PDA

Просмотр полной версии : ГIАЛГIАЙ ТЕПТАР: "ХоамфайтоН" (Хьаржа Йоазув)



Sapral Mikail
11.02.2012, 12:26
КlЕЗИГА-ДУКХА ВАЙ МЕТТАХ ЛАЬЦА
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ


Вай метта юкъе дукха даьржа хийра дешаш да, массала говзалашаех (техниках) лаьца. Кхыметтал из ''техника'' яха дош а тlехьа.

Техника яха дош ше a джелтий метта чура хьаденнад ''τεχνικός'' яхаш дола. Цун овла ба τέχνη — искусство, мастерство, умение яхилга да эрсий меттал хьатаржамдеча. Цун тарра маlан чулоацаш вай а дош да, говзал яхаш доа. Са хаттар мала да аьлча, техниках техник ца а оалаш, говзалаш ала мегаций вай. ''Керда говзалаш арахецаш латта'' оалаш хозагlа деций ''керда техника арахецаш латта'' оалачул.

Из цхьа дош мара хьаlийца ца lеш вай гlалгlай мотт баларе-м хала дацар. Из даькъаза дошлорг хьадийлачул тlехьагlа мел лохаш дола дешаш хийра дешаш да-кх: трактор, комбайн, сеялка, пылесос, кхы а дlахо. Цу тайпар дешаш дашха безам бар са чlоаггlа.

Трактор яха дош юха а лаьттина метта чура хьаийца да, ''trahere'' - озаде яха таржам а долаш. Лакхе аьннача мо цох ''трактор'' ца оалаш ''озадерг'' аьнна е ''хlамаозадерг'' цlи а тилла леладе бокъо йоацаш да вай из хийра лаьттина дош.

Комбайн яха дош аьмрика метта чура хьаденна да. Вай метта тlа из доаккхаш хилча ''ялатгулдерг'' хийцца ала мегаш да. Иззамо ''сеялка'' - ''дlаде'' яхаш дола дешаех хьахинна эрсий дош, вай меттал ''ялатдlадерг'' ала мегаш дац цох. Пылесос а ца оалаш домбуарг аьлача нийсагlа хургдолаш санна хета сона вай lилманхоша фуннагlа а дувце.

Ераш да-кх шоана согара кlезига-дукха гlалгlай дешаш, уж эрсий чуэцамаш кlорда-м даьд сона, шоана бакъдар дезий:

домбуарг (йа) - пылесос
говзалаш (йа) - техника
хlамаозадерг (йа) - трактор
хlамаозадерхо (ва, йа) - тракторист/ка
хlамаозадерхой (ба) - трактористы
ялатгулдерг (йа) - комбайн
ялатгулдерхо (ва, йа) - комбайнер
ялатгулдерхой (ба) - комбайнеры
ялатдlадерг (йа) - сеялка
ялатдlадерхо (ва, йа, ба) - водитель сеялки

Sapral Mikail
11.02.2012, 13:01
КlЕЗИГА-ДУКХА ВАЙ ДЕШАЕХ ЛАЬЦА
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ

Мотт хоза ба вай, ала хlама доацаш. Шира овла а боaлаш, кlоарга замана чура хьабоагlаш а ба из. Амма бакъ да, вай меттаца хоттаденна леладеш доа таханар дошлорг чlоагlа эсала а из а доацаш чlоагlа цачулоацаме а да.

Массала эрсий дош ''физкультура'' е тахан гlордаьнна ''спорт'' яхаш леладеш доа хийра дош вай меттала а леде йиша хургдар, безама хилча, амма бакъ да, дошлоргашта ''спорт'' е ''физкультура'' аьнна латт цу тайпар дешаш. Из ''физкультура'' яха дош хьадашха хьожий вай. Шинна доакъоех хьахинна дош да, ''физическая культура'' яхаш доа, вай метта ''нидза оамал'' хийцца ала мегаш дола. Иштта гlалгlай меттал ала мегашдоа ''нидзоамал'' яха дош вайчар е ''спорт'' аьле оала е ''физкультура'' аьле цlи йоаккха. Из а lояздеш a дlаоалаш а вlалла башхало йоацаш ''паьскултура'' аьнна е ''пезкъулатур'' аьнна алап а ца хувцаш дlаоал ший долчча эрсий меттаца. Из ''паьскултура'' дош кlезига къаьно хеташ хlанз дукхагlа ''спорт'' яхаш доа дош хьахоз. Хlаьта из дош ширача паранзера денна да ''desport'' яхаш дола - (игра, развлечение) эрсий меттал аьлча. Вай метта юкъе-м уж дешаш долаш ма дий: ловзар, самукъадалар. Нидзаца уж хоттаденна хилча хийцца нидзловзар, нидзсамукъадалар аьлча харц хlама да аьнна сона-м хетац, уж эрсий а хийра а дешаш юкъе леладечул.

''Тренировка'' яха дош ингалса метта чура денна дош да, ''training'' цара меттал из оалаш хилча, ''to train'' яха хандешаех хьахинна дош да эрсий меттал (обучать, воспитывать) яхилга а долаш. Вай меттал ''lама, кхетамца кхеде'' яхаш да уж. Укхаз нидзlамар товргдолаш санна хета сона. Оалача хана a ''нидзlамар де вода со' оалаш дукха хозагlа да ''тренировка де вода со'' оалачул. Уйла йе дукха даха шоаша лелача данне.

нидзоамал (йа) - физкультура, спорт
нидзоамалхо (ва, йа) - спортсмен, спортсменка
нидзоамалхой (ба) - спорстмены
нидзловзар (да) - спортивная игра
нидзловзархо (ва, йа) - участник спортивных игр
нидзловзархой (ва, йа) - участники спортивных игр
нидзсамукъадалар (да) - спортивное развлечение
нидзяхьар (да) - спортивное соревнование
нидзяхьархо (ва, йа) - участник спортивного соревнования
нидзяхьархой (ба) - участники спортивных соревнований
нидзlамар (да) - тренировка
нидзlамар де - тренироваться
нидзlамархо (ва, йа) - участник тренировки
нидзlамархой (ба) - участники тренировки

Sapral Mikail
02.03.2012, 00:03
ОЛИМПИЙСКИ ИГРАШ Е ОЛИМППА ЛОВЗАРАШ
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ

Кхы цхьа дош да вай хьадашха дезаш, ''атлет'' яхаш доа. Из дош ширача джелта метта чура хьадоагlаш да, ''ἀθλητής'' яхаш доа цlи а йолаш, эрсий меттал аьлча (участник состязания, борец) маlан чулоац цо. Гlалгlай меттал (яхьара доакъошхо, бугlа) оал вай, из вlалла ала делча. Амма сона хетачоа ''атлет'' доа дош кхы селлара хийра дош дац гlалгlашта, кlезига-дукха гlалгlай мотт ховш болча наха, ''атта лета'' доа маlан сиха зувргда, керта хьовзам бе а ца безаш. Укхаз дешай кlоарга маlан да, атта а кадай а лата могаш воацачох ''атлет'' аьнна цlи луш хиннайац хьалха, тахан цу дешай кхыдола уйласурташ хьаэтта латте а. Хlаьта а гlалгlай меттал из нийса оалаш хилча атталетар хургда аьнна хета сона. Таханар атталетараш эрсий меттал аьлча ''профессионалные спорстмены'' яхаш боа, шоай болх дика ховш боа нидзоамалхой ба. Атталатар шинна дакъах декъалуш да: дай атталатареи деза атталатареи.

Кхы цхьа да, ''Олимпийские игры'' яхаш доа цlи, вай цхьацца дола йоазонашка юкъе ''Олимпийски играш'' аьнна яздаь хул, иштта lояз ца доре, дикагlа хургдар. Гlалгlай ший боккъонца хьадоагlа нийсalояздaр зем а беш вай из lоязде гlийртача ''Олимппа ловзараш'' аьнна lояздергдар аьнна хет сона. Кхы вlалла хlама деций а, аьропе бахараш цунах шоай меттал цlи ма кхоабий: Olympische Spiele, Olympic Games, Les Jeux olympiques иштта дlахо а.

Гlалгlай меттал уйла йе хьожий вай, эрсий уйлаш юстара а доахаш. Баркал шоана!

атталатар (да) - атлетика
атталетар (ва, йа) - атлет
атталетараш (ба) - атлеты
дай атталатар (да) - легкая атлетика
деза атталатар (да) - тяжёлая атлетика

Sapral Mikail
22.04.2012, 12:39
ПРОМЫШЛЕННИ ТЕХНИКА Е ГlУЛАКХАЙДАРА ГОВЗАЛАШ
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ

Говзалаш дага а лаьца, хlама язде кулгаш селлара кlомлуш хиларахь, цу тайпар уйлахетараш сацад, гlулакхайдaра говзалаш вай меттал хьадашха чlоагlо йаь йолаш.

Эрсий дош "промышленность" гlалгlай меттал "гlулакхайдар" аьнна хийцца ала мегаш да, хlана аьлча мехка гlулакх айдеш доа хlаманца гаргало тaсса да цу тайпар дешай маlан. Ингалса метта Industry аьнна оал цох, лаьттина метта чура хьаийца industria (гlулакх, балха тlерахилар), ший тайпар маlан чулоацаш доа дош.

