Цаген, — аьннад даь-йишас, — Дала харцахьа ма лоархIалда из, соахка наха марха кхоабача хана, цIаьхха чIоагIа хьогьеннаяр со. Цхьа шайтIа болх барий а хац, кхы 1е ца луш, шозза цхьацца чами молаш, шийла морз меннадар аз. Из бахьан дий-хьог 1 сох ер лазар хьарчар?

Цо дувцачох велавеннача Цагена аьнна хиннад: .— Из бахьан да, даьци, из бахьан, Iа шозза мара ца меннадаь, Ховргдар хьона, Iа хIара денна дIакховдаш хьайна дез-дезар дуаш а молаш а хиннадаларе, хьо цамогаш хинна хургьярий!

Ingushgen
05.05.2015, 23:04
№ 221. ЦАГЕНА СЕСАГО АЬННАР

Ше къе-миска саг хиларах, ший лоалахочун цIенца оагIув а болаш цIа даьд Цагена. Цу чу ваха хайнав из ший сесаг а тIехьа. Вож каст-кастта латкъаш хиннай: "Вай мел дувцар дIа ма хозий цу вай лоалахошта", — яьхаш.

— Ай, дIаолла хIаьта цу пен тIа вай цаI мара боаца кIувс, — кхессад юххера а из къамаьл кIордадаьча Цагена.

— ТIаккха-м цар дувцар хьа мича хозаргда сона! — яьхад сесаго.

№ 222. ЦАГЕНА АЬННАР

- Боккъала, Цаген, ма лела харцахьа. Хьо тахан веннавале а. цхьаь цаI саг воагIаргвац-кх хьа таьзета кодам бе, - аьннад Цагенага цун дас.

— Эъ, дади, хIана аьлар Iа из? Хьа воI веций со? ВоагIаргва, даьра, со велча-м. Из венна воI мичча бесса хиннавале а, вайна юкъе вахаш вола цун да нахаца гIулакх доагIаш, дика а во а юкъа долаш, Iимерза, дика къонах ва, аьнна шеварг воагIаргва. Цхьабакъда, нагахьа санна хьо кхалхе-м, телхад хьона гIулакх: вай долхе а ца долхе а, вай гIулакх довзаргдолаш цар коа кхы саг а виссавац, аьнна, нах шоай цIагIа Iергба, — яьхад Цагена.

№ 223. ХАОТТАМ ХАР

— ВанагIа, Цаген, ма тамаш я из: хьона ца ховш-м цIаккха догIа а мича делх вайна. Ма дика хов хьона хаоттам мишта хургба, - аьннад цхьан саго.

— Хьона а, даьра, ховргдар, со санна анаша хьо хьувзаворе, яьхад Цагена.

№ 224. ЭГГАРА ДУКХАГIа САГОТДЕР

Цхьан дийнахьа, лазар кхийтта, ше вIалла хьал а 1о а верза ца могаш висарах, шийна лор вехийтав Цагена.

— Фуд хьа эгтара дукхагIа саготдер? — хаьттад лоро.

- Са эггара дукхагIа саготдер-м дар а доацар а хьада яха тха сесаг яр, — аьннад Цагена. - Цу лазара дола дарба лохаш со се а таханарча денга ваьннав. ХIаьта аз хьо хьавехийтара бахьан-м из дац: букъа анаш оттарах сона де молха дий хьа?

№ 225. ЦАГЕНА ВЕЛХАР

— Ма дийна висса везаш хиннавар-кх хьо! Ма тийшаболх ба-кх Iа сона баьр! — яхаш, даггара велхаш лаьттав йоах кашамашка, цхьан чурта дIатIа а вийрза, Цаген.

— Аьъ, ва Цаген, — аьннад цига нийсвеннача цхьан саго, чурта дIатIа а хьежа, — укхаза дIавелла воаллар-м шун да мичав!

— Из-м сайна а ховр сона, — яьхад Цагена. — Са сесага хьалха хинна мар воал укхаза. Из шийца йоацаш каша ваха, цо со малагIча денга кхоачаваьв гаций хьона?

№ 226. ДАДЕНА КХЕРАМЕ ЦА ХИЛИЙТА

— ЗIамига вале а, цхьаккха а хIама а дац-кх хьона, дади. со кхераш, — яхаш, доккхал деш хиннав Цаген ший даьна хьалхашка.

ХIаьта цхьан бус уж Iобийшачул тIехьагIа, ди а детташ, тIоа а сегаш, цхьа доакъазала санна даггара делха доладеннача догIан татаех кхеравенна, ший метта ура а иккха, да уллача дIатIаведдача Цагена аьннад:

— ДIаховижал хьай, дади! Хьоца Iовужаргвар со, хьона кхераме ца хилийта.

№ 227. ДАЬВЕШИЙ ХАЧИ

— Аьъ, ва кIаьнк, фуд Iа леладер? Коа-карта ца хьожаш, хьай даьна-нанна новкъостал ца деш хIана лел хьо? — аьнна, бехк баьккхаб Цагенах цар лоалахочо.

— ХIанз а зIамига ва со. Ховргда хьона со воккха хилча, — жоп деннад Цагена.

— Из хьона тIаювха хачи лоаца хIаний хьа? — хаьттад лоалахочо.

— Тха даьвеший ма йий ер! — яьхад Цагена.

№ 228. УЖ А ДИТА ДIаВАХАВАЛЕ

— Укх Цагена сийсара бус тIавагIа говр дIаяьккхай-кх согара, - аьнна, кхелахочунга леткъа хиннав, фуннагIа-моллагIа даь а, шийгара наха дIаяьккха говр цхьаннена дIатIайилла дагахьа вола цхьа вIаьхий саг.

— Бакъдий из, Цаген? — хаьттад кхелахочо.

— Iа пурам лоре, цхьа хаттар дергдар аз укхунга, тIаккха хьайна ховргдар хьона цо дувцар бакъдий, — жоп деннад Цагена.

— Де хIаьта хьай хаттар, — аьннад кхелахочо.

— ХIанз хьайна тIадувха барзкъаш, хьай хаьн улла герз хьайца Дарий хьога? - хаьттад Цагена.

— Дар, даьра, — аьннад вокхо.

— ХIаьта хьо санна доастама волча сага уж юхе а дита дIавахавале, из со вац хьона, - яьхад Цагена.

№ 229. ОАРЦ ЦА ДАЬККХА

Цаген цхьаццадолча лазарашта дарбаш де ховш ва аьнна хаза, цхьан дийнахьа лоамаро венав, ший лазаш йола царг цунга дIаяккхийта дагахьа. Цаген халла ший лаза царгдIаяьккха ваьлча, лоамарочо аьннад:

— Аз-м хьона, Цаген, совгIата лаьрхIа цхьа туха гали а денадар. - Тух-м Iа ловча ма денадалар, — яьхад Цагена, — цIогIа детташ, укх гонахьара нах оарцагIа иа боахаш Iийна.

№ 230. БАЗАР ТIа МЕЛ ДАР ИЙЦАЧА А...

— Шийна цхьа совгIат доацаш цIа ма веллахь аьнна, дийхадар сога цу тха цIагIарчо тахан со аравоалаш. Фу эцаргдар-хьогI аз цунна? — хаьттад Цагена базар тIа шийна духьал кхийттача ший лоалахочунга.

- Ай, цунга шийга дIахоаттаргдар-кх, — аьннад вокхо.

— Цунна-м аз шийна лаьрхIа укх базар тIа мел дар ийцача а дукха хетаргдацар. Со-м сай таронга хьажжа эца воаллар, — яьхад Цагена.

№ 231. НАГАХЬА САННА ИЗ БАКЪДЕЦАРЕ

— Хьона-м бокъонца Iовдала йолаш санна ма хетий со, -аьнна, леткъай цхьан дийнахьа Цагенага цун сесаг.

— Э-э, даьллахь, ма чIоагIа гIадгIоргвар-кх со, нагахьа санна из бакъдецаре, — яьхад Цагена.

№ 232. ТАМАШ Я-КХ ДАРБА ХУЛЕ

- Дикка могаш воацаш вале а, бIарччача дийнахьа говро санна болх бу аз, садовлехьа вир санна кIаьдлу со, сайранна берзо санна хIама дуъ аз, бийсанна дIаоагIораваьнна валалехьа чаво санна наб ю аз, — яьхад Цаген волча шийна дарба хатта венача цхьан саго.

— Тамаш я-кх аз даьчох хьона дарба хуле, — аьннад Цагена, -хьона везар-м хьайбай лор ма вий.

№ 233. ЦАР ОАСАР ДОЙ А

Каст-кастта Цагена хьажкIаш дIайийнача беша чулелхаш хиннад цун лоалахой доахан.

— Боккъала а уж шоай доахан дIадехкадалара оаш, са беш-м хIалакьяь даьннад уж, — кадав ший лоалахочунга из гIулакх кIордадаь Цаген.

— Ай, ва Цаген, цар-м цу хьа беша дIайийнача хьажкIашта юкье яьнна буц мара мича юъ! - аьннад лоалахочо.

— Даьллахь, цу шоай биъэ а когех целаш а дехка, цар оасар дой а, шоай коа совцаделахь уж! — яьхад Цагена.

№ 234. ВЕЦАРЕ БАКЪАХЬА-М ВАР

Нах а ма ухий къоалагIа аьнна, цхьан дийнахьа къоала ваха лаьрхIад Цагена а. Хур хургда-кх укхох аьнна, ваха ший шучан цIагIа чуваьннав из. Дик-дикагIйола хIамаш гулъеш из воаллача хана тIакхаьчав цунна цIенда.

— Аьъ, Цаген, хьо веций из? ХIанз фу леладу Iа? — хаьттад цецваьннача фусамдас.

— Ва-м со вар из, цхьабакъда вецаре бакъахьа-м вар, — яьхад Цагена.

№ 235. БИЪ БОАЛЛА ГОВР САННА

Ший доттагIчунца БаIдалца, хIара денна хIана дац аьнна, хьунагIара дахча кхухьаш хиннад Цагена. Шоаш Iурре цIагIара арабоалача хана, хIаране шо-шоай цIагIара яа-мала хIама эцаш хиннай цар. Цкъа цхьан дийнахьа Цагена сесаго царна кхачанна лаьрхIа тIорме чу еллай дика кхерза бIарчча гIаж. ХьунагIа хьал а кхачалехьа мецвеннача Цагена цу гIажа гIогI диад.

— Аьъ, укх шун гIажа-м цаI мара гIогI мичад! — цецваьннав шоаш хIама даа аьнна Iохайшача БаIдал.

— Тха гIажий-м из цхьацца мара хила а хилац! Из бакъдолга-м хьайна а гургда хьона, вай цIакхаьчача, — аьннад Цагена.

Кхы йист ца хулаш хIама диад цар.

— ДIахьажал хIанз хье. Сох мича тешар хьо. Массаб цар ког? — аьннад Цагена, шоаш цIакхаьчача, шийлача хи чура хьал а яьнна, Цхьацца ког хьал а эза латташ йолча шоай гIажашта пIелг дIатIа а хьекха.

— Ай, хьона-м сох бокъонца Iовдала саг ма хетий. Из фуд. цхьацца мара ког бац яхалга? - кхессад БаIдала, Цагена гIажаш латтача оагIорахьа гIадж а лостаяь.

ХIаьта вожаш сиха дIай-хьай яйддий.

- Из-м вIалла тамашне хIама а дац. Иштта гIадж лостайича-м, хьо хье а, даьра, водаргвар, шиъ хац сона, биъ ког боалла говр санна! — яьхад хIаьта а къарлуш воацача Цагена.

№ 236. ШИ ПУНТ А ХУРГЬЯ!

— Хьа даи вошеи валла хьакхийца! Iехаванза цхьаккха а саг дIавохийтаргволаш вий-хьогI хьо-м? Укх чу-м хургьяц пунт туха! — яхаш, лийннав Цаген тух дохка базар тIа венача цхьан сагага.

Тух а ийца, из ги а делла цIаводаш, ше дикка кIаьдвеннача хана, гали лаьтта Iо а оттадаь, салаIа Iохайнав из. ТIаккха ше-шийца дага а ваьнна, тIатехад цо:

— Хетарах, вIалла а ца боагIаш биллар-кх аз цу сага даьнеи вешийнеи. Ма ца дезаш тIаийцар-кх аз из къа сайна. Укх чу-м цхьа пунт хинна а Iергьий-хьогI?

Юххера а, ше цIакхача дукха гаьна воацача хана, сов чIоагIа кIаьдваларах уралатта а ца могача Цагена, "лап", аьнна ги доалла гали лаьтта 1о а кхесса, аьннад:

- Валлахьий даьра, со-м хIаьтте а Iехаваьвацар цо, хетарах аз из-м Iехаваьв. Укх чу-м, дIакхессача а, ши пунт хургья!

№ 237. УЙЛА ЕШ ХИЛАЛАХЬ

Кхыча юрта нийсвеннав Цаген. Бийса мичахьа йоаккхаргьярхьогI аз аьнна, уйла яьчул тIехьагIа, дагадехад цунна цу юрта ший цхьа гаргара саг вахаш хилар.

— Из волча со воде-м, бийса яккхарал совгIа, дикахьегарг а ма дий аз, - аьнна, ше-шийца дага а ваьнна, волавенна цун коа-наIарга а кхаьча: "ЦIагIа дий шо?" — аьнна, цар коа чуваьннав Цаген.

Корах чухьажача цхьаь йоккха гIаж юаш вагIа цIенда бIарга-вайнав цунна.

— Даьра, да цIагIа-м. Марша воагIалва! Хьаволле, чувала, -аьнна духьал а вена, Цаген кхыча цIагIа чуваьккхав цIендас.

ХIанз-хIанз пхьера лаьрхIа мерза-хьаьна яа-мала хIама ма оттаергйий сона аюсар яхаш вагIача Цагена, юххера а фусамнанас хьалхашка енар берхIала яьлла кIолди сискали мара хиннаяц.

Бийса дикка кIоаргьяллалца иллав из наб хьа ца кхеташ, пар ше ца лархIар новкъа долаш. Юххера а Цагена лаьрхIад, фуннагIа даь а, царна бекхам бе аьнна. Iуйранна уж гIовтталехьа хьал а гIаьтта, фусамдаьша шийх дIалочкъаяь гIаж ший талса чу а елла, новкъа вала кийчвеннав из.

— Аьъ, гIоргвац-кх, даьра, Iуйранна хIама а ца кхоаллаш-м. ХIанз сесаго яа дика хIама кийчъергья вайна. Фу бахьан да хьо ишта сихвалар? - аьннад Цаген дIаваха воаллалга хайнача фусамдас.

— Хьона-м дагадоагIа а хургдац из. Вай зIамига бераш дар цу замах. Бартбосера яьнна гIажаш Ангуште гIолла дIаухар цу хана. ХIанз уж мичахьа гIолла ух хой хьона? - хаьттад Цагена.

— Аз-м вIалла теркала а даьдац из хIама, — аьннад кертах наб ялларах цо из хIана хетт кхета ца деча фусамдас.

- Мегаьд хIаьта, со-м юха а воагIаргва шунцига. Цу гIулакхах уйла еш хилалахь, — хьехар деш мо йист а хинна, ший талс кач а элла, цIенгахьа волавеннав Цаген.

№ 238. ДУЛХ ДАА МЕГАРГДЕЦАРИЙ

— ЦIаккха ер къел тIера ца йоалаш, вIалла а сайна тIера сагIа де йиш йоацаш укх ден тIа эттав со. Цхьабакъда, се валалехьа, из вай коа лела, хIаьтте а цаI мара боаца устагIа бе а бийна, наха сагIийна Iа дIабийкъача бакъахьа хетар сона, - аьннад Цагенага халача лазаро кIалвитача цун дас.