Гlалгlай меттал "предприниматель" хьо ала велча, воакъ аьннача вуса, хlана аьлча гlалгlай меттал изза мо доа дош дошлоргаш тlа доацандаь. Хlана дац, вай lилманхоша а лакхадешархоша а уйла ца йандаь. "Предприниматель" яхаш воа саг, фу саг ва, малагlа декхараш хоттаденна да цунца. Из ший доалахьа хlама йолаш воа саг ва, лоаца аьлча ший хlама доалдеш воа саг ва, тика йар, базар йар, паьбрик йар, иштта вlалла чаккхе а йоацаш. Хlамадоаладерхо хила везаш ва-кх из, веций. Тlаккха хlанзалца "предприяти" лела мел даьча, "хlамадоаладар" хийцца леладе йиша хургда аьнна хета сона цун кога метта. "Предпринимательски законаш" ала а ца дезаш, хозача гlалгlай меттал "хlамадоаладара бокъонаш" оалургдолаш санна хеташ а ва.

Лакхе хьоадаь доа "хlамадоалдараш", эрсий меттал аьлча "предприятия" шортта белха меттигаш чулоац: пхьoалeнaш, паьбрикаш, каьмбинаташ, гурчаш, хьинарлургаш, чаьхташ кхы дlахьо а. Наха болхбера тайп-тайпар кечалаш хьайеш йоа меттигаш йа уж. Цо гlулакхайдарах лаьца къаьстта дергда вай кхы къамаьл, хlанз вай хьадашхадеш доа дешаш гlулакхайдaра говзалашца дувзденна да.

Моллагlача дихоама тlара йоазув lодийшачул тlехьагlа, цу тайпар гlалгlай меттал дешхоттамаш нийслу: Промышленни болхло, паччахьалкхен промышленник мо лархlа мегаш ва. Завода хьакимаш керда техника чуэцара духьа тайп-тайпар направленeш промышлять деш бар. Иштта дlахо а. Эрсий меттал из аьлча иштта хургдар: Промышленный работник, может вполне считаться государственным промышленником. Начальники завода промышляли над разными направлениями для принятия новой техники. Хlаьта аз иштта lояздаь хургдар из, гlалгlай меттал из lояздеш хилча: Гlулакхайдaра болхло, паччахьалкхен гlулакхайдaрхо мо лархlа мегаш ва. Паьбрика хьакимаш керда говзалаш чуэцара духьа тайп-тайпарча оагlошта гlулакхайдеш бар. Фуд укхаз хlанз ца кхетадал а, эрсий дешаш юкъе доацаш lо ца яздал а. Вай мотт дукха хозагlа ба аьнна хета сона, эрсийчул дукха тайнагlа а болаш.

Хийла нийслуш хул "тайп-тайпар пхьоаленаш дицлуш латта" ала дезача "тайп-тайпар ремеслош дицлуш латтa" аьнна оалаш. Цо эрсийча деша вай воай дош хилча, хlана леладац вай из вай метта юкъе. Аз шеко йоацаш, бlаь паьрсант, оттадаь хургдар вай къаман нах "добывающая промышленность" ала белча "добывающи промышленность" аргдолга, "даккхара гlулакхайдар" ала мегаш долча, дезаш а долча. Иззамо дукха уйла йе ца йезаш "обрабатывающи промышленность" аргдар, "кийчдара гlулакхайдар" ала дагадоханза а болаш. Иштта да-кх вай таханар хьал. Кастта эрсий мотт буцаргба аьнна хета сона, гlалгlай дешаш хьакораданза а хьадагадоханза а долаш. Дараш а тlехьа хийла дицлургда, дицлуш латташ а да.

Ма яххара со ала велча, из сона хеташдар да, амма бакъ да, оаша шоай безамбар де, гlалгlай предприниматель ала шун бокъо йа, гlалгlай предприяти ала а, шоана из иштта наьна меттал нийсагlа хетий, дика-м да, дlалеладе!

гурче (да) - рудник
гlулакхайдар (да) - промышленность
гlулакхайдара - промышленный
каьмбинат (йа) - комбинат
каьмбината болхло (ва, йа) - работник камбината
овсар (да) - изобилие
овсарле (йа) - производительность
паьбрик (йа) - фабрика, завод
паьбрика болхло (ва, йа) - работник завода
пхьар (ва, йа) - мастер
пхьараш (ба) - мастера
пхьоал (да) - ремесло
пхьоале (йа) - мастерская
пхьоарал (да) - мастерство
хьинар (да)- энергия
хьинарлург (йа) - электростанция (зем бе: power station, Kraftwerk)
хlамадоалдар (да) - предприятие
хlамадоалдерхо (ва, йа) - предприниматель
чаьхта (йа) - шахта

Sapral Mikail
22.04.2012, 12:46
НАХ КЪОАСТАРЛО ДОАЦАШ МЕГАШ БАЦ
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ

И. А. Оздойнаькъан эрсий-гlалгlай дошлорга тlа хlама хьожаш хилча, хийла вlалла хьажа дезаш а доацаш вуса. 1980 шера арахийца да из, бакъдар аьлча, вай меттаца дукха болха ца баьлга а дикка гуш да. Эггара хьалха новкъадар фуд аьлча, гlалгlай дешай класс йовзаш хулац цу тlа, дукхагlа доа дешаш шоай долчча тайпар эрсий дешаш да хьатаржамдаьчул тlехьагlа, башхало йоацаш. Дош эцаргда вай хьа, цу дошлорга тlа латташ доа, масала "еврей", гlалгlай меттал "жугте". Цо дошлорга тlа из иштта хьатаржамдаь латта:

евреи мн. жугтий
еврей м еврей, жугте
еврейка ж еврейка
еврейский -ая, -ое еврейски, жугтий;
еврейский язык жугтий мотт


Сона ховча данне, (жугте (ва) - еврей, жугте (йа) - еврейка), оалаш хилча, ший гойтама класс хьа а хьокхаш, моллагlача саго кхетадергдоа хlама йа, йеций. "Еврейски" санна оалаш да, вай гlалгlай меттал "жугтий" ала бокъо хилча, со кхеташ вац, шо дий цунах кхеташ? Сона хетарга, вай мехка цо дошлорга тlа латтача тайпар уйла йеш хьабоагlа вай къаман нах, цудухьа дукхагlа арадоалашдар эрсий дешаш да, гlалгlайдараш доацандаь.

Sapral Mikail
22.04.2012, 12:51
ЦХЬАН МЕТТЕ САЦА ЛАТТАШ БОА МОТТ
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ

Аз фу зийнад аьлча, дукха тайп-тайпар йоазош да, вай мотт бlаьхий а, къаьна а ба оалаш. Из къаьна болга-м ховр сона, селлара къаьна из хиннабецаре, сигале тlа уха дезаргдацар са а вешта вай наха а гlалгlай дешаш хьалахара духьа. Аз из иштта хlана яха аьлча, вай дошлоргаш миска а къе а хеташ со воландаь.

Вай гlалгlай дош хьатаржамде эттача эрсий меттал тайп-тайпар маlанаш гучадувла цо цхьан деша. Масала "зулам" яхаш доа дош, цун эрсий таржамаш (преступление, преступность, криминал, злодейство, вред) яхаш да. "Вред" оалача эрсий деша гlалгlай таржам корадаьд сона "зе" яхаш доа, иззамо "преступность" а корадаьд "зуламе хилар" цlи а йолаш, амма бакъ да "злодейство" е "криминал" оалача дешай, гlалгlай таржамаш сона хьалаха маганцар. Цу тайпар дешаш дукха да вай хьатаржамдаь долаш, эрсий пхьийтта доа дош гlалгlай цхьан дешаца хьаоаларг дола. Хийрача метташка цу тайпар хьовзамаш хилац, цара хlарача деша кхоl е пхьиl цlи а хинна хула гlовленга дlайилла улаш. Со цу тlа мишта кхачав аьлча, "чаьхта" яхаш доа дош мишта хьахиннад, мичахьара хьаденнад се тохкаш вагlача юкъахь гlермана дош долга гучадаьлар цlаьхха, гlермана меттал "der Schacht" аьнна оалаш долчох, дикка хьажача, цара "die Grube", "die Mine", "der Bergwerk" (гурче (да)), "das Bergbau", "der Bergbaubetrieb" aьле оал цох кхы. Хlаьта вай "воакъ" аьннача дувса, эрсий дешаш цхьаккха хувцамаш а доацаш хьа а ийца вай метта юкъе лела a деш.

Из а доацаш шортта цхьатаррацlилургаш (ононимы) да вай метта юкъе хьадаьржа, кепаца а классаца а lояздеча хана шоайла хьакъоастлуш а йоацаш, дешхоттам (предложение) lодийшачул тlехьагlа маlан гучадувлаш доа дешаш. Зlы (йа)' - зlанараш (йа)' - луч; зlы (йа)'' - зlанараш (йа)'' - цепь; зlы (йа)''' - зlанараш (йа)''' - телеграмма, депеша; ха (да)' - охрана, стража, дежурство, караул; ха (да)'' - хаьнаш (да)'' - бедро. Из мо доа дешаш шортта да вай, цхьаккха а метташца нийслургдоацаш, амма бакъ да, таханар заме вай царца гаьна даргдале, йоккха тамаше ай.

Зама мел йода, керда говзалаш гучайувлаш латта, царна тайп-тайпар цlераш тlатуллаш а латта, хlаьта вай lилманхоша хьагуча данне, кlаьдача гlанда тlа lо а хайша, уйла йера тlера а боацаш, хьагучадувла кердача дешашца цхьаккха бала а боацаш, багlача тара ба. Цудухьа кепатохашдоа lилман каьнишкаш "Гlалгlай общественно-научни грамматически терминаш" яхаш да. Цу тайпар вай мотт бувце, хийла эрсий мотт бувцаргба. Хlана дац вайга "видео", "видеопленка", "камера", "пленка", "телевизор", "фотоаппарат", "фотопленка", кхы дlахо а, яхаш доа эрсий дешаш гlалгlай меттал. Уж керда говзалаш тахан ара мича йаьннай. Эггара хьалхара суртгойтoргаш Аьмрике 1929 (ткъестабlаьткъаьийслагlач ) шера арахийца хиннай, Эрсийча Паччахьалкхa Кхетачен Барте 1932 (ткъестабlаьткъаьткъестлаг lача) шера мара ца йоалаш, хlаьта а дика тоlал ха-м йа. Вай хlанз дlадулладенна шу 2017 (шиlэзарвурийттлагlа) дар да. Уж нагахьа санна долаш дале, хlана леладац вай уж тlаккха, дихоамашта, lилма каьнишкашта юкъе, иззамо дlахо мел долча кхайкара хоамашта а юкъе, дlа-хьа а доаржадейташ. Мичад вай сердалон кортош, мича хьежаш ба вай сийдола lилманхой. Гlалгlай дешаш эшаш да, дараш дац аз дувцараш, уж долаш а Алхlамадулиллахь ала мегаргда. Аз дувцараш вайга доаца дешаш да.

Вешта вай гlулакх иштта селлара кlала дисса a дац, диссад ала a йиша йац, хlана аьлча, цкъа йолача хана керда ца довза дош Cердало дихоам тlа хьагучадоал, дега доккха той хинна дlаотташ. Иштта цо Cердало тlара цхьа йоазув дешаш вагlача юкъахь хьалха "капелница" оалаш хиннача дешах хlанз "тlадамелга" оалалга хайра сона, ала хlама а доацаш. Иштта да-кх, Cердало дийшача накъадоалаш хиннад, дошлорга тlа доацар цо дихоама тlа дикка хьажачул тlехьагlа гlалгlай меттал латташ.

видео - дийнсурт (да)
видеопленка - дийнсуртлоацорг (йа)
камера - дийнсуртдоаккхорг (йа)
пленка - суртлоацорг (йа)
снимать - дийнсурт даккха
телевизор - суртгойторг (йа)
фотоаппарат - суртдоаккхорг (йа)
фотографировать - сурт даккха
фотопленка - суртдаккхалоацорг (йа)

Sapral Mikail
14.07.2012, 16:20
МА БЕРКАТЕ ДОШ ХИННАД-КХ ХЬО "КАЬХАТ" ЯХАШ ДОА
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ

Вай хьалхара а тlехьара а кепатехача дошлоргаш тlа хьажача дукха эрсий дешаш да "бумага", "документ", "лист", "образец", "письмо", "свидетельство", "удостоверение" гlалгlай "каьхат" яхаш долча дешаца хьатаржам даь латташ. Е ший долча тайпар эрсий меттал латташ хул, кулга тоханза. Из бахьан долаш цхьацца доа дешаш хьадашха безам бар са.

"Документ" (лаьттина меттал: documentum), эрсий меттал аьлча, "образец", "свидетельство", "доказательство" яхилга да из. Тешчlоагlо луш йола йоазув да из, деций. Тlаккха "тешйоазув" аьнна ала мегаш деций из гlалгlай меттал, каьхат ца оалаш. Иззамо вай хlанз хьаийца леладеш доа эрсий дош "свидетельство" гlалгlай меттал "куцкаьхат" аьнна хийцца леладе бокъо йолаш хургдар. Амма бакъ да, вай дошлоргаш селлара хьаьготта хилара, "писменни документаци" оалаш долча дешбоарамашца болхбе беза моллагlа a йоазув хьо lоязде велча, цох цхьа гlалгlай мотт а хеташ. Хала хlама деций.

Селлара хьаьготта уйла йергйоацаш фу дергдар-те гlалгlай метта? Дlауйлайеча хана, эрсий меттал уйлайергйоацаш а малагlа масалаш доалдергдар-те вай къаман наха. Доккха хlама ма да, ер гlалгlай мотт эрсий йоазон бокъонашца lоязде дезар а, иззамо гlалгlай меттал хlама дlаала велча эрсий меттал мара хlама дlа ца оалалур а. Селлара кlала хlана диссад вай, иззал чlоагlа эрсий метта кертачa доккха сийлинга отта а даь.

бумага - каьхат (да) -аш
доказательство - тешчlоагlо (йа) -наш
документ - тешйоазув (да) тешйоазош
документация - тешйоазувдар (да)
журнал - тептар (да) -аш
книга - каьнишка (да) -ш
книга (для записей) - йоазон каьнишка (да) -ш
лист - каьхатгlа (да) каьхатгlаьнаш
образец - куцкаьхат (да) -аш
печать - зарба (йа) -ш
писменная документация - каьхата тешйоазувдар (да)
письмо - хоамкаьхат (да) -аш
свидетельство - тешкаьхат (да) -аш
удостоверение - зарбакаьхат (да) -аш

Sapral Mikail
14.07.2012, 16:24
ТlАИЙЦА ЭРСИЙ ДЕШАШ
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ

Кхыча метташкара дешаш тlаэцаро а дика совбоакх дешай чулоацам. Гlалгlай метто, масса метташа санна, дегlабоагlаш кхыча меттай дешаш хьаийдаьд. Кхыча метташкара дешаш хьаийдар метта тlехтоха йиш йолаш хlама дац. Къамаш, шоайла lамаш а цар цlераш а дlа-хьа а телаш, дах. Кхыча метташкара тlаийца дешаш укх метто шийна карадерзаду, ший оазан, кепaоттаран, иззамо дешлеладара вlашийхоттаман мутlахь доах.

Ши ннкъ ба кхыча метташкара дешаш хьаэцаш:"наьха" дешаш хьаэц йоазон тlара е багах бувцача меттара. Шоллагlaча наькъах хьаийца дешаш дукхагlа эргадовл, хlаьта йоазон тlара (каьнишка тlара, тептара тlара, дихоама тlара) хьаийцараш кlезигагlа хувцалу. Амма белгалдаккха деза, хьалха, йоазув юкъе даржалехь, гlалгlаша хьаийца эрсий дешаш чlоагlагlа эргадоалаш хинналга: кабуц, инарал, эпсар, пирстоп и. кх. дl.

Къаьста дукха да эрсий меттара тlаийца дешаш. Ширача заман денз гlалгlай дешлеладарo, эрсий дешаш хьаийдеш, йlаьхий хулаш латт. Уж дешаш хьаийдаь а, хьаийдеш а да цар хьагойташ йолча хlамашца цхьанна. Метто дош ше вlалла хьаэцац, нагахьа санна цо хьахьокхаш йола хlама хьа ца эце. Aз сайгар аргда, дош эшаш хилча хьаэцар новкъа вlалла дац, амма из хьаэцаш хилча ший бувцача меттай кепаоттара дlатараде деза аьнна хеташ ва со. Хьахозаш тайпар а lояздеча новкъа хургдацар.

аршин эрш (йа) -аш
ботинок батинка (йа) -ш
ведро ведар (йа) -аш
галоша колошк (йа) -аш
генерал инарал (ва, йа, ба) -аш
капуста кабуц (йа) -аш
картофель коартол (йа) -аш
карточка каьрташка (да) -ш
книга каьнишка (да) -ш
ковта кухта (йа) -ш
кружка куришка (йа) -ш
машина маьшен (йа) -аш
обложка аьблашка (йа) -ш
офицер эпсар (ва, йа, ба) -аш
пальто (фр. paletot) полтув (йа) полтош
патрон поатрон (йа) -аш
печка пишк (йа) -аш
пристав пирстоп (ва, ба) -аш
скатерть искаьтарт (да) -аш
солдат (нем. Soldat, ) салте (ва, йа, ба) салтий
стол истол (да) -аш
труба турба (йа) -ш
фабрика паьбрик (йа) -аш
шахта чаьхта (йа) -ш
шкаф ишкап (йа) -аш
школа ишкол (йа) -аш
юбка йупка (йа) -ш
ящик яьшка (йа) -ш

Sapral Mikail
14.07.2012, 16:26
НАЬНА МОТТ - ХИЙРА МОТТ
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ

Сона тамашийна хетар фуд аьлча, вай воай хьамсара наьна мотт хийра мотт мо lомабеш хилар. Хlана? Эггара аттагlадар а, кlиран денош дагардеча хана, корт лазабаьннача дуса оршота тlехьа доагlар шинар долга дагадоханз а долаш. Таьрахьаша-м вай эрсий меттал дlаоала дукха ха йа, кхыметтал уж гlалгlай меттал дlааьлча, саго кхета-м дац. Беттий цlераш а йа, кхы цхьа хьовзам, цара эзар-эзарий цlераш, царехь тахан малагlа лоархlамегlа йа аьнна хьакъоастлургйоаца, боккха бала-м ба вай наха а иззамо метта а тlалоаттабеш боа.