— Мегаьд, дади, со раьза ва Iа дувцачунна. ЦаI да аз ца кхетадеш: мишта бийкъача бакъахьа ба вай из устагIа: бIаьхийча наха бекъача тайпара е къеча наха бекъача тайпара? — хаьттад Цагена.

— Со-м мича кхет Iа дувцачох. Фу яхалга да хьа из? — аьннад Цагенага дас.

— Из, даьра, да бIаьхийча наха, дулх шоашта а дитийя, кортеи, когаши, накхеи моллана а дахьийтийя, чураш вай санна болча къеча наха дIаекъ яхалга. ХIаьта къеча наха сагIа деш-м, доккхала санна, шоашта чураш мара мича ют. Цкъа мукъагIа вай а мегаргдецарий, ва дади, дулх даа? — яьхад Цагена.

№ 239. ДАЬНА ЧУРТ ДОГIАР

Веннача ший даьна дика а во а, цхьаккха а чурт оттаде аьттув боацаш, чIоагIа юхьIаьржъенна лелаш хиннав Цаген, Юххера а цунна дагадехад шоай юртарча цхьан вIаьхийча саго ший даьна оттадаь чурт, оззадаь хьа а даьккха, ший даь боарза тIа оттаде.

ХIаьта цхьан бус из гIулакх халла ше чакхдаьккхачул тIехьагIа цо аьннад:

- Ва дади, чурт чурт а да ер аз хьона дегIар. Цхьабакъда, ер санна дола чурт кхы хьона Iалашде са торо йоацалга ма хой хьона. Цудухьа, цу кIал хьайца боахкачар додадергдоацаш, Iайха лорадергда-кх Iа ер. Вешта, укх лаьтта гIолла дIалелачарга ер дIа а дахьийта, юхьIаьржа ца отта дош-м аз лу хьона!

№ 240. ХЬАЙНА ГАЦИЙ ХЬОНА?

- Аьъ, Цаген, хьона-м хIанз, со-м хац сона, тха коа-карта мел вар велча а халахетаргдарий-хьогI? — хаьттад цхьан дийнахьа эгIазвахача Цагена ший сесага даьна буллаш дIахазача цун уствошас.

— Хетаргдацар, — аьннад къамаьл юхадерзаде йиш йоацаш виссача Цагена.

- ХIанад хьа из? Фу даьд оаха хьона? — хаьттад ше из волча нийсваларах а дехкеваьннача уствошас.

— ЦIаккха а укх шун йишийна со вахавалар аьнна хийттадоацандаь да-кх! — эккхийтад Цагена.

— Аьъ, вахаш веций хьо? — хаьттад цо дувцачох цецваьннача уствошас.

— Вац, хьа а са а даьсара, — яьхад Цагена, — из шун йиша аз йоалаяьча дийнахьа денз-м! Хьайна гаций хьона, духхьал ший мекъал бахьан долаш, кхыметтале тахан а укхо со хьайна хьалхашка мел юхьIаьржа оттавир?

Ingushgen
05.05.2015, 23:05
№ 241. ВОВЗАШЕХЬА

Ворда тIа а вагIаш хьавоагIача Цагена бIаргавайнав шоай юртара цхьа во саг. Цо, тIахоаве со яххаше а, говра шод теха, тIехьваьннав из.

—Ай, хIана дир Iа из? Из ца вовзаш вахар хьо? Сабар хIана динзар Iа? - хаьттад из дIахайнача наха.

— ВаллахIий, ваханзар ца вовзаш-м, Сона санна шоана а из вовзаре, ворда тIа хIана хоаваьвац яхаш оаш хеттарг а ма дацар, -яьхад Цагена.

№ 242. КАД КОРАБАГIАЦ-КХ

— Волле, кIаьнк, лоалахошкара цхьа шурий кад беха вайна, — аьнна вахийта хиннав Цаген цун нанас.

Бийса баьде а йолаш, шура яхьаш юхавоагIача хана, ког дIакхийтта, цIаьхха кад бера Iобежаб Цагена.

— Аьъ, шура Iояхийтар-кх Iа! — аьннад, тата хаза, гIулакх кхетадаьча нанас.

— Шура-м яхийтаяцар аз, кад корабагIац-кх! — яьхад, даггара лаьтта кулгаш хьекхарах из кора ца боагIаш хьувзача Цагена.

№ 243. ЮХЕ МЕЛ ДИССАРАШ

— Каьхата йоазув деша хой хьона? — хаьттад Цагенага.

- Гегтара дика хов, - аьннад Цагена.

- ХIаьта алиф яхача алапа тIехьа малагIа алап доагIа? - Юхе мел диссараш доагIа-кх! — яьхад Цагена.

№ 244. БАГЕ-М ЕЗАЦ ХЬОНА?

ГIаьле увзаш латташ хиннав Цаген.

— ГIаьле йий хьога? — хаьттад цунга хьатIавенача лоалахочо.

— Я, хьайна гаций хьона са бага йоаллар? — аьннад Цагена.

— Аз-м кхы йий хьога ях? — аьннад вокхо.

—Я, хIана ях Iа? — аьннад Цагена.

— Сона а ял цаI, аз а озаргьяр, — йийхай лоалахочо.

— ХIахьий, дIаоза хIаьта, — аьнна, Цагена дIакховдаяьй цунна гIаьле.

— ХIаьта тов а ял, — аьннад вокхо.

— Даьллахь, новкъост, из оза баге-м езац хьона? — яьхад цунна эгIазвахача Цагена.

№ 245. 10ВДАЛА-М ВАЦАР

— Даьллахь, Цаген, ма иман доацаш саг хиннав хьо, хьо ишта ва моттацар сона! - аьнна, бехк баьккхаб пхьегIа тIа нах гулбеннача хана, фуннагIа даь а Цаген царна юкъе юхьIаьржа оттаве дагахьа волча цхьан саго.

- Фу хиннад цигача, воше? — цецваьннав Цаген.

— Сийсара корах чу а ваьнна, са ахчан тIера итт тума дихьад-кх Iа! - аьннад вокхо.

- Деррига-м дихьадац? — хаьттад Цагена.

— А, а, итт тума мара дихьадац!

— ХIаьта аз дихьадац хьона из хьа ахча, — аьннад Цагена. — Итт тума а дихьа, вож хьона диттал Iовдала-м вацар хьона со!

№ 246. ЦIАЬРМАТАЛ

Цхьан дийнахьа лоамара доагIача сихача хи чу а ваха, цо бартал ветташ, Iохьош хиннав цхьа цIаьрмата саг. Дуккха нах оарцагIбаьннаб из хьаваккха. "Кулг хьакховдаде!" — аьлча, ше хиво даькъазваьккха Iохьошше, вож из кхоачашдеш хиннавац.

— Ше дала кхеллача денз хIама дIакхувдаде Iема саг вац шоана из, шийга хьакхувдадайта мара. Шоай кулг дIакховдаде оаш, тIаккха ховргда шоана! — аьннад цигта тIанийсвеннача Цагена.

ТIаккха гулбенначарех цхьанне "хIахьий!", аьнна, шийга кулг дIакховдадича, тIакхийтта из дIалаьца хиннад вокхо.

№ 247. БЕ-БАШХА

Цхьан аьлан чулатташ хиннав Цагени цхьаькха цхьа лоамарои. Деш дола гIулакх цаI хйннадале а, аьлас Цагена луш бола мах шозза дукхагIа хиннаб.

— ХIанад хьа из ишта? — аьнна. цкъа а шозза а хаьттад шоллагIчо.

— Хьайна хаций хьона? — оалаш хиннад аьлас.

— Воллел, дIа болха говрабаьреш малаш ба хьажал, — аьннад цкъа цун хаттараш кIордадаьча аьлас.

Сиха говра нувр а тилла вахача вокхо жоп денад: "Черсий аьлий да тхо, йоахар цар!" — аьнна.

— Мича болхар уж, мичара боагIар уж? Масса вар уж? ТIадувха барзкъа, тIема гIирс мишта бар цар? - яхаш, аьлас шийга хаттараш дича, цхьаккха жоп дала мегаьдац вокхунна.

— ТIаккха волле хIаьта Цаген хьавеха! - аьннад аьлас. Из а вахийтав цо. хьалхарчунна санна декхар а оттадаь.

Сиха вахача Цагена, царна тIехьа а кхийна, салам а денна, моаршал а хаьтта, дахар-денар а дийца юхавена, вож ший новкъост юхе а лагташ, аьлас мел деннача хаттара лерттIа жоп деннад.

— ХIанз хой хьона, аз укхун ахча совгIа хIана тел? яьчад аьлас.

№ 248. СО ВОВЗАЦИЙ ХЬОНА?

Ший беша дIайийнача ябакхашта оасар деш воаллаш хиннав Цаген.

— Уж фуй хьа, ва Цаген, цу беша яьннараш? - хаьттад из бегваккха дагахьа юхе гIолла тIехьвоалаш ябакхий бурилгаш бIарга-яйнача лоамарочо.

— Фуаш да, фуаш! МоллагIдола фуш а доацаш, цхьан-шин кIира уж кIала а дехка, цар тIа ваьгIача, вира кIоригаш хулаш дола фуаш да! — жоп деннад, из Iеха а ваь, цунга оасар дайта дагадехача Цагена.

— Сона дал царех цаI, — дийхад лоамарочо.

— Тахан сарралца Iа соца оасар дойя лургда-кх, — аьннад Цагена.

Дика ший дог Iаббалца болх а байта, тIаккха хьаяьккха цхьа -ябакх а енна дIавахийтав из Цагена. Цхьан-шин кIира из кIала а йилла, цу тIа ваьгIав лоамаро. ВIалла белгало йоалаш хиннаяц. Кхы а ваьгIав. Цул тIехьагIа ходеннад цунна ябакх талхаш латталга. Циггача, эгIаз а ваха, лакхача гув тIара чуяхийтай ио из. ХIаьта гувна кIал баьца юкъе ягIаш хиннай цхьа йоккха пхьагал. Кхераенна из, дIаиккха хьунагIа еддай.

— Ай, со вовзаций хьона? Хьа да ма вий со, - яхаш, из вира кIориг я мотташ, цунна тIехьаиддав йоах Iовдала лоамаро.

№ 249. ПХИЙТТА ШУ

Ший новкъосга саг йоалае ваха хиннав Цаген. ШагIара ара а яьнна, хьалха Цагена новкъостага ше аьннача метте хьаенай йоI. Геттара сиха доагIача хил дехьа бовла безаш хиннаб уж. Новкъоста тоам хилийтара, ший ги а елла, йоI дехьаяъккхай Цагена.

Даьшца тоам а баь, из шийна дукхаезарах, цунна мел ловр кхоачаш а деш вахаш хиннав Цагена новкъост. Тоъал ха яьннача хана Цагенаца шун тIа вагIаш, цун новкъосто бегаш беш аьннад:

- ДагадоагIий хьона, Цаген, ер хьа ги мишта йоаллар?

- Са ги-м цкъа мара яьллаяцар ер, — яьхад Цагена, — цхьабакъда ер хьа гира Iо ца йоала-м пхийтта шу а да!

№ 250. ТАЛХА ХIаМА-М ДАЦ

Ший лоалахо волча хьоашалгIа ваха хиннав Цаген, Вокхо везваь, воаккхийваь, магIаваьккха Iохоаваь, котамаш а йоаяь, эзди гIулакх даьд. Цаген дика дулх диа ваьлча, дилла йотта кад а ийца, яй болча дIатIаяхай лоалахочун йиша Тоита.

- Тоита! - аьнна, цхьа хIама ала дагахьа цу ханна ший йиший цIи яьккхай лоалахочо.

- Ай, хIана тоийт из? - яьхад Цагена, - ДукхагIа йотта Iа! Сона хетарах, цох талха хIама-м дац вай!

№ 251. IЕРШИНГ ДАЬЛЧА

— Вахалва хьо, — аьннад Цагена, ший новкъостага БаIдалага Iершинг даьлча.

— Хьо а вахалва, хьа даь цIагIа мел вар а вахалва! Вешта хьа, Цаген, фу гIулакх да са вахарца? - жоп деннад цхьан хIаманна эгIазвахача вокхо.

— Айя, цу тIа даьннадале-м, хьай дас а, хьай даьдас а вугалва хьо! Аз-м, хьайна лойя, мара аьннадацар! — яьхад Цагена.

№ 252. ЦАГЕНА НУСКАЛ

— Оасар ца деш йовш латт-кх из вай беш, - аьннад Цагена цхьан дийнахьа ше керда драладаьча нускалга.

— Вай шиъ оттарах-м укх кIирагIа а мича даргда из. Вай етт дIа а бийна. белхий бича бакъахьа бар вай, - аьнна, хьехар даьд нускало.

— Мегаьд, етт бийна белхий-м бергбар вай, тIаккха цул тIехьагIа диса дулх мича хьоргда вай? - хаьттад Цагена.

- Тух а теха, докъадергда-кх, Iай дуаргдолаш, — аьннад нускало.

- Из а мегаргдолаш да. ХIаьта мел тух тоъаргда мотт хьона цу гIулакха? — хаьттад Цагена.

— Цхьа пунт хилча тоъаргда мотт сона-м! - аьннад вокхо.

Из кхетам болча сагаца ше воахалургвоацалга кхетадаьча Цагена, кастта цIадахийтад йоах ший нускал.

№ 253. ЦАГЕНА САГ ЙОАЛАЯР

Кхаь денни кхаь бусси шийга йоагIаргья аьннача йоIа цIенна гонахьа лийннав Цаген, Д Iатехкача, иштта йоIо йоагIаргья аьнна кхы а шиъ хиннав цIен гонахьа лелаш. Цар леладечох шекваьнна, топ бе а елла, араваьннав цIенда.

— Малаш да шо, сенна лел шо са цIенна гонахьа? — хаьттад цо царга.

— Со -м Цаген ва, бехк ма баккхалахь сох, — аьннад шортгига цунна дIатIавахача Цагена. - Цу дIа хьона а гуш дIавийрза водача цхьаннегеи, дIа дIаэтта латтача шоллагIчунгеи, кхоалагIа согеи - цхьатарра кхаьннега йоагIаргья ше аьнна, хьа йоIо тахан кхозлагIа ха йиллаяр тхона. Цунга хьежаш лелар тхо-м.

Цагенага, Iа уккхаза сабарделахь, аьнна, юхавийрза ший цIагIа чувахав иIенда.

- Бакъдий из, йоагIаргья со аьнна, Iа наха кхозлагIа ха йиллалга? — хаьттад цо ший йоIага.

- Бакъда из, царех сайна елар духьа даьдар аз из, — аьннад йоIо, чIоагIа еха ше хьайзаяле а.

- Йолле хIаьта, сиха Цагенага дIагIо, - аьннад дас. Иштта саг йоалаяьй Цагена.

№ 254. ГАРГАЛОЛ

Ший даьвеший виIий коа лелача жена юкъера устагIа а бийна, Дика дулх а кхехкадайта, дикахьегаш вагIаш хиннав Цаген. Ший устагIа байналга гучадаьнна вена Цаген волча чуваьннав даьвеший воI.

- Аьъ, хьо хиннав-кх са устагIа бигар? ХIана лелабу Iа ер тийшаболх? Iа из дергда мотташ вацар со, — аьннад цо Цагенага.

— Малув из хьа устагIа биIар? - хаьтIад Цагена.

— Хьо ва-кх! - аьннад вокхо.

— ХIаьта со малув? - хаьтгад Цагена.

— Са даьвеший воI ва-кх! - аьннад вокхо.

- ТIаккха хьо малув? - хаьттад Цагена.

- Хьа даьвеший воI ва-кх! - аьннад вокхо.