Дика тоlал хозаш хул, "lаь, гlалгlай деций вай", хоза наьха санна чоп тlайенна, саго хlама хьатlаоалаш. Амма бакъда, из хlама хьатlааьнначул тlехьагlа, дlахо эрсий къамаьл дlаду, гlалгlай дешаш чулоацаш доа дошлорг цlаьхха дlа а даьле. Вешта, бегашта аьнна а доацаш, вай къаман нах шоайл наьна меттал йиста хулаш зеча, цхьа гlалгlа-эрсий гlурт хургба хьатlабувцаш, селлара иштта миска а къе а мотт хиннаб-кх вай аьнна хетаргдолаш. Эсала хlама деций? "Да-м, иштта да. Амма вай хlанз фу дергда", оалараш а дукха хьабаьржа ба, царна цу лерга юхе тlоар дахийта безам а болаш. Фу хиннад вайна? Селлара, вай хlанз массанаьр оалaча тайпара "неграммотни" хlанад вай? Ишколе дика дийша доацилга да из е ишколо дика хьийха доацилга да из, ха безам болаш дlаотташ доа гlулакх да, да-м. Xlaьта бlаь паьрсант оттайеш мо ала мегаш да, из мотт хоабеча меноте, бат миста а йале дlаотталга тахан дукхагlа бараш, сатохa e нидз боацаш е саготo йоацаш.

Уйла йера тlера бац вай къаман нах. Иззамо каьнишкаш дешараш ба котамо фуlаш lодулаш мо мара дагардал боацаш. Цудухьа хозаш дар эрсий "воакъ-воакъ-воакъ" да, гlалгlай "гlарч-гlарч-гlарч" аьнна доацаш. Вай ишколашк хьехаш боа наьна мотт ингалса мотт мо ба тахан дlахьехаш. Цудухьа из ингалса мотт мо мара а хац гlалгlай мотт а. Гlалгlай меттал ховр фуд аьлча, меттай кертера кечалаш йа, "Цlи фуй хьа?", "Миштад хьа гlулакхаш?", "Фуд цига керда данне?", "Ди дика хилд хьа", иштта дlахо а, абатий lилма да-кх, сога хаьттача, из а ца ха дезар вайна. Хlаьта из гlулакх кlезига-мезига гаьна даьнначул тlехьагlа, юха а эрсий мотт дlабулалу. Укхаз чакхадоал деший хьаlоадар, гlалгlай дош ала хьо велча "воакъ" аьннача вуса. Ший наьна мотт селлара хийра балар яха аза-м. Кортош ма могга урагlа а хьайза, хийцца лела йиша йолаша-м да вай, воаех чlоагlа "граммотни" наха хеташ.

lи меттахь даларг вай хьежий, гаьна-м даргда. Мотт а ба вай дика чlоаггlа гаьна баьнна, селлара гаьна баьнна, дlабовша латтача метташта юкъе цхьан тархе тlа дlаоттадергдолча гlулакхе дlатlадаьнна латташ. Вай укх тlехьарча 25 (ткъаьпхьиl) шера дика къахьийга хилар, вайна совгlата меттал бенна вохоам ба-кх, бехке ве саг эшаш а воацаш. "Ший ираз эггара хьалха саго ше лораде деза", оалаш кица да вайна. Бакъда, вай нах из наьна мотт ираз мо лора мел ца беча хана, иштта дlахо а хургба хьакlезигалуш, ара лелача сагlадехорга дlатара а бийрза латташ. Цо хьала тlа вай воай мотт дlаоттабалийтарг хьежжа кастта воаш а оттаргда мотт сона, эггара эсалагlа доа дакъа хьа а лаьца, из а дlа ца хецийтара духьа сийна данна латтaргда.

Вешта оалаш а да вайна, ди боаца саг - дийна волашшехь венна саг, иззамо а, мотт боацаш вола саг - ираз дайна саг. Дукха даха, лорабой вай воай ди, лорабой вай воай мотт, лорадой вай воай эздел!

Sapral Mikail
14.07.2012, 16:28
КХАЛСАГ - ЗИЗА ТАРРА, БЕШХОЧУН МА ДАРРА СИБАТ
йоазув ЭЗДИЙ НАПСАТ

Кхалсаг - зиза да. Хlаьта маlасаг - бешхо ва. Цу зизa тlехьа хьожаш а иззамо из кхедеш а хул бешхо. Иштта цу бешхочоа баркал алара духьа цу зизо йоагlача аргlане ший хозалeи ховхалeи лу. Цудухьа эггара чlоагlагlа йоакхо йеш волча бешхочунг эггара хозагlа дола зиза а хул. Укхаз къовса безам болаш хlама дац са, тlатоха а е тlерадаккха а сайгара, хlаьта а вета а. Сога хаьттача, вай дерригаш кхал хьа мел кхеллараш зизаш да. Амма бакъда, массанен кхачац безаме бешхо, вешта-м вайна юкъе а хийла магlалдеш нийслу, зиза меттала а из безаме бешхо дуненах вохавеш дола. Ма дарра аьлча, со магlалдеш йувца лаьрхlа йац, иштта зизаш довзийтара духьа керда бlагал a арайаккха йалац, кlезига-дукха кхалсагах лаьца къамаьл де безам ба са.

Дунен тlа тайп-тайпара зизаш да, цара хозал дийца йаргйоацаш, иштта тайп-тайпара иллеш а да цу зизаех лаьца дlаоалаш. Xийла хозаш а хул хозача кхалсагах "lалаьлай, хьармакха тарра, ма хоза сибат да хьа", аьле оалаш. Даьра цу хьармакхий хозал гургдолаш дукха къахьега-м деза. Атта болха бац дlауйлайеча, хьо из цкъазза бе дlаэттача. Вешта-м кхалсаг хила а дац атта, "гlалгlай кхалсаг" хила дукха халагlа а долаш. Эзделаца мелла хотталуш дола оагlонаш лархla йезаш хул гlалгlай йоl, ужаш дукха-кlезига деций а, амма тоlал да, кхыча къаман йоlаца вlалла нийслургйоацаш. Даиман кlаьда оамал йолаш хила йезаш йа из, даиман ший баген доалде дезаш йа из, даиман цlено лелайе йезаш йа из, иззамо даиман даар-малар чам болаш кийчде дезаш йа из. Дукха хlамаш хоттаденна да, кхалсагаца, дийца йаргйоацаш. Амма эггара доккхагlа доа кхалсагара совгlат, кхоана тlехье хинна дlаоттаргдола, зlамига бера да. Из бахьан а долаш даьржачоа тара да, "Бер доацача сесагал фуl ду котам тол", яхаш дола гlалгlай кица. Иштта хила а мег, хlана аьлча, бер доаца цlа - шийла фусам йа, аьле а оал, вай къама юкъе.

Вай кхалсагий хьал миштад аьлча, из керта тlа lо ца хайтара духьа, тlачувхаш хул, мара яхаш воа - фусамда. Из ший леладешдар чlоагlа хоза а хийте, латар-тохар юкъе а даьккхе, ший сесагий бага мел йоа царг чуйаккхал, хьувзаш хул, вlалла шек воацаш. Из а доацаш, цу маьра кхоаччара, "кlезига йиттай, дикагlа нихь йаккха йезаш йоа саг йа, lа йоалайар", хьатlаоалараш а нийслу, де хlама доацаш. Из деррига ла а ловш, йаха йезаш хул, йенна дlайаллалца, цlимхара цlенча цкъа дlанийсайенна а йолаш, гlалгlай саг. Бакъдар аьлча, мара тlачувхаш, пахашка мо из кхеставеш, лергах гарзаш чакхайоаккхар а нийслу. Мискинг, ший мичча гlорва ца ховш, хийла "венна валар со", яхаш, дlалела са доацаша-м вус, селлара цо из готта a ваь. Цу шинне меттигаш шоайла дlахийцача, дукха дикагlа тарлургдолча санна хета сона цара оамал а, вахар а дар. Амма, кlийлен бокъо мо, дикача сесага ираз дайна мара хьакхоача, ираз дайна кхалсага кара воаци тlакхоача. Зизаш а гуц царна, кхыметтал фамдарий хьадж а кхетац. Вахар-тlом яхаш доа гlулакх да-кх, къувсалга доацаш. Цара искенайоазув, хоза дола исбахьалeн гойтсурт хьахьокхара духьа, яздеш хиннадац. Цу тайпар вахара искенайоазош кlезига a дац вай зlамигача мехка.

Хlаьта а, хlара маlасаг, шийна уллув хоза кхалсаг хилча, дика хеташ хул, шийх цхьа барчча къонах а хеташ. Из уллув йарг хоза хургйолаш, цунга хьажа а веза, ала дезача мерз дош оалаш, дала дезача хоза совгlат луш. Кхы вlалла хlама деце а, хьа бераш кхоабаш ма йагlий из, хьа наьнага а хьежаш, цун товр де гlерташ ма лелий из, кхы фу эша хьона цунгара. Кхалсагий боад сома ца боаккхаш битача дикагlа ба, из сомабаьккхачул тlехьагlа, дийнабараш хац сона, байнараш а готтабергба аьнна хеташ йа со, селлара доккха у а хинна. Цудухьа lимерза хила шоай йолча а йоацча а кхалсагаца, зен оалаш вlалла дац шоана, "Кхалсаг хозача хабаро lехайу".