- ХIа-хIа хIаьта, циггача сацийтаяахь из! - яьхад Цагена. ХIанз хьайна дезе, дулх даа, ца дезе - лалла. Иззал а вай гаргалол еце, вира цIоган кIала йоаллийла из!

№ 255. МАХ А ДIАЛУ АЗ

Ше устцIаьшка водача хана ший даьвеший коа лелача женах усгаI Iа бигаб Цагена. Тахкарах кхы цун лар кора а ца яь, оакхал даьчунна итт тума ахча лургда аз аьнна, кхайкадаьд довна дас.

- Хьайна оакхал даьчунна итт тума лургда аьнна кхайкадаьдим Iа? - хаьттад шоллагIча дийнахьа из волча вахача Цагена.

— Кхайкадаьд, — аьнна, тешал даьд вокхо.

- Оакхал даьр нахал а воаккхаргвац, кьоал даьчунна зулам а дергдац аьнна Iа дув буэ, из-м аз хIанз а дIавувцаргва хьона, -аьннад Цагена.

ДIавеннача Цагена даьвошас дув биаб.

- Хьада хIаьта Iайха дилла ил тума, — кулг дIакховдадаьд Цагена, - Наьха саг юкъе а воацаш, хьа устагIа сай устцIаьшка бигар со ва. Цу тIа цох боагIа ах мах аз дIа а лу хьона, - аьнна, цо шийга хьакховдадаь ах ахча юха а денна, наIаргахьа волавеннав йоах Цаген.

№ 256. ЦАГЕНА КЪЕЛ ТАКХАР

Малхал а хозагIа хиннай. йоах, Цагена сесаг. Шоай цIагIа цхьацца эшар-доацар дагадехача, Цагена къела, мискала дика раьзайоацаш, цхьаица уйлаш е яьннаи из, Из хоаденнача Цагена ше цIагIара аравоалача хана: "Ва Даьла, кхалсага балех лоравелахь, со", - оалаш хиннад.

- Фу кхалсага бала ба укхо бушшр? Ер-м, къел кIорда а яь. ший сесаI едда дIаяхар кхераш бокъонца халча эттав мотт сона, -аьнна меттад, массайттаза а Цагена уж дешаш оалаш хазача, наха зуламаш деш, тийшача балхах дикка боахам Iалашбаь вахаш вол ча Цагена лоалахочоа.

Ше вIаьхий саг хиларга хьажжа, фуннагIа даь Цагена сесаг шийна йоалае лаьрхIад цо.

— Фу йоахар кьога цу вай лоалахочо? - хаьттад, цкьа а шозза а яхар мо из ший сесагаца къамаьл тасса гIерталга зийнача Цагена.

— ЧIоагIа къел я оаш ловр, из бахьан долаш чIоагIа къахет сона хьох! Цунгара хьа а яьнна, сога хьо йоагIаре, ког лаьттах ца кхетийгаш лелаергьяр аз хьо, бала боацаш ха йоаккхаргьяр вай, йоах-кх, — дIадийцад сесаго Цагенага.

— Цо санна тийшаболх лелабеш хилча, къел такха вIалла а халадоацалга-м аз хойтаргда цунна, хьо раьза яле, - аьннад Цагена.

— Раьза я со, - аьннад сесаго.

— Кхоана Iурра ворда дIа а ежа со коара араваьлча, хIанз кьамаьл дергда вай аьле, вайцига чувехалахь из, - аьннад Цагена.

Цаген коара ара ма ваьллинге а, хьагучаваьннав цун лоалахо. Юха а цо ший къамаьл доладича, "Мегаьд, чувола хIаьта, цхьа соцам бергба вай", - аьннад Цагена сесага.

Дикка цар къамаьл хоттаденна хургла-кх аьнна хеттача хана, ший вордаца юха а коа венав Цаген.

— ХIанз фу дергда аз? Сий ма дайрий са, цIи яла са кертах! - аьнна хьайзай Цагена сесаг.

— ХIаьта аз фу де доагIа? - корзагIваьннав лоалахо а.

— Iочувала дIа латтача тIоаргаца чу, даьсса да хьона из! -аьннад Цагеиа сесаго.

— Ай, Дала дIа ма яккха хьо, со вай тIоаргац дохка базар тIа водалга хацарий хьона? Из хьатIа а ца оттадеш вахийта ма хиннавий Iа-м со, - яхаш, яппараш еш чуваьннав Цаген.

— Цхьа уйла дIаяха йицъеннаяр со. Из-м башха хIама а дацар, хIанз хьалтIаоттадергда вай, - аьннад сесаго.

— Йолле, хIанз цун вежарий болча а гIойя, гIулакх долчча тайпара дIадувца, - аьнна, сесага хьехар а даь. тIоаргац ворда тIа а оттадаь, базаргахьа волавеннав Цаген.

— Са мар цIагIа воацаш, соца зоахалол дувца венавар шун воша. ЦIаьхха мар цIа а вена, цох лочкъаваь, аз тхоай тIоаргаца чу веллавар из. ХIаьта хIанз, из тIоаргац ворда тIа а оттадаь, базар тIа дохкаргда аз аьнна вахав са мар. Шоашта моге, шоай саг мукъаваккха, — аьннад Цагена сесаго лоалахочун вежарий болча а яха.

Из дIахазача, сиха говраш тIа а хайша, базар тIа бахаб Цагена Лоалахочун вежарий. ТIаухача нахаца тIоаргацах мах беш хиннав Цаген, Мах дукха хиларах, цец а бувлаш, дIаухаш хиннаб уж.

- Фу дех Iа, Цаген, укх тIоаргацах? — хаьттад вежараша а.

- Кхо бIаь тума дех аз, - аьннад Цагена.

- Аьъ, тIоаргацах бехаш а хулий из мах? - цецбаьннаб вожаш.

- Ер-м геттара дика тIоарган да, - аьннад Цагена. - Гой, чIега а уллаш, дIоагIа киса а доаллаш, чухьнахьара кхы а дикагIа а долаш. Шоаш ца теше, чухьажа а мегаргда шоана!

- А, хьажац тхо, дика тIоаргац да, иштта а эцаргда оаха, аьнна, тIоаргац а йица цIабахаб вежарий.

Из бахьан долаш дикка хьал гоаденнад Цагена. ХIаьта кастга юха а ше коара аравоалаш, ва Даьла, кхалсага балех лоравелахь со. Цагена оалаш дола дешаш дIахаза, амин. Везаи Даьла, яьхад Цагена лоалахочо.

№ 257. ХЬАННА ХОВРГДА?

Дахчан Iаг эца дагахьа базар тIа ваха хиннав Цаген. Даггара дIа а хьа а хьажача, кхы мегаргболаш Iаг а ца корабаь, Цагена аьннад:

— Аьъ, ма чIоагIа дакъа дайр акхар тахан!

- Iагаш во да оалар-м, уж хьаде ховш хила веза! — Iоттар яьй цхьан базархочо.

— Со дала кхеллача хана денз дхьаь цаI фуъ даьдац аз, — аьннад Цагена, — хIаьта а дика кхерза фуаш даа сол дикагIа хьанна ховргда?

№ 258. ХIАНЗ МАССАНЕНА А ХОЙ ШОАНА?

— Бе безаш чIоагIа лоархIаме хоам ба са! - аьнна, юрта мел вола саг гулвайта хиннав Цагена ший коа.

Дукха лаьтта уж кIаьдбенна а ма хургбий аьнна шийна хетача хана, ше ийца керда барзкъаш тIа а дийха, араваьннав из.

- Укх зипа кочахи хачехи бIарчча дошо тума деннад-кх аз! -аьннад цо.

— Дика болх баьб-кх денна. Вешта селлара нах вIашагIтохар фуд хьа? — яхаш, раьзабоацаш хьайзаб юргхой.

— Аьъ, фуд хаций шоана? — яьхад Цагена. — Акхарех фу деннал яхаш шуга хIаранега ца хеттийта гулдаъд-кх! ХIанз массанена хой шоана?

№ 259. ЮАШ А МОЛАШ А ЕЦЕ

Ворда эца дагахьа базар тIа вахачара, сакъийрда, деррига ахча дехка, ворда а йоацаш цIавенав Цаген.

— Ай, ва къонах, ворда эианзарий Iа? Мичай хьа ворда? -хаьттад сесаго.

— Аз йиар из, — аьннад Цагена.

— Хьаьрваьннав хьо, юаш хулий ворда? — цецъяьннай сесаг.

— ХIаьта аз мелар из, - аьннад Цагена.

— Молаш а хилац! тохаеннай вож.

— Юаш а молаш а ца хуле. из ворда а хиннаяи хьона! — яьхад догдика хиннача Цагена.

№ 260. ГОТТА ДУНЕ

Цхьан Iуйранна Цаген хьалгIеттача, боацаш хиннаб цун цаI мара боаца етт. ДIаведача а хьаведача а, етт корабоагIаш хиннабац. КIира а даьннад, ши кIира а даьннад, бакъда етт. хи чу баха-ча санна, байна дIабаьннаб.

— Сабар а къайла ма бахабий, аз а лочкъабергба-кх сайна цхьанне етт, - аьнна, чIоагIо а яь, ваха наьха етт лочкъабаьб Цагена. Из кхоачаш коа чу а валалехь, баьхкка хьаэйттача Iатта даьша, Цагена дикка таIазар а даь, шоай етт цIабигаб.

Цхьа ха яьннача гIолла меттавенача Цагена аьннад:

— Из са етт лочкъабаьчоа ма доккха а да хьо. дуне, хIаьта аз лочкъабича ма готта а хилар хьо.

Ingushgen
05.05.2015, 23:06
№ 261. ХАЦИЙ ХЬОНА?

Цхьаннахьара цхьа харбаз а кораяь, из юаш вагIаш хиннав Цаген.

— Сога а яийта из харбаз, — аьнна дийхад циггача тIакхаьчача Цхьан саго.

— Сога-м яц харбаз, — аьннад Цагена.

— Мишта яц, Iа юар фуй? - хаьттад вокхо.

— ВанагIа, яц яхалга фуд хаций хьона, воше? — яьхад Цагена.

№ 262. БАЬССА КОРТА

.....Аьъ, Цаген, ма къаракъ а да Iа сона моладаьр. Укхо-м бокьонца хьоа ма толхабой! - аьннад цхьан саго.

- Ший цхьа белгало йолаш да из, -- кхессад Цагена. Из фу белгало я? - кхийттавац вож.

Дилла а яьсса моттиг лохаш да из, - аьннад Цагена. - Из хья корга баьсса болга цунна а хайнад-кх!

№ 263. КЪАЙЛЕ

- Дикача къонахчоа а дика лоралургйоацаш цхьа къайлс я, аьннад Цагена.

- Из фу къайле я? - хаъттад наха.

Из, даьра я цун шийх йола уйла! - яькая Цагена.

№ 264. ХЬОЖАШ ХИЛАЛАШ

- Цу хьай сесагах а ма кхерий хьо-м, - яхаш, наха вуташ хиннавац Цаген.

- Ва нах, ший сесага майра волаш, ший цIен доал ший карадолаш къонах вий укх базар тIа? - аьнна, кхайкав Цаген, икъа а шозза а яхар мо, цхьан базара дийнахьа гув тIа а ваьнна, уж хабараш сов кIорда а даь.

Юха йистхулаш цхьаккха саг хиннавац. Юххера а гучаваьннав нацаш йиа кетар а ювхаш, гIоз чIормабаьнна кий а туллаш, цхьа ийрча, биркъе къонах.

— Со ва сай сесага майра волаш, сай цIен доал сай карадолаш къонах! - аьннад цо.

— Ва нах, - юха а кхайкав йоах Цаген, — дIахалаш, укхун ден тIа кхоачаргда ию, шоай исташца барта ца хуле.

№ 265. ЦХЬАННЕНА - ДОККХА

- Цхьаннена ма доккха а ла хьо, шиннена ма готта а да хьо! -яьхад цхьан каша тIа нийсвеннача Цагена.

№ 266. УФ-Ф-ФОЙ

— Уф-ф-фой, ма йIайха я вайна, - аьннад икъа Цагена сесаго.

— Хургъя, даьра, бизза гарзай яй а биа, магIаяьнна Iохайнача хьона-м. Яц, даьра, Iурре шийла сискали кIолди тIормига чу а делла, Iа хьунагIа хьожаваьча са воIа-м! - яьхад цун маьр-нанас.

№ 267. ТIАККХА-М ХIаМА ДАЦ ХЬОНА

— Корта баша са, - аьнна, цкьан зIамигача сагага дехар даьд Цагена, Вокхо цкъа а, шозза а, кхозза а яхар мо цIий доаккхаш хоадаваьв из.

— Дукхане кортош даьшадий Iа, воше? - хаьттад юххера из лоа ца деннача Цагена.

— Даьшад, - аьннад вокхо.

— Берригаш а дийна биссабий уж? - хаьттад Цагена.

— Биссаб, - жоп деннад вокхо.

— ТIаккха -м хIама даи хьона, - яьхад Цагена, - дIахо баша Iа!

№ 268. КАДАЙГIА МАЛАГIА ВА?

Новкъа ваьлча, сиха болар деш оамал йолаш хиннав Цаген. Иштта кадай хиннай цун вир а.

— Шо шаккха а сиха болар долаш долга м ховр сона, хIаьта а кадайгIа малагIа хул-те шух? - хаьттад Цагенага цхьан саго.

— Вир хьалха а лаьлла, со тIехьа воагIача хана, из хул кадайгIа. Цун дирст а лаьца, со хьалха ваьлча из тIехьа юс, иудухьа кадайгIа со хул. Вешта, нувр а тилла со тIахайча-м тхо цхьатарра да! — яьхад Цагена.

№ 269. ЦАГЕНА ВИР

Йохка дагахьа хIара базара дийнахьа ший къаьна вир хьалха а лаьлле, базар тIа водаш хиннав Цаген. Вир эца цунна хьатIа мел Венар, мах бийцачул тIехьагIа, вира баге а аййийя, цергашка хьожаш хиннав. Цу гIулакхага яьнна вир, баге а аййийя, цергаш гуча а яьхе дIаотташ хиннай, шийна моллагIа саг хьатIавеча а.

№ 270. ХОВРГДОЛАШ ВАЛЕ

Цхьан бус, отара ниI а йохаяь, лочкъаяъ хиннай Цагена вир. ДIатохавелча-хьатохавелча, йига лар а йоацаш, йиссай вир.

— Ва Даьла, - аьннад Цагена, - дIаяхар а хьаяхар а фуд ховргдолаш саг из вале, из лочкъаяьр гучавалийталахь!

№ 271. КИЙЧО Е ВАЙ

Даа-хIама а, сага лампа а, ювза цIи а йоацача шийлача фусаме нийсвеннав цкъа Цаген. Пхьераза Iовижа вийзав цун. ШоллагIча дийнахьа Iуйранна фусамдаьга хоам баьб лоалахара саг веннав, аьнна. ГIоттаваь Цаген а ийца, кодаме вахав из, Ераш таьзета дIакхаьча тоъал ха яьннача гIолла дакъа араэцаш хиннад.

- Ювза цIи йоацача, даа-хIама доацача, сага лампа йоацача, шийлача, баьдеча фусаме вода хьо, ва нанас яьр яларг! — яхаш, хьалхабелхаш хиннаб истий.

— Волле, фусамда, чугIойя кийчо е вай. Ер-м, хьагучох. шунцига вахьаш ва! — яьхад Цагена.

№ 272. ЦАГЕНА “МОЛХАШ”

Цкъа дIавеннача Цагена етта кирпишкаш аьта а аьта, царех дома баьккхаб. Цул тIехьагIа из тIорме чу а белла, кхыча юрта вахав из.

- Ва нах, дехкий доаду молхаш эцар вола! — яхаш, ше дIа ма кхаьччанге цIогIа детта волавеннав Цаген.

Нах хьатIаухаш, дехкий доаду молхаш дIаийеш, тIорми боассалуш латташ хиннаб. Юххера а ши сесаг ений молхаш эца. Гале чу юхе мел йиса молхаш дIаийцачул тIехьагIа, царех цхьанне хаьттад Цагенага:

- Мишта доаду акхар дехкий?

— Дахка хьа а лаьца, цун баге хьа а йийла, Iа из молха цун къамарге кхоачийте, касIта са а дикъа лергба хьона из, - аьннад Цагена.

- Аьъ, - иккхад сесагага, - тIаккха-м лаьттах Iо а теха, бе мара мича беза из.

- Из-м кхы а дикагIа ма дий! - яьхад Цагена. - Дахка а був Iа, хьай молхаш а хьайна юс хьона.

№ 273. ЦАГЕНИ МАЛАЙКИ

Цамогаш хинна метта уллаш хиннав Цаген. Цкъа набарах сомаваьлча, шийна керте дагIа малайк бIаргадайнад цунна. ЮвргIа кIал корта чу а тоIабаь, когаш малайк дагIачахьа хургболаш хьакхастав из.

ДIа-хьа ца хьовш уллаш, цхьа юкъ яьннача гIолла, ювргIа миIинг хъал а айяь, Цаген арахьажача, малайк тхьовра ше даьгIача а ца дагIаш, Цагена кертагахьа хьахайна хиннад.

— Хьо хьаша ма дий яхаш. хьох эхь-бехк хеташ, барзкъаш тIа ца дувхалуш со воаллалга гаиий хьона? Цох а хье ца кхете. са гIовга дагIа дезац хьона! Аз дIадаха пурам лу хьона, - яьхад цунна эгIазвахача Цагена.

№ 274. ХIАНЗ ФУЭШ ХЬОНА?

— Цагена цIа мичад укхаза? — хаьттад ший беша оасар деш воаллача Цагенага цхьан саго.

— ДIа са оагIора а баьнна латтар да-кх, — аьннад Цагена.

ДIаваха, наIарах хIама техача, кхайкача, саг ара а ца ваьнна, цIен гонахьа лийнна, гобаьха юха а вена хаьттад цу саго:

— Хетаргахьа, хьо хила тарлу-кх из Цаген яхар!

— Тарлой а ца тарлой а, Цаген-м со ва!— аьннад Цагена.

— Ай, иштга хьа хIана аланзар Iа из хьалхагIе а? -- хаьттад вокхо.

— Iа лийхар-м со а воацаш, са цIа ма дарий! — яьхад Цагена, — ХIанз согара фу эш хьона?

№ 275. ДОШ ХЕТАШ БАЦ

Цхьан дийнахьа, лоами а оттабаь, ший етт бада тIа баккха гIерташ ваьллав Цаген.

— Фу де воал хьо, Цаген? ХIана хьувзабу Iа из етт? - хаьттад из бIаргавайнача лоалахочо.

— Даьра, - яьхад Цагена, — хьона а ховш, йол бада тIа ма латтий тха, хIаьта ер ше катеха яьккхачох мара дош хеташ-м бац!

№ 276. ТIАККХА-М ТIЕХЬА ДА

- ХIанз хъе, вай гали а ийиа, тха дитта хи тIа вахача, из хига Iо ма дахьийталахь! — аьнна, хьатIа а вийха, ший кIаьнка дика йийттай Цагена.

- Аьъ, ва Цаген, хIана етт Iа цу кIаьнка? Цунгара даьнна гIалат мичад! - аьннад наха.

- ГIалат а даьнна чувеча-м етта а сенна етт? ТIаккха-м тIехьа ма лнй из! - яьхад Цагена.

№ 277. ДИКА СЕСАГ ХИЛАР

Цхьанна хIаманна даькъе а воацаш, цхьа къе, миска лелаш хиннав, йоах, Цаген цхьан хана. ДIатохабеннача гаргарча наха саг йоалаяьй цунна. ТIаккха кастта, цхьаннена дага а доацаш, геттара наха лоархIаш, берригача мехко сийдеш къонах хиннав цох.

— Со-м сай сесагаца тIом лоаттабал а ма вац. Хьох-м, юрта меттел, мехка а вовзаш дика къонах ма хиларий! Мишта нийсделар хьа из? — хаьттад, хьоашалгIа вена нийсвеннача, дукха хана денз из дика вовзаш волча цхьан саго.

- Даьра, воше, са дикалах ма дац хьона из. Коа, ара, лоалахошка, ше дIа-юха мел яхача, тха къонахчо из а даь, вож а даь, яхаш, со воккхийвеш, хеставе йолаелар са сесаг. Иштта, из бахьан долаш, со лархIа а везве а баьлар са лоалахой. Лоалахоша со везвича. со лархIа йолаелар юрт. Юрто со лаьрхIача, везвича, берригача мехка а дIахазар са цIи. Иштта да хьона дика сесаг хилар! -яьхад Цагена.

№ 278. ДОГ ХЬАН ДОАГ?

ХьоашалгIа вахача Цагена хьалхашка оттаде кхы даа-хIама а доацаш, селла дукха а мича дуаргда укхо ер аьнна, модзи, маша даьттеи оттадаь хиннад цхьан фусамнанас.

Даьтта диа а ваьнна, модз даа волавеннав Даген. Цигга, кхы са а ца тохаденна, фусамнанас аьннад:

.....Деккъа модз диача, ва Цаген, дог доагаргда хьа...

— Вай шиннех дог хьан доаг- м Далла ховргда, - яьхад Цагена, каст-кастта Iаг а айбеш.

№279. ФУ ЙОАХ ХЬАЖАЛ

— Кхайк хьога, — аьннад вижа уллача Цагенага цун сесаго.

— Малув из? - хаьттад сесага дика раьзавоацача Цагена.

Из кхы а эгIазвахийтара духьа, айхьазаяьннача сесаго Iоттар яьй:

— Хьа даьда ва-кх!

— ХIаьта, из волча а гIойя, цо фу оал хьаже ел хьай, сесаг, — яьхад Цагена.

№ 280. Е СА МЕКХАШ СЕННА ДАЬННАД?

Шийла сискали миста берхIеи оттадаь хиннад балхара цIавенача Цагена сесаго.

— Ер берхIа миста хилар сов, дира а ба-кх, — аьннад хIама даа Iохайнача Цагена.

— Фу аьлар Iа? — аьнна тIачайхай сесаг.

— БерхIа...

— Ай, хьайна Iооттадаьр ца а къердаш, хьаккхе хьалдаа аьннадеций хьога, - аьнна, эгIазъяха, дIакхайда пишка хьалхашкара кувжорг хьа а ийца, мара тIайолаеннай из. ХIаьта цох кхеравенна вож, керта тIара кий цIагIа а юссаш, араийккхав.

— Сай безам бале, берхIа дира ба а аргда, сай безам бале, теза ба а аргда, Е са мекхаш санна даьннад мотт хьона? — яхаш, чукхайкаш хиннав Цаген. — Хьааракховдае цигара са кий! ХIанз со наха бIаргагой-м, хьох кхеравенна араиккхав аьнна моттарг ма дий.

Ingushgen
05.05.2015, 23:07
№ 281. ЕЛХЕ А, МЕЦА-М ЯЦ

АргIе йол хьокхаш воаллача Цагена тIехьа ца йоагIаш дикка ха яьккхай цун сесаго. Лоалахоша дуккхаза а хIама дуадаьд Цагена. Юххера а йоаяь котамаш а яхьаш тIехьаенай Цагена сесаг.

— Сесаг, яа фу енай Iа вайна? — хаьттад маро.

— Йийна ши котами йIайха хьалтIамаши енай-кх, — жоп деннад сесаго.

"Укхо ши котам ена хилча, кIезиг-дукха сона акхар дуадаьча хIаман бекхам а ма хургбий", — аьнна, уйла яьча Цагена, хьабийхаб лоалахой. ХIаьта хIама даа уж Iохайшача, котамий маьженаш кхоачаш хиннаяц.

— Ва цIеннана, ши котам я ма яхар Iа Iайха енараш? — цецваьннав Цаген.

— Ма кIордаваьв-кх хьо, — аьннад сесага, лаьрххIа еррига маьженаш Iо а йохкаш, — Хьажал, ши гIогIи, ши ткъами, ши етарги, ши накхеи, ши фоарти еций ераш! Массехана со юташ вац-кх хьо, ца боагIа дегабуамаш беш.

- Бехк ма баккхалахь сох, сесаг, — бехказвоалаш санна кеп оттаяьй Цагена, - Сона вIалла дага а дагIацар хьона, вай котамаш цхьацца ткъами цхьацца гIогIи мара доацаш йолга!

- Дала лорайойла хьох, - аьнна, михьарьяьнна йийлхай сесаг.

- Елха-м елха хьо, - яьхад Цагена, — валлахIий, елхац хьо меца а йоалаш-м!

№ 282. ХЬАЙНА МА ХАРРА

— Берза кIазах жIале кIазилг мо мара, цу хьай сесагах мича вухь хьо, дилла цун дикал ювцаш, цунна хьесталуш хул-кх хьо, — тIехтехад пхьегIа тIа гулбенна латтачарех цхьанне Цагена.

- Даьллахь, ма цIена бакълув-кх хьо, — аьннад Цагена, -Цхьабакъда, сай ткъо шу даьннача хана сона а хетар "со" аьнна, ткьаь итт даьлча, — "сойи изеи" яха ваьлар со, шовзткъе итт даьлча, — "изеи сойи" яха дийзар, хIанз-м, хьайна ма харра, "из" мара оалалга а дац.

№ 283. ДИЛЛА А ЦА1 БАКЪХУЛ

— Сои са сесаги шейхал даьниад, тхона ца ховш цхьаь цаI хIама дац-кх! — аьннад Цагена.

— Аьъ, даьра, хургдац-кх шедар ховш-м: укх дунен тIа-м дуккха хIамаш ма дий цхьаннена ца ховш а! — цецбаьннаб нах.

— Даьра, хов-кх, - яьхад Цагена. — Мишта хац из, масала, тахан сайранна догIа делхаргда-кх вайна, аз аьлча, цо, духхьал са дош дохадара духьа а, делхаргдац, оал. Дилла а цаI бакъхул-кх хьона тхоах!

№ 284. ЦАГЕНА НЕСАРИЙ

Цхьаккха а хьадеча хIаманца безам боацаш, во ба са несарий, яхаш, дилла а уж кодабеш хиннай Цагена сесаг. Эггара чIоагIагIа из раьзайоацар хиннай зIамагIйола нус.

— Яц, даьра, из-м иштта во, - аьннад Цагена.

— Я, даьра, дукха во-м, — чIоагIдаьд сесаго.

— Мегаьд хIаьта, хIанз ховргда вайна царех дикагIа а вогIа а малагIа я. Йолле, цхьацна ехаш, кхоккхе а хьаеха уж, — аьнна, шоай наIарах хьачувоаллача нув Iобиллаб Цагена.

— Дади, сога кхайкаварий хьо? — хаьттад наIарга уллача новра тIех а кхоссаенна, хьачуяьннача йоккхаг Iйолча несо.

— Кхайкавар, даьра, - аьннад Цагена.

— Дади, сога кхайкаварий хьо? — хаьттад, наIарга уллача новрах ког кхийтта, хьачуяьннача шоллагIйолча несо а.

— Кхайкавар, даьра, — аьннад Цагена.

— Дади, сога кхайкаварий хьо? — хаьттад, хьачуйоаллашшехьа Iокхайда наIарга уллаш бола нув саьнга дIа а оттабаь, кхоалагIйолча несо.

— Кхайкавар, даьра, хьо дукхаяхарг. Йолле хIанз, хьай гIулакхага хьажа. ХIаьта шо а Iомале дикадар а водар а къоастаде! -яьхад Цагена.

№ 285. ХIаМА ДЕРГДАЦ

Хьокха а баьккха, из лестабеш, водар а воагIар а ца вохийташ, лелаш хиннав цхьа кIаьнк, Цаген из соцаве велча, наха аьннад: "ДIавала, кIаьнк мара вий из?"

— КIаьнк мара веце а, лестор-м хьокха ба мотт сона!— яьхад вокхо.

№ 286. МЕХКАРИЙ ДУКХА ХИЛЧА

Совдати, Субари, Сахрати яхаш кхо йоI хиннай йоах Цагена, КхоалагIа ди хиннад царга дас ший барзкъаш дитта аьнна. ДиълагIча дийнахьа саррахьа хьаьший баьхкаб царцига, царна ловзар оттадаьд. Хи ведар пишка тIа а оттаяь, ший барзкъаш дитта аьнна тохавеннав да.

— ХIанз хьо фу де воалл? — хаьттад сесаго.

— Со, даьра, воал вай барзкъаш дитта, хьо бахьан долаш, вай хIамаш а ца ютташ лел со, - аьннад Цагена.

ТIаккха, сапа бе а делла, ловзар латтача цIагIа дIачу а хьажа, мехкарашка аьннад:

— Шоай йитта еза хIамаш хьая, со барзкъаш дитта воал вайна!

№ 287. 10ХОВША, 10ХОВША

Бийсан ха яхача хана цхьан гIулакха вахачара цIавенав Цаген. ЦIендаьна даа-мала отгаде а из вахача дукха хIана гайнав хатта а ше уллачара хьалхьайнаяц фусамнана, Кхийна йоI а чIоагIа наб кхийтта уллаш хиннай.

- ЦIеннана, яа-хIама йий вайга? - хаьттад Цагена.

- ДIа яь чу худар латт хьона, — низткъа юхайистхиннай фусамнана.

- ЙиIиг, хьалгIаьтте, худар дIоахдудалар Iа сона, — дийхад Цагена.

Ше уллачара хьахьайнаяц Цагена йоI а. Уж хьал а гIайтта ше хIама дуаргдолгах догдиллачул. тIехьагIа, худар долча яьна дIатIа а ваха, яь ногIар хьалъайдаьд Цагена, "Зувв", аьнна, хьалгIайттад яь чу даьгIа мозий.

— Iоховша, Iоховша, баркал хилда шоана! Са сесагои кхийнача йоIои ца даь сий дар оаш са. Шо санна эздий-м уж а балар! -аьнна, яь ногIар IотIа а дилла, Iовижав Цаген.

№ 288. СОНА-М КОРАБАНЗАР ИЗ

Цхьан шийлача дийнахьа гаьнарча хьунагIара етта дахчан ворда а яхьаш цIавенав Цаген. Ер коа чувоагIаш а, говр дIайоасташ воаллаш а цIагIара саг араваьннавац. Ворда йоассае низ а боацаш, кIаьдвенна, шелвенна Цаген цIагIа чуваьлча, цун къаьнача коча пхьешашта пахашк тилла дагахьа, маха лехаш хьувзаш хиннай сесаг.

— Цига новкъа IовоагIаш корабаь аз ворда тIа дIатIакхессар хьона цхьа маха, йолле, из хьаэца хьайна, - аьннад Цагена.

— Даьра, сона-м корабанзар из, - яьхад, цхьацца бекъа Iобоаккхаш, ворда йоассаяь чуенача сесага.

№ 289. СО ЦА1 ХИЛА МЕГАЦИЙ?

Цаген Iеха а ваь, из ве аьнна ваIад яьй бIаьхийча наха. Хьалх-хе шоай барт а баь, киса фуаш а дехка, цхьан лакхача гув тIа гулбеннаб уж. Цигга тIавийхав цар Цаген а.

— Тахан укхаза IотаIашшехьа шишша фуъ ца даь саг вувргва вай, — аьнна, дIакхайкадаьд цар.