Sapral Mikail
05.08.2012, 15:15
ГlАЛГlАЙ ТАМАШИЙНА АЛАПАШ
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ

Бакъдар оалий вай. Гаьна да вай кхы яхье йувла а, кхыча метташца къувса а, хlана аьлча, вайна воай мотт лерттlа боаггlача тайпа ца ховндаь а, иштта из вайна саго хьа lома а ца баьндаь. Оалаш a да-кх, лом - оакхарий паччахь да, аьле. Цу оакхарашта юкъе вай мотт, зlамига бола сира дахка ба, аьнна хет сона, хийла гуш a бац, наггахьа мара хьа а хазац. Цу тlа даьнна долаш, вай мехка из мотт лебеш а, лоархlаш а тахан малав? Вай массавар, эрсий меттал къамаьл деш ва, тахан. Харца ма хеталд, эрсий мотт ма бувца, ма lомабе, из вайна эшаш бац, яхац аз. Аз яхар фуд, из эрсий мотт лакха айбаь лелабеш мо вай мотт а лакхабаь, лелабе беза.

Вай меттай паьпулати, шер-шерга лаьгlалуш, ден-денга зlамигалуш йа, дукха дувцилга а доацаш. Дукха lийхача циско, дахка лаьца бац, ала-м оалар вай, амма вай меттай хаттараш селлара ира латташ хилар, из бlагал ца йийцача, тахан варгвац. Из вай мотт алсамбалийтара духьа, йувца йезаш йа уж, тайп-тайпара бlагала йоазош хьагучадоаккхаш, тайп-тайпара тохкама каьхаташ кепа а детташ. Иштта мара цох гlулакх хургдац, тlаккха мара нах а цох терко йергйац.

Даиман мо, абата тlера дlадуларгда вай. Мишта тайпара дале а, амма вай таханар абатдар а), эрсий абат да, иззамо б), цхьацца чулоаца алапаш, шеко йейташ а да. Хьалх 1920 (ткъестабlаьткъоалагlача) шера хинначa лаьттина абата вlалла таралуш а доацаш. Сона фу хета аьлча, Эрсий Паччахьалкхе тlаийца, бахьан а долаш, эрсий алапаш хьаийцад вай, из кlезига а хеташ, кхы цара абатдарий бокъо а ийцад хьа. Аз из хlана яха аьлча, цу абата тlа "ё" иззамо "щ" алапаш латташ хилар сайна новкъа доландаь. Вай дошлоргаш тlа цу алапашца цхьаккха дешаш а ца хилча, санна леладеш да уж вай илманхоша селлара боча, со кхеташ вац. Вай алапаш иззамо боча леладе мегаций цара, царна когаметтал. Кхы цхьа алапо керта чlинга йетташ йа са, "яь" яхаш доа. Малагlа башхало гучайувла "яьй" (ба, да) - "кастрюля" е "яй" - "легкий", "яьси" (да) - "предсмертная молитва" е "ясакх" - "контрибуция", иззамо "яькха" - "алчный" е "якха" - "сосать" (грудь). Вай хlанз эрсий дош "яблоко" е "яйцо" оалача хана, цу "я" алапий кlезига-дукха башхало хьахозаций. Амма "яьйцо" аьнна яз мича ду вай. "Яттlа" - "рваться" е "яьси деша" - "читать молитву", дlаоалаш a дlахьозаш a оаз цхьа йеций. Из "я" алапца хlана яздеш да, вожа "яь" алапца lояздеш хилча. Цу тlа даьлча "яттlай" яха хандош "йаттlай" аьнна язде деза, лаьттина меттай хинна бокъонашта вай зем беча.

Мотт хоза ба вай, амма бакъда, йоазон бокъонаш селлара хьаэрсийдаь хиларахь, из йоазув lодеша а lоязде а дага-м дагlац. Уж чlоагlоргашеи кlаьдоргашеи да тоlаргдолаш, "наlалт хьона мотт" аьнна, дlагlоргволаш. "Со гlоргйа" (so ghorgja) аьнна язде дезача "со гlоргья" аьнна язде деза йоха, вай хlанзара илманхоша. Эрсий да вай, со-м вац! Аз иштта яздергдац!

Дукха болх ба вай кхы бе безаш. Меттай йоазув нийсде деза, абатдар хьакердадаккха деза, дошлоргаш гlалгlай дешашца хьаалсамдаккха деза. Эггара лоархlамегlадар да, вай бераш тlа гlалгlай мотт хьаlомабе беза! Хlаьта лакхе хьоадаьча алапах лаьца къамаьла-м кхы дукха а дергда вай. Цхьаькха цхьа хlама аргда аз, вай даьша вайна тахан хьабенна боа мотт, биц бе йиша йац вай. Бакъда, вай таханар йоазон бокъонашца, ма могга болх бе беза вай!

Sapral Mikail
18.08.2012, 17:15
ЭРСИЙ ДЕШАЙ ТlАЭЦАРА КУЦ
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ

Вай гlалгlай да, деций? Гlалгlай хиларахь хьаийца леладеш доа эрсий дешаш, кlезига эргадaьнна да аьнна хеташ ва со. Амма, таханарча хьале вай хьа мел эцаш латташ доа а, иззамо метта юкъе мел леладеш доа дешаш, цхьаккха а хьувцамаш доацаш дlачакхадоалаш латта-кх, из иштта хила дезача мо. Аз аргда, хила дезаш дац из иштта. Эрсо, вай дош xьаала велча, вай дlаоалача тайпа мича оала дlа, иззамо lояздеча хана кхыча тайпара lоязду, шийна аттагlа lодешалуча оагlон тlа доаккха цo, из гlалгlай дош дlатlа. Иззамо кхыча метташкара хьаийца дешаш a, хьаэргадоаккха цo. Масалаш гойтаргда аз. "Галстук" яха эрсий дош, эрсий хинна a доацаш гlермана хиннад, цара меттал "Halstuch" оалаш дола, эрсошa из дош хьаийца дале а "хальстух" аьнна мича ийцад хьа. Дика хоза наьха санна эрга а даь, "галстук" аьнна хьадаьд. Цудухьа эрсий мо лоархlаш да из дош эрсийча метта юкъе, вайдараш санна доацаш, хьа мел эцар эрсий белгало йоaллаш.

Ингалса мотт a эцаргда вай хьа, хьокхам гойтара духьа. Эрсош "солдат" оал, ингалса меттал "soldier" хул из, хlаьта вай цу дешаех "салте" оал. Вайна из иштта аттагlа а, кlезига-дукха гlалгlай меттал а цун кеп хьаоттарахь, дlаала а мог, lоязде а хала хетац. Из иштта эргдалийта бокъо вай йолаш кхоачаме совгlат хилар, гlалгlай меттал шаьра дlайода йоазорг каьхата гlолла, цхьаккха новкъарло йоацаш. Амма ала дезаш да, таханар эрсий дешаш йоазоргаца хац сона, багенац дlаоала-м лац, селлара беламе а, доастаме а вай хозача метта юкъе тахан шоай моттига дlалаьца долаш.

Сона хоза хета вай мотт, вай хьамсара наьна мотт! Вай кхыча метташ тlара хьа ийца дешаш а новкъа вlалла хетац, новкъа хетар фуд аьлча, уж вай шоай долчча бес эргалонаш йоацаш хьаэцар да, сона новкъа хулаш дар. Уж хьаийца дешаш, хувца а ца хувцаш вай хьаийдой, хьаэца а мича деза уж тlаккха, иззамо мотт санна эшаш ба вайна хетта аза-м, гlалгlай меттал дlааьнар эрсий меттал хьааьннар цхьа хилча. Иззал хьовзам сенна бу вай воашта а эрсошта а. Е гlалгlай мотт бувца беза вай е эрсий мотт хьаlомабе беза вай. Амма гlалаэрсий мотт, мотт ба аьнна со цох мотт хеташ вац, цох вlашаш а вац. Цу тайпар мотт, аз бувцарг а бац!

Наьха цlагlа мел пишка йоагаш хиларахь, ший цlагlа йlайхагlа хет, оалаш да вайна. Иштта меттацара а латта гlулакх, селлара долчча тайп эрсий дешаш метта юкъе дукха леладеш хилар белгало йолаш, вайнах эрсий меттал йистхула тахан, башха ца хеташ. Кхыметтал со се а ва из оамал йолаш, "образовательни методаш" оалачул эрсий меттал "образовательные методы" дlааьлача аттагlа хеташ, селлара гоама эрсий кеп хьагучадоаккхачул е гlалгlай а е эрсий а доацаш. Цудухьа эрсий меттал йистхул, се йистахулача хана. Cеллара из хийралургбоацаш, болхбе беза цунца, ший доазонгах хьакарабоалбейташ. Черсий ворда тlа хайча, черсий илли ала, яхар вайна хургдоацаш, мотт тоабе беза, дlахувцалуча алап дlахувцаш, дlанийслуча дош дlанийсдеш. Тlаккха мара оттаргйац меттай ший ма дарра бокъо, тlаккха мара оттаргбац цунца вай халкъацаpa безам. Со се - ГlАЛГlАЙ МЕТТА - тlехьа ва, се - ГlАЛГlА - воландаьp, са - ГlАЛГlАЙ ОВЛАШ - доландаьp!

Ишколе сона а хьийхаб гlалгlай мотт, баркал ала безам ба, цига цу меттаца аз доттагlал тасса долаш. Амма бакъда, "редакционни материалаш", "образовательни примераш", "транспортни средстваш", "контрактни системаш", цу тайпар мотт, ишколе вaха a ца везаш, шийна а хьаlомалургда аьнна хета сона, кlезига-дукxа эрсий алапаш довзаш волча сагo. Шун Дала аьттув болба, мотт lомабе а, ха а, биц ца балийта a!

абрек - эбарг (ва, ба) -аш
абречество - эбаргал (да)
акция (литературоведение) - аькти (да) - еш
акция (финансы) - экти (йа) - еш
асфальт - аьспалт (ба)
вакцина - вакти (йа) вактеш
велосипед - вилспед (йа) -аш
витрина - витарже (йа) -ш
вокзал - вазгал (йа) -аш
генеральный - инарала
глобус - гобувса (йа) -аш
граммофон - гlармаппа (йа) -аш
графин - гарпинка (йа) -ш
кабина - каьбин (йа) -аш
кабинет - каьбнат (йа) -аш
квитанция - къитув (йа) къитош
конфета - кампет (йа) -аш
костюм - каьстам (йа) -аш
пиджак - финжак (йа) -аш
политика - поалитик (йа)
политический - поалитика
комбинат - каьмбинат (йа) -аш
помидор - фамдар (йа) -аш
популяция - паьпулати (йа) паьпулатеш
портфель - поартпали (йа) -еш
режим - раж (йа) -аш
сцена - искена (йа) -ш
туфля - тlапли (йa) -еш
форма - поарма (йа) -ш
чемодан - шамд (йа) -аш
шашлык - шоашилг (да) -аш
этап - итlап (йа) -аш

Sapral Mikail
20.09.2012, 02:59
СА НАЬНА МОТТ - "ДА ФАНДАРАШТ!"
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ

Наьна меттацар безам - цхьа мара бац. Е лебу lа е бицбу lа. Из бицлургбоацаш лебе беза из, са мел дoахача хана, ког lо мел ловзача хана, иззамо бlаргий цlацкамаш вlашагlа мел дуллача хана. Кхы цхьа хlама да, меттаца бераца мо хила веза. Боча лелабе беза из, йистхулача хана, лоралуш йистхила веза, из юхамаччахьа баргбоацаш. Ца довзаш доа дош, дикка хьаь чу дlачlоагlадаллалца хьакерда а доаккхаш, дlахо мел хьагучадувла дешаш хьакарадоалде деза, гlалгlай меттал хье йистхулача хана, тlох аьнна, гlарч аьнна, майра йистхургволаш, хье зlамсаг хилча. Оалаш а да-кх вайна, бера хийралургдоацаш цун терко йе йеза, иззамо меттаца бала ца хилар, из мотт хьаlомабанза валар да, аьнна хеташ ва со.

Тайп-тайпара дошлоргаш да вайна тахан арахийца, lомабе безам болчун хьаlомaлургба аьнна хета сона, дийнаха цхьацца дош мара lома ца дой а, кхобаькхозткъапхьи дош ховш хургва моллагlа а саг цхьан шера. Хlаьта итт шера-м шовзткъаялхlийтабlаьдезткъ аитт дош хьаlоaлургда, вlалла дага а доацаш. Дукха дувцилга доацаш, дика ховш ма дий, эггара земсеттагlа маькарло, ший мотт кlоарга хар, йолга. Из маькарло йолаш а лелайеш а нах кlезига ба вай мехка тахан. Курабаьннаб нах, сонтабаьннаб. Тlехьарча хана гlалгlай меттал йистхила а башац. Эрсашха "керда эрсий" санна, вай мехкара "керда гlалгlай" хила безаш ба уж, шоай мохк а нана а кхоана дlа а йехка, леларгбоа. "Да фандарашт", ала безам ба цу тайпара наха, дикагlа кхетаргболаш е тахан дукхагlа леладеш доа гlордаьнна паьрансий калам, "Au revoire!"

Дукха тайп-тайпара кхайкамаш да тахан хьахозаш, мотт леж латта вай, мотт дlабоалаш латта вай, яхаш. Ца балача бехка бий цун, вай тахан массавар эрсий метта тlа дlатlадаьнна хилча. Бера хана денза хьаlомабу наьна мотт, хlаьта вай дукхагlа доа берингаш эрсий белгало чулоацаш да. Цудухьа цигара арадувла бераш чlагlарга мо эрсий мотт бувцаш хул, гlалгlай цхьа дош хьаlомаданза долаш. Ишколе дахачул тlехьагlа, из баш lомабе а ха а безам болаш хулац. Са а хургдацар, бакъдар аргда аз, цу тайпар беринга аз чаккхадаьккха хинна даларе. Зlамига волача хана хьатеркама ца даь хlама, воккха хинначул тlехьагlа хьатlалаца а тlалаца а дlалаца а чам болаш хилац. Цудухьа хьалкхуш хьайоагlа таханар тlехье, эрсий мотт мара ховш хилац. Къайле а йоацаш, вай тахан lомабе гlерташ доа метташ малагlаш да аьлча, ингалса мотт, паьранса мотт, гlермана мотт, lарбий мотт ба, иззамо вайцига хlанз кхы чинкий мотт lомабу аьнна хазад сона. Гlалгlай мотт дlахьехаш а хьахехаш а лаьрхlа хьайила ишколаш йа аьнна хаза а бlаргйайна а йац сона, долча тайп со ала велча. Хlана йац, йац вайна из ца безандаь, аьнна хета сона. Из lомабе яхь a йац вай, цу меттацара уйла лаца а, ха йац вай. Цудухьа кlалабиссаб, духьал вай мара кхы бехке ве саг а ца везаш.

Вай мотт лергбац, нагахь санна - ара лелача данне, цlагlа дагlача данне, новкъосташца, доттагlашца, бовзача нахаца цунца мара вай йист ца хуле. Вай хоза мотт, цун хоза лер, цун шира хьабоагlа овла. Из лебе беза тика тlа хlама эца араваьннача данне, болх беш вагlача данне, наькъа тlа гlолла водача данне, юкъера эрсий хьатlалеташ доа дешаш дlа а доахаш. Хьайна гуш дола хlама, гlалгlай меттал мишта оалар-те яха оамал хьа а лоацаш, чlоагlо йе йеза саго, хана шера эшаргдацар из-м яхаш ца а лелаш. Тlаккха дийнбала а мега вай гlалгlай мотт, вай даьш вайна дита дола деза совгlат.

Mишта тайпара из дале а, амма вай зlамигача мехка из ца лебеча, кхы мича лебергба вай воай мотт. Хlарача паччахьалкха ши-ший мотт лебеш хул, иштта цун бахархоша а хула паччахьалкхен мотт бувцаш. Цудухьа боал из гаьна, дошлорга боарам а шерагlа хул, дукхагlа дешаш a чулоац. Из вай мотт ба-кх из, вlалла хьашаьрабанна ца боалаш, цхьаккхача оагlарах нийса ца луш. Вай къаман нах цун согата боацандаь. Согата баларе, бувца гlертаргбар гlалгlай мотт, эрсий мотт бувцаш мо. Из бувца эсала хетaргдацар. Гlалгlай дешаш а дицлуш хургдацар. Вай воай мотт лебе тагац, вайна воай меттал деша магац, язде а хац. Из чlоагlа во a да, харцахьа а да аьнна хета сона. Из иштта хургдоацаш, кlезига-дукха оарца довла мегаргбар вай гlалгlай нах. Шоай метта сий деш, из бувцара духьа шоайлa яхь лоацаш!

ДОШЛОРГ:

Да фандарашт (хlир.) - До свидания!
Au revoire! (паьр.) - До свидания!
калам (ба, да) - фраза

Sapral Mikail
24.10.2012, 21:27
RUSSO TURISTO АЬННА, ЧАКХА-М ДАРГДАЦ
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ

Дешаш - меттай хьалйоттаме долдаш йа, амма цара хьаьдlоагlалаш каста шоайла хулаш доа дувцараш да. Шоашка хаьтта хиннадий оаша вlалла а, хlана оалаш да вай "поезд", хlана хоза вайна каст-каста "телевизор" яхаш дола эрсий дешаш. Ужаш а доацаш, дукха да вай тахан эрсий меттал дlаоалаш а хьатlаоалаш а тайп-тайпара дешаш. Гlалгlай меттал доацаш е царна цlитилла вlалла бокъо a йоацаш да вай. Лакха хlана лоаттадац вай хоза гlалгlай "цlерпошт" е "суртгойторг" яхаш дола дешаш. Дар-доацар дувцаргдац вай, амма сона ховча данне, дош хьакхолла дукха уйла йе йезац, кlоарга хьаькlийле эша укхазa, из дош хьаэцаме а дlаэцаме a хьахургдолаш, дошдоацар а доацаш. Цхьацца гlалгlай дош хьачукхоссаш, цхьацца эрсий дош дlааракхоссаш, мотт хьацlенабалар а наха юкъе дlачlоагlабалар а хургда, вай из гlулакх мел ца доалийташ иштта дlачакхадоаккхе.