Цагена ховш хиннадац царна дагадехар. Уж, аргIа-аргIагIа Iо а хувшаш, кисара фуаш Iодехка болабеннаб, Кастта боккха фуий гув Iайнаб. Циггача, парт аьнна, айеннача метте хьал тIа а кхоссавенна, боргIалах кхайкав Цаген.

— ХIанз фу де воал хьо? - аьнна, тохабеннаб гулбеннараш.

— Шох массанех котамаш хилча, сох цхьаннех мукъагIа боргIал ца хилча даргдий вай? — яьхад Цагена.

№ 290. МАЬЛ ХИЛАР-М КХЕРАЦ ХЬО?

Ковна арахьа хьалхувшаш хиннай цхьан вIаьхийча сага москалаш. Уж бIаргаяйнай Цагена.

"ФуннагIа хуле а, тховсара царех цаI мукъагIа хьоргья-кх аз. Цогало йихьай мотташ дIавагIаргва хьона цар да. Е, вешта, вIалла йихьайий ца ховш виса а мег, аз-м цаI мара мича хьоргья!" — яхаш, уйла а яь, кхы наб а ца кхеташ, цIагIара араваьннав Цаген, Москалаш хьалхайша ягIача тебба тIа а ваха, царех теннагIа хетачун ког Iоозабешшехьа, вокхо лостабаь ткъам бIаргах а кхийтта, гоалваьнна Цаген, юхе бетта латтача деса са а хоардабеш, Iовежав. Сихха цу юкъера хьавала гIерташ из воаллача хана, хаьрцача деса тата хаза араваьннав цIенда. Фуд-хьогI ер, яхаш, дIа-хьай хьажача, сийрдачара араваьннача цунна гуш хиннавац десо кIалвихьа воалла Цаген.

— Шийла кхера санна ма латтий хьо-м, бов санна бIаргаш а детташ. Укх хьай деса юкъера хьавала сона новкъостал дича, хьайна маьл хилар-м кхерац хьо? — яьхад цу гIулакха эгIазвахача Цагена.

№ 291. ЦАГЕНАГА ХЬАЬРЧА ХИННА ЭППАЗ

Цагенага эппаз хьаьрча хиннад цхьан къонахчун. Из эппаз хьада яхаш, наIар тIа уха из кIорда а ваь, цхьан Iурра аьннад Цагена ший сесагага: "Со веннав аьле арадаккха юрта". Сесага шийга аьннар даьд, Таьзета гулбеннача наха юкъе хиннав Цагенага эппаз доаллар а, Цаген венна хиларах ца тешаш, цун сесагага аьннад Цо: "Ше аз лувчавовла аьнна, сога васкет даьдар Цагена, аз лувчаве веза из!"

Цхьа ведар шийлеи ши ведар дIайхеи, кхо ведар хий хьа а дайта, цIагIа мел хиннар ара а ваьккха, Цагенага йистхиннав къонах:

— Эппаз хьалуш ва хьо е вац хьо? Iа из хьа ца лойя, аз ер шийла хи ведар тIамоассаю хьона!

Йистхиннавац Цаген.

— Аз дIайха хий тIамоассаду хьона, - цIаькха а аьннад къонахчо.

ХIаьта а Цаген йист ца хулаш уллаш хиннав. ТIаккха кхы цох хIама а ца хинна, дакъа дIахьоча кхаьчача аьннад къонахчо:

- Сога васкет даьдар Цагена шин кIира ший дакъа лораде аьнна.

Дакъа маьлха каша Iо а дилла, кашамел арахьа Цаген лораве Iохайнав къонах. Цагена лелаер хIилла йолга ховш, фуннагIа даь а цунгара ший декхар хьадаккха лаьрхIа хиннав из. Из ха деш вагIаш бус къоалагIара цIабийрза говрашца боагIаш бола къуй сайцаб кашамашта юххе, шоай фос екъа аьнна. Шоашцара цхьа новкъост говраш лорае а вита, Цаген уллача юххе Iохайшаб къуй. Фос екъаш багIаш, дошоца кхаьла шалта сонеи-сонеи йоагIа яхаш, уж виъ къовсавеннав. Царех цхьанне аьннад шоллагIчунга:

— Цкъа техача, шалтаца укх дакъан корта Iа дIабохийте, хьа я ер шалта.

Из къамаьл хаза, шорттига бIаргаш хьа а лекха, къу шийна шалта тоха кийчлушшехьа, хьалтоссавеннача Цагена аьннад:

- Да ма хьакха цун даьлахь, велча а мича вут оаш-м!

Цигга кхерабенна къуй, товсабенна шоай мел йола хIамаш а йита, байддаб, Цагена гIар хаза, хьачу а ведда, хьада са эппаз, аьнна, Цагена тIавийрзав цунга декхар доаллар. Цу ханна ший новкъостий лехаш лела пхелагIвола къу хьачухьажав каша. ТIакхийтта цунна тIера кий хьа а яьккха, шийга эппаз доаллачунга дIакховдаяьй Цагена, хIахьий, ер я хьона эппаза меттел, аьнна, Кий яьккха къу а дIаийккхав.

Цигара шийна шортта царех йисса хIамаш а яхьаш цIавенав Цаген.

№ 292. НАНА ДАГАЙОХАР

Цаген къа мел лу, цунца дукхагIа къувсаш, ше аьннар мара ца деш хиннай Цагена сесаг. Из кхетае гIерташ дукха бала лайнаб цо, цхьабакъда хIама хулаш хиннадац, Мара дIагIо аьлча, юхайоагIаш хиннай из, хьайола аьлча, дIайодаш хиннай, из кIай да аьлча, Iаьржа да оалаш хиннад.

Цхьабакъда, Цаген а хиннавац цунна ка лургйолаш.

— КIезиг-дукха шелденнадале а, даа мегаргдолаш хургда мотт сона ер, - аьнна, из бегваккха дагахьа, оаркхув чу дIайхача худар тIа даьтта а детта, из Цагенага дIакховдадаьд сесаго.

ХIаьта цох тийшача Цагена, бизза Iаг дIакхаьллача, еррига баге йоагаяь, бIаргех догIа мо хий Iодоладеннад.

— Аьъ, къонах, хIанз фу даьд хьона? Велхаш-м вац хьо? — Iоттар яьй шийна карагIдаьнначох гIадъяхача сесаго.

— Э-э, сесаг, из вIалла дувца а ма дувца, из хьа нана дага массаза йох, дог чIехк са! Ма мегаргйолаш, дика саг яр, меттахьа. Ма дукха а дезар цунна ер мо дола хьаьна худар! — аьннад Цагена.

Аьъ, шелденна-м хила йишъяц, аьнна хеташ, сесаго, сиха дIакхайда, ше а кхаьллаб худара Iаг. ХIаьта хударо баге йоагаяь, цIаьхха са дIа а лаьца йиссай.

— Аьъ, хIанз хьона мала дагавехар? — хаьттад цу гIулакха раьзахиннача Цагена.

— Шийца ший найц а воацаш цу бакъ дунен тIа яха сихъенна из сай нана ехар-кх! — яьхад кхы къар ца луча сесаго.

№ 293. ИЗ ЯХАШ БАЙНАБ

Дилла а шийна товр мара деш хиннаяц Цагена сесаг.

— Аз яхар Iа ца дойя, енна дIаяргья со, — аьннад цо цхьан дийнахьа Цагенага.

— Боккъал, сесаг, бераш а ма дарий вай, цхьана даха дукха ха а ма ярий вай, са ираз а хьай ираз а ца доадеш, совдар ца дувцаш Iаялар хьо, — дийхад Цагена.

— Дехке-м хьо ваккха, — аьнна, цхьаккха дича а саца а ца тугаш, елча санна Iойижай из.

— Сесаг еннай са, — аьнна, нахага хоам баьб Цагена, Гулбеннача наха лувча а яь, мерчи а делла, кашамашка дIайихьа лахьта чу йилла, шийна лаьтта IотIахьокхача хана, цIогIа техад сесаго:

— Дийна я шоана со, дийна я!

— IотIахьакха оаш, IотIахьакха! - яьхад Цагена. — Из яхаш байнаб тха мел байнараш а.

№ 294. КХО ХОАМ

Цагена са эца дена хиннад Джабраьил-малайк.

— Мишта денад хьо сога хьалхаг Iа цхьаккха хоам а ца беш? -чIоагIа эгIазвахача санна кеп оттаяьй Цагена.

— Даьра, хьо бакъ хила а ма мег... ХIанз дIагIоргда со, хоам баь юхадоагIаргдолаш, — аьнна, дIадахад малайк.

Цхьа ха-зама а яьнна, Цаген къавеннача хана, малайк дена хьаэттача, цунна юха а чIоаггIа раьзавоацаш хьайзав Цаген.

— Цу хана денз аз кхозза хоам баьб хьога, - аьннад малайко, -Корта кIайбеннабий хьа? Из ба хьона са хьалхара хоам! Царгаш Iолийгайий хьа? Из ба хьона шоллагIа хоам! БIаргашта хIама гой хьона? Из ба хьона кхоалагIа хоам!

№ 295. ХIАНЗ-М СЕНАХ КХЕРА ВЕЗА?

Халача лазаро кIалвита, вахарах догдилла метта уллаш хиннав Цаген. Из валар кхераш, цунна болча салоIама, дийнахьа а бус а цунна гонахьа баьгIаб цун лоалахой. Меттара ше гIоттаргвоацалга шийна ховшшехьа а, деналах ца вохаш, хьалха мо царца бегаш беш хиннаб Цагена.

— Ва Цаген, хьо-м вIалла шек а мичав хьайгарча хьала. ХьалхагIа-м валар хьоадича а, бос дIа ма бодарий хьа! — аьннад лоалахоех цхьанне.

— ХьалхагIа гайна-ганза ер сайна качдар кхерар со, — яьхал Цагена, — хIаьта хIанз, вIалла вала а восса а моттиг йоацаш ер сайна качденача дийнахьа, со сенах кхера веза?

№ 296. Т1ЕХЬАЛЕННА ЛАЬРХIА

Сесаг а енна висса хиннав Цаген.

— Цхьацца кIирагIа гIулакх деш, даар а малар а лоаттадергда вай цунна, - аьнна, аргI-аргIагIа из кхаба соцам баьб даь башха йоккхо еш боацача Цагена къонгаша. Ер дикагIа ма йий соца ала йиш йолаш хиннабац Цагена несарий а.

— Гой хьона дIа саьн чу латта тIоаргац? Ер да хьона цун дIоагIа. Аз хьона лаьрхIа я хьона цу чура хIамаш. Со велча, хьайна ютаргья Iа уж, хIаьта кхыча несарашка хьоа а ма делахь из, — аьннад Цагена хьалхарча кIирах цIа цIенде енача воккхагIволча виIий сесагага.

Иштта аьннад Цагена шоллагIча а кхоалагIча а кIирагIа шийна гIулакх де баьхкача вокха несарашка а. Из бахьан долаш, белгалла дикагIа лелаваьв цар Цаген.

Юххера а из венначул тIехьагIа, цхьатарра тIоаргац делла айттаб несарий. ХIаьта цу чу, тIа йоазув а даь, цхьан къаьнача говра букьан тIехк мара хIама хиннаяц.

"АргIа а йилла шоай да кхоабаргволча къонгаштеи цар исташтеи тIехьаленна лаьрхIа кхы хIама ма хийла!" - аьнна, яздаь хиннад цу тIа.

№ 297. ВИРАБIАРЗ МАРА

— Укх Iаьхарте кхаччалца фу ди лелабаьб Iа? — хаьттад Цагенага.

— Ди-м цIаккха а ма хиннабаиар са, - яьхад Цагена, - цхьа вирабIарз мара!

№ 298. ЛОР-М ВАЦ ХЬО?

— Фуд шугахьа? Могаш лелий? Даи-нанеи могаш дагIий? — яхаш, хаттараш деш, дIавоалаш хиннавац цхьа саг.

— ХIама дац, хоаттарг мел вар могаш ва, зе-зулам дац, - Цагена аьлча а, хIама хулаш хиннадац.

— Даьллахь, лор-м вац хьо? Ма бала ба, массаварг а могаш ва, Дика лел аз аьнна доллаше, Iа сога бахьар! — яьхад, из а, цун хаттараш а кIордадаьча Цагена.

№ 299. КХЫ МИЧА ГIОРГЬЯ ИЗ?

— Даьци йоагIа! Даьци йоагIа! — яхаш, гIаддахьа хьайзад Цагена бераш, шоай даьйиша бIаргаяйна.

— Даьци-м ухаргйолаш, даьра, я, — ше йоаллачара раьзайоаццаш хьайистхиннай берий нана.

— Цун бе-м боккха, беза тIормиг боал, - аьннад бераша.

— Яйта хIаьта, яйта! Кхы мича гIоргья из? — яьхад несо, — Вешта, яр-м пайда бац, тIаьн кIала йоаллаш хIама еце!

№ 300. ДIАВАЛА, САЦА

- Даьла юкъатас, со хьона дIатIакховде ши лерг мара хIама хьох ца дита! Эстеш диача санна, бат хьа цIее! Бий теха бага мел йола къоахк хьа дIаяхийта! — яхаш, Цагенаца лата дагахьа, геттара чугIерташ хиннав цхьа саг.

- ДIавала, саца, - аьннад Цагена, - цу Iа мел дувцачул совг Iа, бага Iочудетта коача худар дуаргдоацача хьо ваккха-м хала дацар, вешта цхьан кIира хьо соца наха юкъе аравоале, аз визза саг-м вергва хьох!

Ingushgen
05.05.2015, 23:08
№. 301 БЕРТИЙ КХЕЛ

— Берзлоша устагIа биаб са, — аьнна, пирстопага латкъа вахав Цаген.

— Берташта кхел яц оаха, — аьннад пирстопо.

— ХIаьта тхо мо мискачарца, кIалбиссарашца дувца ховш-м тха юртда а вар, — яьхад Цагена.

№ 302. ДИКА-М БА

— Къонгаш дика бий хьа? - хаьттад цкъа Цагенага, - Дика ба, дика ба, — аьннад Цагена.

— ХIаьта несарий миштаб хьа? — юха а хаьттад цунга.

— Уж-м геттара дика ба! КъайлагIа а гучахьа а цар цу са къонгашка, дIаве из, аьлча, цар со вувргволаш хилча, из ца оалаш дика беций уж? — яьхад Цагена.

№ 303. ВАЛЛАХЬИЙ, ДАЬРА

— Се дийна а волаш, кхы къаракъ ма маргдац аз! — аьнна, дув биа хиннаб цхьан саго.

— Валлахьий, даьра, дийна волаш моле а ца моле а, венначул тIехьагIа-м маргдац хьона Iа из! — яьхад Цагена.

№ 304. ТОЪАЦИЙ ХЬОНА?

— ДIавала дIа, фу хов хьона? — яхаш, дош мел аьнн-аьнначоа юкъелелхаш хиннав цхьа саг.

— Валлахьий, даьра, дукха ца хой а, — аьннад Цагена, — хьона хьайна а ховш, хьайх наха хац моттар-м хов сона! Тоъаций хьона?!

№ 305. ЦХЬАН БАГЕХ 1ЕХИЙТАШ

Цкъа гулбеннача наха, эгIаваьв хьо аьнна, хьовзаваьв Цаген.

— Шоана эгIаваьв а мотташ, сайна товр деш, шо цхьан багех Iехийташ, Iехадеш, со лела массайтта шу-м да! - яьхад Цагена.

№ 306. ДЕКХАРАШ ХЬЕРЧАДАРА БАХЬАН

Iай а аьхкий а балха воалле а, цIаккха а къел а моцал а тIерайоалаш хиннаяц Цагена, Ший дезал пхьер-марта доацаш ца битар духьа каст-кастта наьха декхараш хьерчаде дезаш хиннад цун.

- Ай, хIана хьерчаду Iа уж наьха декхараш? Уж дIатакха низ хургбий хьа? - аьнна Iоттар яьй цунна цхьан дийнахьа лоалахочо.

— Со вала а венна, уж юха ца токхаш диссар кхераш болча нахага се Даьлагара вехийта хьерчаду-кх, - яьхад Цагена.

№ 307. НАНА КХАЛСАГ МА ХИННАЙИЙ СА

— Хье ишта дика къонах вале, бекъа боллашшехьа а корта башийта беза Iа, — аьнна, хьовзаваь хиннав Цаген.

— Мегаьд, раьзава со, — аьннад кхы цу гIулакхах башха дош хеташ воацача Цагена.

ХIаьта кертах хьокхаш дола урс сов аьрхIа хиларах, цIаьхха бIаргех хий даьннача Цагена аьнна хиннад:

— Даьллахь, биталахь е са корта. Да къонах хиннавале а, нана кхалсаг ма хиннайий са!

№ 308. ЦАГЕНА ДУIА

Цхьа цIаьрмата саг дIаволлача дуIа де аьнна хьалхаваьккха хиннав Цаген. Сихха лахьта чу дакъа Iочу а дилла, лаьтта Iочухьекхачул тIехьагIа, Цагена лерге а вена, дIавеллачун гаргарча нахах цхьанне аьнна хиннад:

— Жи, Цаген, догIа хьовш латт вайна. Дукха дIаъха ма хилийталахь из хьай дуIа!

— Боккъала а, Цаген, доша ма дайталахь вай! — тIатехад Цаген дуIа де а волаваллехьа цунна юххе лаьттача шоллагIчо а.

— Мегаьд, хIаьта, — аьннад цар готтаваьча Цагена, ший ши кулг хьал а лаьца, — Дала ше кIезиг-дукха къахетам а болба укхох, лоадам боаццаш гешт а долда!

№ 309. ДИКАЧА ДАЬКЪЕ МАРА ДАГАДОХАРГДАЦАР

Массехк ди даьлча а шоай цIа ца йодаш лелаш хиннай даьцIа ена Цагена зIамагIйола йоI.

— Аьъ, ванагIа, фуд цу вай йоIо леладер? Из хьажа езаш шоай цIа, ков-карт деций цар? ХIана лел из цIа ца йодаш? — хаьттад ший йоIо фу леладу-хьогI аьнна дегабуам баьча Цагена ший сесагага.

— Даьра, хац сона-м, - аьннад гIулакх долчча бесса марага дIадувца а дика лоархIаеш йоацача вокхо. — Вай найцо даьна а нанна а бехкаш йитац ше йоах-кх цо...

— Валлахьий, даьра, ютаргьяр-кх, из вIалла а лертIа яларе-м!-яьхад Цагена, — Цул совгIа, цу вай найца вай шиъ дикача даькъе мара цIаккха дага а ма дохаргдацар. Йолле, сиха цIагIо а, из никъ бахьаш кхы укх коа ма йола а ала цунга!

№ 310. ХАРЦО

— Ай, ва Цаген, фуд Iа леладер? ЦIаккха а дIахадаш мичад из шун цIагIара хьахозаш дола гIар-тата? Фуд оаш къувсар? ХIара даьла денна цу хьай сесагаца дов деш ма хулий хьо-м, - аьнна, бехк баьккхаб Цагенах цун лоалахочо.

— Из-м бакъдацар, - яьхад Цагена, — Са сесаг соца къамаьл деш йоаца-м ер ши кIира а ма даьннадий.

№ 311. ЦАГЕНА ДАЬ САГIА

Цхьан дийнахьа кхыча юрта саг веннача а хинна, цIавоагIаш хиннав Цаген, ЦIаьхха, мичара бера а ца ховш, хьекхаб бирса шийла мух, Iаьржача морхаша дIакъайлай еррига сигале, сега баьннаб тIоа, деррига лаьтта а эгадеш, унзара детта доладеннад ди.

— Дала аьннадале, могаш-маьрша волаш укх туржаIах а ваьнна сай цIа со кхоаче, сай коа-карта лела цхьа гамаж а ехка, цох хьа мел ийца ахча да воацаш диссача боштеи къеча нахаи юкъе дIадекьа, — аьнна, чIоагIо яьй ваха а вала а моттиг йоацаш виссача Цагена.

Цигга михо морхаш дIа а лаьхка, вIалла хIама а ца хилча санна сийрдаяьннай сигале. КIеззига мара догIо ца вошавеш, ший цIенах кхийттав Цаген. Цхьабакьда, да воацаш диссача боштеи кьеча нахаи ше дала лаьрхIа сагIа дIакхачийта башха сихлуш хиннавац ше хьалха яьча чIоагIонах дехкеваьнна Цаген.

Цу гIулакха тоъал уйла яьчул тIехьагIа дагадехад цунна сагIийна лаьрхIа йола гамажи коа лела боргIали цхьана йохка, хIаьта царех шиннех а итт тумеи цхьа соми деха: боргIалах итт тумеи, гамажах цхьа соми.

Иштта къеча наха юкъе цхъа сом дIа а дийкъа, сагIа даьд Цагена.

№ 312. ДУР БАХЬИЙТА

Цхьан саго леладеча гIулакхашта ше раьза воацалга дIахайта дагахьа, шийгара каьхат а яздаь, из волча саг вахийта хиннав Цагена. ХIаьта вокхо сихха дIа а ваха, из каьхат дIаденнад. Дикка сатийна из Iо а дийша, "Дур бахьийта, да хьакхийца валларгага!" — аьнна, ший гIадж а лаьца, ураиккхав вож.

Шалташ яьха шийна тIехьа доагIаш оарц а долаш, ведда наьха коа иккхав каьхат ийца вахар. ХIаьта кхы цунна де хIама а доацаш, оарц тIехьара дIадаьннад.

— Из да хьакхийца валла яхалга фуд-м ховра сона, — яьхад цо Ше меттавеча. — Из вож, "дур бахьийта" яхалга фу дар-хьогI цун?

№ 313. ФУАШ НАХА ДУ IА

ГIадж а яьккха, котама тIехьаудаш хиннав йоах Цаген: "Къвакъ-къвакъ-м сона ях Iа, хIаьта фуаш-м наха ду Iа", - яхаш, цIогIа а детташ.

№ 314. ЭГГАРА ХАЛАГIДАР

— Дукха хало-сагото лоттаяьй аз хьона. Цох хIанз чIоагIа дехкеваьннав со. Сайна тIехьа тIайоагIача хана а довзаргдолаш ха ловр сона, вай цхьана мел дах фуд хьона эггара новкъагIа хиннар? — аьнна, хаьтта хиннад ший сесагага ше цунна лоаттабаьча бохамах дехкеваьннача Цагено.

— Уж вожаш халахетараш-м башха новкъа а хетацар сона, денна уж жеройи мехкарийи бувцаш, Iа дог ца эттIадоре, — яьхад сесага.

№ 315. ШАРХ-ШАРХ

— ХьунагIа ваха воагIаш, шовзткъеи итт борз бIаргаяйр-кх сона, хIаьта царех итт шоай са хаддалиа тIехьа а идар сона, — аьннад цхьан дийнахьа хьунагIа ваха цIавенача Цагена.

— Ай, дIавала, фу дувц Iа, из вIалла хулаш хIама а дий? -аьннад наха.

— Валлахьий даьра, шовзткъе итт хиннаеце а, ткъаь пхиъ-м белгалла яр! — яхаш, тувш хиннавац вож.

Гулбеннача наха ше геттара бегваьккхача, кхы де хIама а доацаш, Цагена аьннад:

— Боккъалдар аьлча, уж масса яр хац сона, цхьабакъда йоархIашта юкъе шарх-шарх-м йоахар цар.

№ 316. МАЛУВ ИЗ?

- УстцIаьшха цхьа саг кхелхав тха, соца таьзета воагIавалар хьо, — аьнна дийхад лоалахочо Цагенага.

— Лохера ва из е лоамара ва из? — хаьттад Цагена. — Лоамара вале, цар хоза йоккха йоах дулха коарчамаш, вешта лохера вале, цар-м чорпа а юайийя цIавохийт!

№ 317. ФУТТАРОЙНА

— Iа хьоргболча наькъора! — оалаш, цкъа а шозза яхар мо дув биаб Цаген тIаэца дукха тIера воацача цхьан фусамдас.

— Вай цхьана доаккхаргдолча Iанора, — оалаш хиннад цун футтаройна ваха сиха воацача Цагена.

№ 318. СО МАРА ВАЦ

ЗIамига волаш чIоагIа сиха а, аьрдагIа а кIаьнк хиннав йоах Цаген.

— Хьа воIо даха дитац тхо, — яхаш, каст-кастта леткъаш хиннаб Цагена даьга лоалахой, Цудухьа дас дилла а дов лоаттадеш хиннад ший воIаца.

— Даьллахь, дади, дилла сога лув-кх хьо, — аьннад цкъа Цагена. — Цхьабакъда, къа а венна хьо велча, эггара чIоагIагIа из халахетаргдар со мара-м вац хьона!

№ 319. ДУКХА ТIЕХЬА А ИДАР

Цкъа ший нанна совгIата кертах хьекха ехк а яхьаш вена хьаэттав Цаген.

— КIаьнк, мичара ера хьона ер? — хаьттад нанас.

— Базархо вола хьа даьвеший воI дIавийрзача, аз киса еллар-кх! — аьннад Цагена.

— ТIаккха цунна хой из? — хаьттад нанас.

— Хов, даьр-кх, сона дукха тIехьа а идар из-м! — яьхад Цагена.

№ 320. БУТУВ ХЬАЙЧА

— ТIехьарча хана каст-каста оагаду-кх ер дуне. Фуд-хьогI из? — хаьтта хиннад Цагена цхьан дийшача сагага.

— Из, даьра, да ер деррига дуне цхьан боккхача истара муIа тIа латталга. Цо ший цхьан муIа тIара вокха муIа тIа дIаоттадеча хана хул-кх цу тайпара болх, — жоп деннад вокхо.

— О, — иккхад Цагенага, — тIаккха цунга бутув хьайча ма чIоагIа агаргдар-кх ер!

Ingushgen
05.05.2015, 23:12
№ 321. БЕКХАМ

Цхьан вIаьхийча сага чуэтта болх беш хиннав Цаген. БIаьсти а, ахка а, гуйре а дIаяьнна, Iа тIакхаьчача хана, Цаген тIа а вийха, вIаьхийча саго аьннад:

— Аз кхоана денз балхах мукъавоаккх хьо!

— Иштта дале-м, — аьннад Цагена, — кхоана цхьа саг дIаволлача а нийслургволаш, тахан валийта Iа со мукъа!

- Малув из кхоана дIаволлар? — хаьттад вIаьхийча саго.

- Сона хетачох-м, хьо ва! - яьхад Цагена.

№ 322. ЯЛСМАЛА Е ЖОЖАГIАТА

— Венначул тIехьагIа мичахьа хила безам хургбар хьа: ялсмала е жожагIата? - хаьттад Цагенага.

— Цу хаттара со се сагота хила везаш вац, — аьннад вокхо, -Цхьабакъда, доттагIий сакъердамег Iа болча воде, жожагIате гIойле я, ялсмале-м сов сагота хургья!

№ 323. ЦАГЕНА КИЛОВЗАЛ

Изеи-изеи чIоагIа къоал деш саг ва оалаш доаккхалаш деш хиннад пхьегIа тIа гулбеннача наха.

— Аз черсий аьлан рема йоалаяьй, — кура оалаш хиннад цхьанне.

— Аз гIумкий аьлан шерч доаладаьд, — яхаш доаккхал деш хиннад вокхо.

Къоал деш а дика кайоалаш а зIамига саг ва аьнна шийх алийта гIертав миска Цаген а. Ший цаI мара боаца етт юртал ара лаьлле, хьуна петарашта юкъе хьулавелий дIаотташ хиннав из. ХIаьта водаш а воагIаш а вола саг наькъа тIа гучаваьлча, ше наьха етт лочкъабаь воагIаш санна сурт оттадийя, оалаш хиннад:

— Со етт ийца водаш хьайна вайр сагага ма алалахь!

Иштта ше дика хIама карагIдоалаш, денал долаш саг ва аьнна цIи дIаяхийта гIийртав Цаген.

№ 324. I0ВДАЛ

— Хьаний-малий хьо? - аьнна, хаьттад Цагена цхьан йоIага.

— ВоI мел хулчун аьла хулаш, йоI мел хулчун сув а хулаш хьадоагIача доккхача тайпан я со, — яьхад вокхо.

№ 325. ЙОАЦАШ МА ВУСАЛВА

— ГIаьле увзар къа да е дац? - хаьттад Цагенага.

— Да е дац хац сона, — яьхад Цагена, — хIаьта а из увзашвар йоацаш ма вусалва!

№ 326. ЧЕ ДИКА ЙОАЦАШ ВОЛГА

— Юрта бахача наьха ахча дйад-кх Iа! — аьнна, эгIазвахача АстагIча Темара юртахоша текхаш йола йоал дIаяздеш хинна таптар юртдаьга шийга доаттIа а дайга даийта хиннад, хIаьта цун метте из ший оагIора ваккха дагахьа Цаген хьожаваь хиннав.

— Раьза ва хьо, вац хьо? — аьнна, вокхо хаъттача, кхы хIама ала ца лоархIаваьча Цагена из гIулакх шийна тIалаца дийзад. ХIаьта вож мо Iовдала воацача Цагена наха телаш йола йоал дIаязъю аз яхаш сискала чIорг лелаяьй.

— Аьъ, из фул хьа? — хаьттад из дIахазача АстагIча Темара.

— Хьа возалла, — яьхад цох дика ца лоархIавеча Цагена, — из, даьра, да массехана а со ер че дика йоацаш волга!

№ 327. ЦАГЕНА ДАЬ ДОАКЪОШ

Цхьан дийнахьа саррахьа Цаген волча ши лоалахо венав из Iехаве дагаволаш. Из хьаара а ваьккха, къоалагIа воагIий хьо, аьннад цар. ВоагIа, аьнна, царца вахав из.

Бахха шоаш болхача дIа а кхаьча, кхий чура арабаьккхаб цар ши каи цхьа боджи, Из фос а йоалаеш цIабаьхкача, Цагена доакъахоша хаьттад, мишта екъаргья вай ераш, ераш-м ши каи цхьа боджи ма йий, аьнна.

— Аз дергда нийса дакъа, — аьннад Цагена.

— Дакъа дел хIаьта, Цаген, — раьза хиннаб новкъостий.

— Кхы укхаза-м дакъа де хIама а дац, — аьннад Цагена, — нийсо е вай доахке. Шо ши каи ер цхьа боджи — шо кхоъ да, ер ши каи со цхьа боджи — кхоъ тхо а да. Из да-кх нийса дакъа.

Цу къамаьла новкъосгий раьза хиннабац.

— Шо раьза деце, ший даьга юхалургда-кха вай ераш, - аьннад Цагена.

Кхы Цаген къарве а ца мега, укхо яхачоа раьза а хинна, шоай бодж а ийца чубахаб новкъостий.

Iуйрийна Цагена наIар тIа венав уж дайна саг.

— Са койи боджи дайнадац хьона? - аьнна хаьттад цо.

— ХIанз хьа цхьан кома дулх кхийхка даладоаллаш кхауллаш Да, хьо хьачувоале дуийтаргда аз хьога, - аьннад Цагена.

— Даим хьай бегаш беш ва-кх хьо, - аьнна дIавахав вож.

№ 328. ЦАГЕНА ДАЬЛАЦА ЮКЪА ДИЙНА КIА

Цкъа Даълаца юкъа кIа дIаде лаьрхIад Цагена.