Мотт хьаlомабар, хий чу дулхаплоап тувсар мо дац. Укхаз корт беза эггара хьалх, lома сенна беш ба аз аьнна хаттар а делургдолаш, хьоа а беза. Хьаькорт хила везаш хlама дац укхазa, аммабакъда, меттай бокъонаш ха а йовза а дагалоаттам а болаш хила везаш ва из lомабе гlерташ воа саг. Дега тlа доаттlам мо да из гlалгlай дош хьадагацадухар, из вай лебеча метта юкъе дlачlоагlацадалар. Цхьан хана ганз хинна йолаш, тахан жlален дlакхессача тlехк мо мара, вайна безаш боацаш боа мотт.

Наха хьехам бе лаьрхlа хlама дац са, се lилманхо а воацандаьр е хьехархо а волаш лакхача ишколе айса болхцабаьндаьр, аммабакъда меттаца кlезига-дукха болх беш, из хьатохкаш хьавоагlаш ва со, кхыметтал эрсий дешаш a мишта, мичахьара хьахиннад ха безам болаш се воландаьр. Хlана ва, ва - вай дукхагlа дола дешаш царгара хьаийца леладеш доландаьр. Хlаьта цара шоай хана е гlермана меттагара ийцад хьа, иззамо ингалса а паьранса а метташкара хьаийдаьд, тахан эрсий мо леладеш доа барчча дешаш. Царна хlана мегаш да из, вайна хlана мегаш дац из, хетта аз-м? Сога хаьттача, доккха ховли-довзали да. Аз аргда, рисап цхьа мара дац укхаза, цар мо дешаш хьачуийде деза, долчча бесса хьа а ца эцаш, гlалгlашта аттагlа дlаоалургдолча тайп хьатоаде деза цара деший оаздар а йоазувдар а.

Доккха таьзет да са дега чу латташ дар. Саг веннав аьнна, латташ дац из. Дала-м, дерригаш да вай дала дезаш. Таьзет латта, гlалгlай меттал сагац йистхила хара шераца халагlа хуландаьр. "Метта доал дар а да - къонахчал", Пхьилекъонгий Амира уйламугlар зеча, эггара хьалхара мугlа чу латташ доа дешаш да уж. Ший маlан долаш аьнна, дешаш да уж. Хlаьта ший мотт ховш а бовзаш a ца хилча, малагlа доал дергда саго, сога хаьттача, цхьаккха. Хьамсара кагийнах, мотт lомабе ха йаьннай вайна, из бицлургбоацаш, паналургбоацаш, ширалургбоацаш.

Ше вахача паччахьалкхе адаптде аттагlа хургдолаш, эггара хьалх мотт lомабе беза, оалаш да вайна. Сона гуш долча суртага хьажача, адаптде лаьрхlа саг вац. Духьал "russo turisto" яхача кица тlа дlатlадаьнна ийрча гlулакх да, вай меттацар дар. Хетаргахьa "terra incognita" а хинна дlабоалаш ба вай мотт, мотт дабаьначул тlехьагlа, къам а даргда дlа, "lingua ingussia" маlанах, лувкхера мара дунен тlа кхы хlама ца дуссаш. Из бахьан а долаш ала безам ба эггара тlехьара дешаш, "Кlала ма бусийта шoай даьша лебаь мотт, хийра меттаца лувш, валац вlалла кот", аьнна.

ДОШЛОРГ:

адаптироваться - адаптде
блок - долд (йа)
логика - хьаькlийле (йа)
рецепт - рисап (да)
трещина - доаттlам (дa)
умозаключение - хьаьдlоагlал (йa)
умник - хьаькорт (ва, йа, ба)
фрикаделька - дулхаплоап (йа)
lingua ingussia (лаьт.) - гlалгlай мотт
terra incognita (лаьт.)- ца бовза мохк

Sapral Mikail
21.12.2012, 02:35
МА КЪА ДОЛАШ ХЬАЛ ДА-КХ ХЬА ХЬАМСАРА "ГlАЛГlАЙ МОТТ".
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ

Шоай меттах ца баша къонгаш, сий дайна лела моастагlий. Ала хlама дац са цу кицах. Цхьан хана дагадеха дале а, амма тахан дика нийслуш да аьнна хет сона уж дешаш. Бlаргаш къоарзаде дезаш хlама дац укхазa, дар да-кх из, вай меттай таханара хьал да-кх из. Вай къаман нах ах эзара совгlа тахан лоархlаш бале а, наьна мотт бувцаш бола нах кулгашца дагарбал мара хургбац. Гlалгlай мотт лерттlа деша ховраш a из нийса lоязбе могараш а кхы кlезигагlа хургба, хьо из тахка велча. Ший мотт ца безалга да из е эрсийчул дукха халагlа хеташ из lома a ца луш вай кагийнах дlалелалга да, боккха лепа седкъа мо къайле йа.

Вай мотт, укх гергача дунен къайле чулоацаш хьабоагlаш ба, фуса тарра баьржаб из ший тешчlоагlон лараш массайолча миlингашка фуртонгашта йитара духьа. Овла боаца баl михо ловзабу, аьле а оал вайна. Иштта данне дагадийха кица дац аьнна хета сона. Ший миччахьара хьаваьннав хьа дезаш ва моллагlа а саг. Ший дай тархьар ха а довза а дезаш ва из. Хlаьта ший мотт бовзаш ца хилча малагlа овлaш тохкаргда цу саго, малагlа тархьар lомадергда цо фуртонго.

Наьна мотт ца хар - сира къайг мо leхар. Тахан из къайг мо lехаш ва массавар. Аьрзеш - шо йолаш йий, дийна йий шо, кlезига-дукха шун оаз хоза безам бар са чlоагlа. Сайна чlоагlа хоза хеташ йоа оаз - гlалгlай оаз. Хlана ва вай массавар тахан эрсий меттал лувш, йистхулаш, къамаьл деш. Цхьан йоазон тlа дара яздаь латташ гlалгlай хlара саг ши мотт бувцаш ва аьнна, бакъ дац. Тахан бахаш бола гlалгlай нах шоай мотт бувца эрсийчу ингалса мотт бувцаш санна. Иштта мара мотт ца ховш хилча, из мотт дика ховш ва со аьнна, сона-м оалургдоацар, аьлча а бакъ хургдацар. Ингалса мотт lомабеча хана вай хьаlомадар фуд, цхьацца йола йоазон бокъонаш, хандош, белгалдош, цlердош; ингалса алапат, хийла хьехархочоа шийна а дикка ховш доаца; таьрахьий цlераш, беттай цlераш, цхьацца дола оакхарий цlераш, циска, жlали, етт, пхьид, бlехал, гизга; накъадаргдола говза каламаш, цlи мишта йа хьа, масса шу даьннад хьа, миштад хьа гlулакхаш, иштта дlахо а. Хlаьта дlахо кхы коаргагlа хьаlомаде гlерташ а, ха безам болаш а сона е хьехархо вайнавац соx е дешархо кхийтавац. Из ингалса мотт мо мара вайна воай мотт ховш ца хилча, из хов аьнна ала бокъо йолаш да вай е йоацаш да вай, ха безам бар са. Цу ховша долча гlалгlай пхьибlаь дешаех доккхал дaр - вира тlа вагlар a ший говра тlа вагla аьнна, хетар мо да. Вира тlа даьгlа даргдий вай, тахан хlарравар маьшена тlа ха дагалоаттам а болаш хилча.

Хала хетар фуд, "дарбни" ала дезача "лечебница" оал вай, из а эрсий меттал оалча хана "больница" аьле а оал, хlана оал, оал-кх гlалгlай мотт ца хар совгlа эрсий мотт а дика ховш ца хиларахь. "Лечит" - "дарба ду" аьнна оал, "болит" - "лазар ду" аьле оал гlалгlай меттал, иштта "лазарни" ала дезача вай "больница" мара алац. Кхы курро, эрсий мотт дика хов тхона, яхаш a лелаш ба, lовдалаш. Изза моргга масалаш шортта йа вай метта юкъе, царех лаьца къамаьл де хьожаргда вай тlехьа тlадоагlача йоазош тlа. Co ала гlертар фуд аьлча, цlена гlалгlай меттал йистхила бокъо йа вай, безам хилча, эрсий дешаш юкъе тувса а ца дезаш, аммабакъда тахан мо мара вай терко ца йой бувцача метта, язбечоа-м кхы гаьна дар вай, из а хийла бицлургба цхьа ха йахачул тlехьагlа.

Кагийнах, жихьа, lомабой вай воай хоза бола наьна мотт. Эрсийчул фу даь эсалагlа ба из, вайна тахан безаш боаца гlалгlай мотт? Дукха даха, гlалгlай мотт бувца, гlалгlа-эрсий мотт бац аз бувцар, цlена, боча, дошо гlалгlай мотт ба! Зирако ховш аьнна дешаш да: "Гlалгlай мотт ховчоа массадолча къаман мотт ховргба!" Тамаш йа-кх цун уж дешаш тахан хьаоаларгдаларе аьнна хеташ, со а ва!

Магомедовна
21.12.2012, 23:31
Однако... Спасибо. В натяжку, правда, но я осилила текст.