- Ва Даьла, — аьннад Цагена, - ер са кIа Iа дика хьувкъийIе, ах хьа духьа сагIийна лургда аз, ах сайна дутаргда.

Цагена лаьтта аха а аьха, цхьан боса дIадийнад кIа. Геттара дика хьалтIадоладеннад кIа. Из хьалтIадаьлча оасар даь дика цIендаьд. Цул тIехьагIа из кхаьчача хьакха а хьекха хьатIаэзад.

Даьлаца нийсса юкъа хургда из кIа, аьнна ше тхьовра дIадувча хана аьннача дешах дехкеваьннав Цаген. ТIаккха аьннад цо:

- Ва Даьла, кIа дIадувча хана а вацар хьо соца, макха боаккхаш а вацар хьо, оасар деш а вацар хьо, е чуэцаш а вацар хьо, тIаккха цхьа кIи буртиг-м хьоргбаи Iа согара.

Ший кIа цIадахьа вордаш йоалае цIавахав из.

Цу дийнахьа делкъел тIехьагIа Iаьржа морхаш а хьайна, чIоагIа догIа дийлхад. Ер юха кхаьчача бийса хиннай. Хьатта мел дола кIа боса гIолла чухьийддача хиво Iодихьа хиннад. Къувкъаш ди, сегаш тIоа а болаш, делхаш хиннад догIа. ТIаккха Цагена аьннад:

- Ва Даьла, хьай хьашт мел-д вордаш а хехка. цIилеторгаш а сега, укхаза-м дIабахьа кIи буртиг битабац Iа.

№ 329. МОДЖ ЙОЛАШ ВАРИЙ ШУН САГ?

Юртара ара а ваьнна Цаген воагIаш латташ, укхунна вайиав кIоаг чура йост хьалтоссаш воаллаш цхьа саг.

— Фу де воалл хьо хIанз? — аьнна хаьттад Цагена къоыахчунга.

— Со, даьра, воалл дошув лохаш, — аьнна жоп деннад вокхо.

- Аз мегаргдарий хьоца дошув лаха? — хаьттад Цагена.

- Мегаргда, гIо, бел яхьаш вола, кхы сагага ма алалахь вай укхаза фу деш доахк, - аьннад къонахчо.

Цхьа къонах волча а ваха бел йийхай Цагена. вокхо хаьттад:

— Сенна еза хьона бел?

— Сона, даьра, езар из, — аьннад Цагена, - дошув лаха.

— ТIаккха со ва мегаргварий хьоца? — аьннад къонахчо.

— Мегаргва, — аьнна, шийца из а волаш вена хьаэттав Цаген.

- Соца-м кхы цхьа къонах а ва, вайца дакъалаца вена, — Цагена аьлча, аьннад къалхарчо:

— Аз аьннадецарий хьога, кхы саг ма воалавелахь.

— Хьона новкъавале, аз вувргва ер, — аьнна, бел техай цо ше хьавоалаваьчоа.

ХIаьта шоай вийна къонах лохаш хиннав даьша. ШоллагIча дийнахьа тIа а баха, хаьттав цар из Цагенага. Шийга тха саг вай-рий хьона, аьнна, хаьттача Цагена аьннад:

— Сона хов из мича воалл.

Шоай вийнача къонахчун гаргара нах а боалабеш Цаген хьавалехьа Цагенаца хиннача къонахчо, из хьа а ваьккха, енна газа бодж елла хиннай цигга дIа.

Шоаш хьакхаьчача, кIоаг хьабаста волавеннав Цаген. Шин муIа тIа кулгаш кхетташехьа, муIаш ярий шун сага, аьнна хаьттад Цагена нахага, ЧехкагIа цунга из хьалваккхийтар духьа:

— Яр! Яр! Хьалваккха, —аьннад юхе латтача наха.

Цаген дIахо лаьтга ахка эттача, можах кулг кхийттад цун. —Модж йолаш варий шун саг? —хаьттад цо.

— Вар, вар! — аьнна, хьалхагIа санна цIогIарч техад наха. ТIеххьара а цIогах кулг кхийттад Цагена.

— ЦIог долаш варий из шун саг? —хаьттад Цагена.

— Вар, вар! —жоп деннад наха.

Юххера а, цIог лаьиа оззаяь хьалтIаяьккхай Цагена газа бодж. ХIаьта шоаш цо Iехабу мотташ бола нах баьнна дIабахаб.

№ 330. ЦАГЕНА БЕХКА УСТ

Цхьан кхаьрача дийнахьа чIоаггIа ахча эшаш а хинна уст бохка вахав Цаген, Кхаь базархочо бартбаьб Цаген Iехаве. Цхьацца тIа а водаш газах фу дех Iа, аьнна мах бувцаргболаш чIоагIдаьд Цар.

Базар тIа уст бохкаш латтача Цагена царех цаI тIавахав.

— Фу дех Iа газах, Цаген? —аьнна мах бийцаб цо.

— Фу газа ювц Iа, уст ма бий ер! — аьнна тIачайхав Цаген. Уст ба яхаш ше яхачара Цагена вала ца тигача. дIавахав базархо. ШоллагIвола цун новкъост тIавенав. Хьалхарчо санна, газах фу дех, аьнна мах бийцаб цо а.

— Газа мичай ер, уст ма бий ер! — яьхад Цагена,

— ЭгIа-м ваьвац хьо, Цаген? Са бIаргаш дайнадеие, ер-м газа я, — аьнна дIавахав шоллагIвар а.

Уст ба-хьогI ер е газа я-хьогI яхаш, Цаген шеквувла ваьннав. Цу хана тIавенав кхоалаг Iвола базархо.

— Фу дех Iа газах? — аьнна хаттар даьд цо а.

Массане а яхаш хилча, газа хила еза-кх ер, аьнна дег чу дессад Цагена. Газа мах бийцаб цо цунга тIаккха. Ахча хьа а денна, газа маьхах уст ийцаб кхоалагIа тIавенача базархочо.

Ший ахча а дахьаш цIавенав Цаген. Сесаго хаьттад:

- Уст бехкарий Iа, Цаген?

— Ай, ва сесаг, уст мича хиннабар из-м, газа ма хиннаярий, —аьннад Цагена, — Газа-м ехкар аз.

— ВIаштIехьа вий хьо? - аьннад сесаго. — Iа дIабигар-м уст бар.

Бар-бацар яхаш цаI шоллагIчоа къарлуш хиннаб уж. Юххера а сесаго къарваьв Цаген.

Газа я аьнна бехкача истарах хьаийца ахча хьа а ийца, шолхех яь кий а тилла, уж лаха араваьннав Цаген. Водлашехьа даа-хIама дуача чувахав из. Цигача гIулакх деш вола саг хьа а вийха, ше истарах хьаийцача ахчах ах цунга дIа а денна, аьннад цо:

— Укх сахьате со сай новкъосташца укхаза вена Iоховргва хьона, тха истола тIа дуаш а молаш а мел дола хIама хьатIа дахьаргда Iа, тIаккха хье дуача хIамах ахча дIаэца аьнна тIавеча, аз шолхий кий хьалъаййича "хIаа", аьнна дIагIолахь.

Иштта ваха тика чу а дIаденнад Цагена вож ахча. Цу чу латтачунга а дийцад цо, со сай новкъосташца укх сахьате чувоагIаргва хьона, аз товар хьадилла аьлча, цу ахчах доагIар хьадиллалахь, Iа цох тхогара боагIа мах хьааьлча, аз шолхий кий хьалъайергья хьона, "хIаа", аьнна алалахь, аьннад цунга а. Из ше дийца чIоагIдича шийгара уст ийца кхо новкъост лехав цо, Уж шийна корабича Цагена аьннад:

— Долле, кIеззига сакъерда вай!

Уж цу гIулакха раьза а хинна, ихьана бахаб. Дуарг а марг а мел дола хIама тIаденад ераш багIача истола тIа. Биззалца хIама диаменна йистебаьлча, акхарга диача хIамах ахча хьада аьннад. Цагена ший шолхий кий хьалъайяьй, тхьовра ше цунга дийццача бесса. "ХIаа", аьнна дIавахав гIулакх даьр. Цигара баьлча тика тIа баха дукха хIамаш а ийцай акхар, тхьовра уж боацача хана укхо дIаденнача ахчах. Шийна Цагена хьийххача бесса, ийцача хIамаех мах дIабийхаб тика чу латтачо. Укхо шолхий кий хьалъаййича. "хIаа", аьнна дIавахав из а.

Цу гIулакхах чIоагIа цецбаьннаб новкъостий.

Диа-менна вай арадовлача хана а тика чура хIамаш ийца арадовлача хана а, хьогара ахча дIа мича ийцар, Iа кий хьалъаййича, Фу маIан дар из? - аьнна, хаьттад цар.

— МоллагIча сага ер кий тIатуллаш хуле, хьаэцаш мел дола хIама мах боацаш да! - аьннад Цагена.

— Даьла духьа из кий йохка тхога, - яхаш дехар де баьннаб новкъостий.

—Даьла духьа аларах лу шоана аз ер, — аьнна истара ткъаь маьхах дIаеннай Цагена ший яь кий.

— ХIанз-м дика Iехабир аз уж, -- яхаш, из ахча дахьаш чувенача Цагена ший сесагага дIадийцад ше даьр, Сесаг чIоагIа гIадъяхай, ший мар иштта ювза хиларах.

— Ер кий тIатуллача хана мах боацаш хIама даи малеи йиш йолаши, тика чура хIамаш ийе йиш йолаши да тхо, - аьнна, тхьовра Цагенаца болхаш санна, доккхала шоашца нах а ийца бахаб базархой. Баха дика хIама диад. Диа баьлча ахча хьада аьнна гIулакх ду саг тIавенав. Укхо ший кий хьалъайяьй.

— Сиха вала, ма гоаве со, ахча хьада, —аьннад саго.

— Ер кий ма йий сога, — яьхад вокхар.

— Хилча фу даьд, хьанна еза хьа еха шолхий кий? - аьннад вокхо.

Кхы акхарга дIадала ахча а ца хинна, "гIарчI", аьнна вIашка баххалца йийтта а йийтта, чубехкаб уж.

№ 331. ЦАГЕНА НУСКАЛО АЬННАР

— Нагахьа санна вайцига бехке хьаьший е гаргара нах нийсбелча, аз бIаргаш пишкага дIалекхача, дIахалахь, сихха вай истола тIа яа хIама Iооттае езалга. ХIаьта со сай когашта IотIахьажача, халахь, са иккаш Iояха езалга. Аз фуннагIа аьлча а, корта лостабича а, цхьаккха юкъ а ца йолийташ, аз мел яьхар кхоачашделахь! - яьхаш, хьехам бе дагадеха хиннад цхьан дийнахьа Цагена ше керда доаладаьча нускала.

- Мегаьд хIаьта, - аьннад йоах юххера нускало, - Нагахьа санна аз иштта сай корта дIай-хьай лостабой, хьона а халахь Iайха яьхар хургдоацалга!

№ 332. БОРЗИ, ГАЗЕИ, АЬЛАН МУХЬИ

Ги белла дика боккха аьлан мухь а болаш, хьалхалаьлла ший цаI мара йоаца газа а йолаш, хьунагIара цIавоагIаш хиннав Цагец.

Лоам чу цхьан готтигача тIий тIа гIолла IотIехвала везаш хиннав из. ХIаьта циггача из тIанийсвенна хиннав моцала кIалйиса уллача берза.

Газо аьлан мухь а буаргбоацаш, берзо газа а юаргйоацаш, хIаьта царех цхьацца мара е борз, е газа, е аьлан мухь цу тIий тIа гIолла шийца дехьадаккха а йиш йоацаш виса хиннав Цаген.

ХIаьта цу гIулакха дикка уйла яьчул тIехьагIа мишта вIаштIехьдаьннад, аьнна, хет шоана Цагена из гIулакх кхоачашде?

№ 333. МОДЖ ЗИЙЧА

Цагена башха дика тоаенна газа бодж хиннай. ХIаьта цун доалахьа из цхьа газа бодж мара кхы биъ ког боалла хIама а хиннаяц. Дилла а Iула хьалха йолаш, бокъонца цунна доал деш лела из, цхьан дийнахьа, мича яхар а ца ховш, яйна дIаяьннай. ЧIоагIа из новкъа долаш, цох догдаьттIа лелача Цагена бIаргабайнаб пхьегIа тIа гулбенна латта нах.

- Бакъахьа хургдацар-хьогI аз царга сай бодж хаьттача? - аьнна тетта царна тIавахав из.

Даггара корта а лестабеш, чуийнна къамаьл деш воалла наха хьехараш дара тIеравола ший юртхо бIаргавайна, вIалла дага а доацаш, бIаргех хий даьннад Цагена.

- Аьъ, Цаген, ма дика хет сона тахан хьо укхаза нийсвенна, -аьннад, ший къамаьл юкъе а дига, Цагена бIаргех даьнна хий зийнача хьехамаш деш воаллачо.

- Ма хала дар-кх, воше, цу Iа дувцача къамаьлах со тешаве, -яьхад Цагена. - Сона бIаргех хий даьккхар-м Iа дийца къамаьл а доацаш, Iа хIара дош массаза оал, даггара хьалеи-Iойи еггаенна хьа йIаьха йоккха модж яр, Михо модж а эгаеш, дилла а жена хьалха лийнна сай бодж дагаехаяр сона!

№ 334. ШОЛЛАГIА САГ ЙОАЛАЯР

- Ассалам-Iалейкум, са веза доттагIа Цаген! Фу хьал да хьога? Могаш-маьрша вий хьо? - хаьттад, шийна Цаген геттара дукхавезаш санна кеп а оттаяь, цун цIагIа хьачуваьннача лоаллаха вахаш волча цхьан вIаьхийча саго.

- Ва Iалейкум-салам, лоалахо! Ма боккха болх ба, меттахьа, со волча ва хьона дагадохар, - аьннад Цагена.

- Даьра, хац сона-м, хьо визза лоалахо а доттагIа а хеташ, хьогара новкъостал эшаш венавар со.

- Дувцал хIаьта.

- Цаген, - аьннад вIаьхийча саго, - хьона а наха а ховш, сесаг а дезал а ма бий са. ХIаьта а хьа доттагIчун Терсбота йоI бIаргаяйча денз се геттара цхьаь хет-кх сона.

- ТIаккха, тIаккха? Ма товр хIанз цхьаькха а саг йоалае хьона дагадехадале? - хаьттад из бегваккха дагаволча Цагена.

- Даьра, дехад. Ялсмала яха хьа тIехк, Цаген! Хьайна ма хой хьона, садар санна долча доккхача коа-карта хьажа цхьа сесаг кхоаергйоацалга, - аьннад лоалахочо, - IIул совгIа, ший берашка хьажа а ма езий цун. ХIанз аз лаьрхIад духхьал сай дега болча тоама саг йоалае, Вешта, валлалца цхьан сесагаца ваха везаш-м вац со? Кхы вIалла хIама деце, дукха рузкъа долаш саг а ма вий со.

- Ва, даьра, хьо-м рузкъах хьалвикъа воаллаш, - аьнна, из бокъонца хьалхоаставаьв Цагена. - Хьа гIулакха оарцаг1валар-м боккха маьл хургболаш хIама ма дий! Аз сайна хьатIаэц хьона из гIулакх, духхьал вайна юкъе хьалха мел хиннача цатоама хьо цIенача дег тIара къинтIеравоале.

- Воал, даьра, дукха сиха-м! Мишта валац, хъох доттагIа а лаьрхIа, хьогара новкъостал деха венавеций со? - аьннад вокхо.

- ТIаккха-м из саг йоалаярах хьайна хургдолча зенах а ма варгвий хьо сона къинтIера? - хаьттад Цагена.

- Из-м вIалла дувца а мича деза! - аьннад цу гIулакха гIадвахача лоалахочо.

- ГIулакх ишта дале-м, хьажалахь аз мел сиха из вIаштIехьдоаккх. Из-м вIалла хала хIама а дац! Со санна къеча сага Терсбота йоI мара йий из? Цунна мичара доагIар хьо санна волча сагага Маьре яхар! Со ва кх хьона из дIадувца а, из кулг лаьца коара хьаара а яьккха. хьа бидарка тIа из IотIахоае а къонах. Кхы хIама эший хьона? - хаьттад Цагена. - Цул совгIа, аз-м, вай лоаIахой хиларах, ер даи, вож даи, яхаш, дукха хало а яйтаргьяц хьона Терсботага. Тховсара хьай коара дикагIбола цхьа устагIа Iа хьалчулаьллача, бокъониа дийца чакхдоалийтаргда вай из гIулакх.

Цу бус вIаьхийча сага сесагага а ишй доттагIчунга Терсботага а из гIулакх ше ма дарра дIадийцад Цагена. Цигга цу кхаьнне, шоайла раьза а болаш, хоадам баьб, шоллагIча дийнахьа сайранна Терсбота йиIий барзкъаш а тIадийха, керта тIа шифон а тесса, Терсбота коара лоалахочун сесаг араяргйолаш, тIаккха кулг а лаьца, Цагена из бидарка тIа хоаергйолаш...

Иштта вIаьхийча саго шийна дега болча тоама "шоллагIа" нускал дигача бус ший новкъостий чу а бийха, шийна "зоахалол" дарах байта усгагIа биаб Цагена.

№ 335. ДАГАВАЛАР

БIарччача аьхкий хьекха йол а ехка, цох ийца устагIа бийнаб Цагена.

- Боккъала а, къонах, вай лоалахочоа Товбота, из эгIазгIоргвоацаш, дикагIдола дакъа дахьийталахь цох. Ишта а ва из вайиа раьза воацаш, - яхаш, вIалла дIа а ца йоалаш, гонахьа хьайзай Цагена сесаг.

- Мегаьд хIаьта, мегаьд. Цо ше фу оал а хьажа дергда вай из гIулакх. Хьанна хов, шийца дага ца воалаш даьча хIамах из вайна кхы а чIоагIагIа эгIазводий а? - из тееш йист а хинна, Товбот волча вахав Цаген.

- Даьлахьий, Товбот, доккха хьаькъал долаш саг ма вий хьо, хьога цхьа хIама хатта, хьоца дагавала венавар-кх со, - аьннад цо.

- Хаттал хIаьта, воше, - пурам деннад вокхо.

- Цу сай сесага хьога латкъа тоам ца хете а, фу дича бакъахьа да ца ховш, юкъ хаьда лел-кх со, - кадав Цаген, - Сона нийса да аьнна мел хетача хIамах ца яшаш, из юхмаччахьа доахаш, дилла а ше яхар мара сога ца дайта гIерташ я-кх из.

- Аьъ, ва Цаген, хьайна хаций хьона, из моллагIа яле а, кхалсага хьаькъал хьаькъал доацалга?! - аьннад вокхо. - Хозахета мича яьхад вай даьша: хье цхьа хIама де волавалалехьа, сесагага а хаьтте, юхмаччахьа мара ма де!

- Мегаьд хIаьта, дика хьехар дир Iа сона. Со со вац хьона, тахан денз ач из иштта дергдеце, - аьнна, Товбот волчара ара а ваьнна, дIавахача Цагена цунна е дакъа а дахьийтадац е из чу а вийхавац.

Кастта из гIулакх дIахайнад Товбота. Цхьан дийнахьа шийна духьал воагIа Цаген соцаваьв цо:

- Аьъ, ва Цаген, из фу дар хьа? Iа-м Iайха устагIа бийча сога хьа мича хайтар? Со виц-м веннавацар хьона?

- Виц-м, даьра, веннавацар сона хьо. Вицлуш а хулий хьо мо вола саг? - аьннад Цагена. - Цу дийнахьа сайх даьннача гIалатах эхь хеташ лелаций со, дийнахьа сатем боацаш, бус Iовижача еш наб йоацаш? Хьайна йовзаций хьона тха сесага оамал? Из я хьона цу гIулакха бехкеяр!

- Даьра, хургьяц-кх!?

- Даьра, я-кх, - аьннад Цагена. - Хье ца теше, цунга шийга а дIахатта! Из устагIа со бе эттача, са ца доаккхийташ сона гонахьа хьийзар из, хьона дика дакъа дахьийта деза, яхаш. УстагIа бийначул тIехьагIа, цунна латкъа а, хьоца дагавала а лаьрхIа хьо волча венавар со. ТIаккха Iайха аланзарий Iа моллагIа а сесаго яхар юхмаччахьа мара ма де?!

№ 336. МАЛАГIа ВА ВАЙХ ЭХЬ ДОАЦАШ?

Цхьан сарахьа дика кийч а венна, сиха ший дикагIйолча говра нувр а тилла, шоай юртара аравоалаш бIаргавайнав Цагена шийна уллув вахаш вола юртда.

"Ма тамаш я юртда укх хана цхьаь волаш новкъа валар. КъайлагIа цхьа хIама-м да хьона хIанз цо леладер", - аьнна хийттад Цагена. Удаш цунна тIехьа вахав из, цо фу леладу а из мичахьа вода а хьажар духьа.

Юртда тIавагIача говра тIехьакхе мелла хала хиннадале а, кастта цунна тIехьа а кхийна, цунца кхыча юрта чувахав Цаген, Сихха говра тIара Iо а весса, шорттига коанаIарах хIама а теха, дукха ха йоаццаш мар а венна йисса ягIача жерочун цIагIа чуваьннав вож.

Цу цIен наIарга дIаэттача Цагена кастта хьахазача къамаьлах гучадаьннад, юртда цу коа диканна а ца воагIаш, жерочунца безам болаш веналга.

- БIеха, во хIама я хьо! Хьа фу бокъо я укх хана наьха коанаIарга ва? Малув хьога кхайкар? Фу хетаргда хьо бIаргавайча наха? Волле. лалла укхазара дукха сиха! - яхаш, лувш хиннай цо леладер кхега а даь жеро.

"О, са лоалахо, да яттIа хьо берза! Хьо-м сона хийттачул а кIоаргагIа воаллаш ма хиннавий. Хьажал хьо, мичахьа кховда до-гэтта хиннад! ХIанз цу кхалсагагара хьайна хозар а хьона кIезига хете, Iа лелабеча тийшача балхах аз айса-м, даьра, дергда хьона доаггIар", - дагахьа а аьнна, сиха цун говра тIа а хайна, цIавахав Цаген.

Ше лаьрхIа никъ а ца хулаш, цул совгIа, даггара лахача а ший говр а ца кораяь, цу баьдеча бус халла гIаш цIавенав юртда.

ШоллагIча дийнахьа Iуйранна, маьждиге дуккха а нах вIашагIкхийттача хана, дIакхайкадаьд цо:

- Сийсара бус са отар чура цхьан мунапакъо са дикагIйола тIавагIа говр лочкъаяьй. ДIахалаш, нах, мелла ха яларах а, сона из халахетар даь саг гучаваланза а, шийна доагIаш дола таIазар ца деш а вусаргвоацалга!

- Сенна дувц Iа из селла кIома, къахьа? Хьа говр-м саго лочкъаяьяц, Из-м са отар чу латт! - аьннад, шорттига юртдаьна лерге а ваха. цига нийсвеннача Цагена.

- Фу бегаш ба Iа хIанз бераш, Цаген? - хаьттад цIимхаро цу гIулакха Цаген вIалла гунахьа а хургвац аьнна хеташ вокхо.

КIеззига уйла а яь, тIатехад цо:

- Iайха бегаш ца бойя, волле, сов чехка са коа хилийта говр! ТIаккха а вутаргвац аз-м хьо хьайна доагIар ца деш!

- Даьра, лоалахо, Iа сона хIама а ма дергдац, из говр кхы хьа коа а ма йоагIаргьяц! Из-м, хьона хьайна а ховш, лочкъаяьяи, феса лаьрхIа йоалаяй. Вешта, хьона лойя, со-м кийча ва хьона хIанз кхы юкъ йоацаш, и.ч мишта нийсделар укх наха а дIадувца, -аьннад шорттига юха а цунна лерге вахача Цагена.

- ХIа, хIа! Кхы дувца дезаш хIама а дац из-м! - аьнна, гIулакх дужаде веннав юртда.

Цаген дIаюстара а ваьккха, говрах ше валар кхетадарал совгIа, цу бус ше леладаьр а хIанз кхыча наха а дIахар кхераш, тIатехад цо:

- Хьона лойя, аз-м хIанз а дIакхайкадергда, из говр аз хьона совгIата лаьрхIа енналга! Сона-м массаза а дукхавийзав хьо.

Цхьабакъда, дош дала деза Iа сона, из хIама цхьанна а сагага дувцарг ма дац аз, аьнна. Аз дош лу хьона, Iа из хьай дош бокъонца кхоачашдойя. вайх дика лоалахой хиларал а совгIа, лика доттагIий а хургда аьнна!

- Мегаргда, дIакхайкаде хIаьта! - аьннад Цагена.

Из гIулакх ишта дIадерзарах доггIоздаьнна, сиха чу а ваха, дика кхаьла нувр а, дирст а шийца йолча говра тIа а хайна, юрта юккье гIолла хьалеи Iойи лелаш волча Цагена, шийх новкъа хьа мел юхйттачунга дIадувцаш хиннад из говри, нуври, дирсти шийга мишта кхаьчад.

- Ер да шоана дош! Са-м хIанз дика вирабIарзи вордеи хиларал совгIа, шоана гуш йола иштта дика тIавагIа говр а я! - оалаш хиннад Цагена.

Юххера а из къамаьл дIа а кхийтта, Цагена коа венача, цунна чIоагIа эгIазвахача юртдас аьннад:

- Аьъ, ва Цаген, хьона-м цхьанна а хIамах эхь мича хиннад! Цхьанна а сагага хIама ма дувца аьнна еннаецарий аз хьона из говр?

- ЦIена бакълув-кх хьо, - саббаре йистхиннав Цаген. - Вешта, аз-м цхьаннега дувцац, массанега а дувц! ХIаьта эхьи, бехки, эздели дувца вай отте-м, уж хьа доацалга-м хьайна а ма хой хьона. МалагIа ва вайх шиннех нахага дIадувца йиш йоацаш дола хIамаш леладер?

№ 337. МЕЛЛА ЙИАЧА А ЦА ЮЗАР

ДукхагIа хIама хьанна хов аьнна, къовсам баьнна хиннаб Цагенеи дуача хIамана геттара сутара волча цхьан юртхочуннеи. Цагена даьча цхьаь цхьан хаттара шийна жоп дала ца хайча, вокхо ший аргIах хаьттад Цагенага:

- Мелла йиача а ца юзар фуй?

- Хьа гийг я-кх! - жоп деннад Цагена.

№ 338 ГIИЙБАТАШ ДАРАХ

Шоай юртарча пхьегIа тIа гулбенна Iохайша багIаш хиннаб цхьан лоаман юртара нах. Царга салам а денна, царна уллув гIолла IотIехьваьнна хиннав цхьа лохига, дегIа ийша вола къонах. Цун дегIаца йистача дикка лакха хинний цунна тIатилла кий. ХIаьта кхыча нахах моллагIа цхьа хIама ца аьлча Iелуш боацача цу пхьегIа тIа багIачар дIа а хьа а эцаш яьхад:

- Даьллахь, ший мел зIамига дегI доллашшехьа а, мел лакха кий я цунна тIатуллар.

- Аьъ, из-м Цаген ма вий! Мел доккха гIийбат дир-кх вай. Из-м дегIа эсала вале а, хьинарга а деналга а диллача визза къонах ма вий. Долле, сихха цунна тIехьа а кхийна, из воашта къинтIера Ваьккхача бакъахьа да вай! - аьннад иу дийнахьа царна юкъе нийсвеннача, моллагIа а шийгара тоам боаца во хIама даларах Даьлах чIоагIа кхераш волча цхьанне.

Иштта, сихха цунна тIехьа а кхийна, соцаваьв цар из.

- Даьллахь, Цаген, къинтIера валалахь тхона, хьох цхьа гIийбат даьдар оаха! - аьннад цар.

- Фу гIийбат дар из оаш даьр? - хаьттад вокхо.

- Даьллахьий, ше мел лоха а ва из, хIаьта цунна тIатулла кий мел лакха а я цун аьннадар оаха, хьо малув а ца ховш, - аьнна, шоай из нийс ма далара дIадийцад вокхар.

- ДIахалаш, ер са керта тIа тIатуллаш йола кий хьаяьр со ва, хIаьта цунах оаш аьнначоа со къинтIера ваьннав шоана! Цхьабакъда, ер са дегI хьакхеллар Даьла ше ва. Из шоашта къинтIера воаккхалой, из кхоачашдергда-кх оаш! - аьннад йоах царга Цагена.

Ingushgen
20.02.2016, 21:47
Йорг1а дын т1а ваг1аш, наькъаводаш хиннав цхьа воккха саг. Къоала ухача цхьан къонахчун б1арг т1аэттаб цу воккхача сага дын т1а.

Цхьан гаьн к1ала, ды д1а а тесса, ламаз де эттав воккха саг. Циггач т1авенав цунна из къу саг. Цхьа во говра хиннай цунгара яр. Къу саго хаьттад:
- Хьо 1илам дийша саг ва, алал сога, даьча зуламах бекхам маца хул?
- Мичча хана хинна а, шу доале а итт шу доале а, цкъа бекхам ца хулаш зулам дусаргдац, - жоп а денна, ший шоллаг1а дола ламаз де волавеннав воккха саг.

Цо ламаз деча юкъа къу саго ший говрг гаьнах д1а а тесса, воккхача сага йорг1а дын т1а а хайна, д1ийккхав. Кхы дукха гаьна из валалехьа, цхьан х1амах из йорг1а ды къаьхкаб. Чувежача цу къу сага шаккхе ност йийнай. Г1отта ца луш иллав из.

Ший ламаз даь а ваьнна, цу къу сага тишача говра т1а а хайна, волавенна цу уллача къу сага т1акхаьчав воккха саг. Къу саго аьннад:
- Ва, шу даьлча, итт шу даьлча хургба ма аьннадарий 1а бекхам. Х1аьта ера-м цхьан сахьатах хинна ма баьларий.
- Ер бекхам хиннаб хьона, - аьннад воккхача саго, - 1а хьалхе а даьча цхьа зуламах, х1аьта сона даьча зуламах бола бекхам хьона кхы а хургболаш ба.

Из къу саг цун ший хиннача тишача говра д1ат1а а вила, ший йорг1а дын т1а а хайна, д1ахо ший наькъах д1авахав воккха саг.

Ingushgen
30.04.2016, 17:15
К1и-марса хана цхьан саго белхий баьб. Делкъийна сала1а болхлой 1охайшача, царна юкъе хиннача кертах чагаргаш яьнна волчоа, бегашта аьнна, кертах харбаза ч11орг техай цхьанне. Чагаргаш яьнначо хьаюхалостадаь йолхьанг техад. Харбаза ч11оргаш кхийсар кулла мо д1авахав, кхетама чура ваьннав.
- Ай, х1анз фу дир 1а? Ер лай, фу аргда 1а? – берригаш а хетта болабеннаб. – Цо хьоца баьраш-м бегаш ма барий, - аьннад.
- Аз юхабаьраш а ба бегаш, бегашта вийнав, даьра аргда, - жоп деннад чагаргаш яьнначо. – Бегаш юхабича, ше лергволаш хилча, во, даьсара, баьб цо уж бегаш