Sapral Mikail
15.06.2013, 02:49
ЧУЛОАЦАМЕ ХИЛА ДЕЗАШ ДА МОЛЛАГlА ЙОАЗУВ
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ

Шин дешаца ала безам бар ба-м, амма могаргдоацаш санна хета сона, хlана аьлча Сердалонах лаьца де безам ба са тахан къамаьл. Ма дарра аьлча, цу тlа гlалгlай меттал гучадувла йоазош дага а лаьца, ши-кхо дош ала безам бар са царех. Цкъа-дале, дукха эрсий дешаш гучадувландаьр, шоллагlа-дале, гlалгlай дошлоргашца уж тайнадоацандаьр.

Сердалон йоазош айса дешача хана, дукха хlама хьаэца аз, ала доагlаш да укхаза эггара хьалхa. Тайп-тайпара гlалгlай эзделах лаьца дувцараш, вахарах хьабелгалдаьха исбахьален куцаш, кlезига-дукха вай мехках хьасуртдаь керда хоамаш. Амма ала доагlаш да, цхьацца доа дешаш чlоагlа новкъа хулаш да, гlалгlай меттал lояздаьча йоазошта юкъе нийслуш уж хилча. Эггара хьалхара цу тайпара нийслуш доа дош да, "алфавит". Вай цу дешай ши таржам да, а) "абат" иззамо б) "алапат", из а доацаш "абатдар" ала йиш йа е "алапатдар" а аьлча харца хургда аьнна сона-м хетац. Вешта аьлча, алапато малагlа белгалонаш чулоац ший декхара юкъе. Цу алапаш чулоац, кхыча дешашца аьлча алапаш лу цу. Тlаккха "алаплорг" аьнна из lояздеча а эрсий дош "алфавит" ца алара духьа, гlалгlай мотт бувцаш вола саг кхетаргва, вай дошлорга тlа хьажа а ца везаш.

Дlахо гlоргда вай. Дукха нийслуш да иззамо "школа" аьнна lояздеш доа дош. Вай из дош эрсaшкара ийцад хьа, хьаэрга а даь цох "ишкол" аьнна оал вай гlалгlай меттал. Хlана яздеш да из тlаккха юххера а "школа" аьнна, кхеташ вац со вlалла а. Иштта "школьный руководитель" ала велча "школьни руководитель" аьнна оал, "ишкола кулгалхо" ала мегаш долча. Селлара эсалa хlана боаха вай воай мотт, гlалгlай меттал lоязде мегаш дар, гоама-чlоама гlалгlа-эрсий меттал язде гlерташ. "Поэт", "поэзия", "стихотворение" - уж дешаш-м хlара lо мел яздеш долча йоазон тlа нийса ма лой. Дошлорга тlа "поэтах" "оазанча" аьнна таржам дешшехь, иззамо "поэзех" "оазале" аьнна оалашшехь, хlаьта а "поэт", "поэзи" аьнна мара lоаязде тугаш бац-хк вай сердалон фисарaша. "Стихотворение" - кхолламугlар е кхолламугlарч е уйламугlар аьнна хьадашха мегаш дола дош, вай ший долчча тайп "стихотворени" аьнна оал. Селлара хийра хlана ба вайна воай хьамсара мотт, дlакхетаве со, дукха даха. "Музыка" а оалачул "мукъам" аьлча хозагlа деций, оашаш гlалгlай меттал яздеш хилча, моллагlа а бlагалах лаьца теркаме йоазув. Теркал хlана диц оаша вай гlалгlай дошлоргаш, долаш ма дий уж, дукха тайп-тайпарa дешаш а чулоацаш, цара таржамаш а.

Вай мотт чlоагlа бlаьхий ба, дукха дешаш да хьатахка а, хьатохкаш а латташ, аммабакъда, вай фисарaш цкъа йолча хана шоашта аттагlа доа оагlув хьа а лаьце, эрсийча дешаца lоязду гlалгlай меттал шоашта хьадагацадувхаш доа дош. Цудухьа "хенпаста" оалачул цара "банан" оал, "амнасте" ала дезача цара "заповедник" аьле дlаоал. Иштта мо мара вай меттаца болхбеш ца хулий, вай къаман нах а хана шера бувцаргба-кх из наьна мотт, доаггlача тайп. Доацача дешашта де хlама дац, амма дараш мукъа леладой вай, наха а довзийтара духьа, шоашта а накъадалара духьа.

Хlаьта, тlеххьара a тlаоалаш аргда аз, Сердало вайга йолаш дика кха ба, цу тlа гlалгlай алапаш кепа мел деттача хана - вай мотт даиман дийна болаш хургба. Бахалба са Мотт, бахалба са Мохк, йахийла са халкъа Уйла!

ДОШЛОРГ:

азбука - абат (да)
алфавит - абатдар (да), алаплорг (да)
букварь - алапат (да)
музыка - мукъам (ба)
писарь - фисар (ва, йа, ба)
поэзия - оазале (йа)
поэт - оазанча (ва, йа, ба)
стихотворение - уйламугlар (да)
школа - ишкол (йа)
школьный - ишкола

Sapral Mikail
14.06.2017, 16:32
ЙОАЗОНХОЧОА ШИЙ КХОЛЛАМА АЬТМАСПАР ЭША
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ

Йоазонхочоа даиман ший кхоллама аьтмаспар эшаш хиннай. Из йоацаш са даха магац цун, хlама lоязде безам хилац, керта чу уйла соцац. Дийна волашшехь веннача сага тара хул из. Ший лоархlаме миlинг эшаш хул йоазонхочоа, вешта хlама хьакхолла дешаш вlашка дагlац меллара каьхаш тlа из lотlаветталой а. Иштта xlара йоазонхочун ши-ший рисапаш да, ши-ший кечалаш йа, ши-ший каьнишкаш да гlо деш е новкъостал луш, хlама lояздеча хана, гонахь лелаш йоа уйла хьалоацача хана.

Дика карматал йолаш воа йоазонхо, шийца даиман йоазтептар леладу, иззамо ший кулгo коабал деш доа йоазорг а. Ший араваьннача меноте, шийх хьакхеташ йоа уйла дlаязйе а, из хозача кепаца тlехьагlа lодиллара духьа накъайоалаш йоа говзал йа из, хийцца ала мегаш да аьнна хета сона. Хlана аьлча, уйла кlормац мо йа, цlаьхха гуча а йоал иштта цlаьхха къайла а йоал. Цун тlехьаaддал ваца хьо, мел aддара юха хьалоацаргйоаца хlама йа из - уйла оалаш йоа. Иштта ала тарделча, ший деррига вахар дешашца дувзаденна да йоазонхочун. Цо денгара денга лоха уж, массехк бетта хьатохка уж, иззамо шерагара шерага lоаду уж. Ший къаман мотт лакха лоаттабе гlерташ ва из ди денга мел доал. Меттай хозал, кlоаргал, маlандар, тархьара овлаш хьахьокхара духьа, хlара ди тlехьагlа, ший балха каьхаташ тlа кортa lотlабетташ лоархlаме болх ба, цо беш бар. Ший хьамсара наьна мотт хьаlомабе гlерта из. Из кlезига а хеташ, ший тlехьенашт цу меттай сомма дошлорг а дита, безам болаш хул из, цудухьа къахьега цо ма могга дукха а ма могга шортта а.

Со даиман цецвувлаш хьавоагlаш ва, цара беча белха. Ма кlоарга а ма говза а дешаш хиннад уж, цара шоай йоазон кхолламаш тlа юкъе леладаь. Къа-маьл, лув-кхера, села-lад - хоза дешаш деций уж? Ма дукха да уж вай хозача метта юкъе, барчча каьнишкаш lояздела-м да уж, тахан вайна уж эшаш доаца мара. Каш уллаш воа венна саг мо мара дагабагlац вайна воай мотт, эшац вайна воай йоазув, ледац вай воай гlалгlай зовне къамаьл. Хlана? Фу даьд вайна? Фу хиннад вай гlалгlай йоазона?

Сона чlоагlа хозахета вай къаьна мотт, лаьрхlа шира из хилара кхы а дукхагlа хозахеташ. Цунца мара уйла йе магац сона, гlалгlай йоазонца мара lоязлац, хlама lоязде со велча. Дега ховха дарба мо тlалата из, мерза кампет мо чам болаш ба из, са хьамсара наьна мотт. Fama crescit eundo - лаьттина меттал кица да вайна, "Йоахар даха, дебалурга хьежжа", яхилга да из. Иззамо а аьнна хета сона мотт а баха, из саго мел лебеча хана, йоазон тlа из гуча мел бувлача хана. Мотт lомабе беза, меллара къаьна из хиларахь, лакха лоаттабе беза, наьна мотт из хиларахь. Тlаккха мара нах а сий дергдац цун, из ха а тахка а тlаккха мара гlертагбац уж.

Лаьттинаша оал, "Plenus venter non studet libenter", тlатоха а тlерадаккха а ца дезаш нийса харжа дешаш да уж. Гlалгlай меттал аьлча, "Йиззача гийго, хlама lомайера тlера йац", яхилга да из. Вай тlехьарча хана чlоагlа дизза лелаш да, цудухьа ледара леладу вай меттацара гlулакхдар гlулакхдоацар. Алхха йоазонхоша мара кхы цу меттаца тахан болхбеш нах биссабац, уж а селлара кlезига болаш, тархе тlа дома кlала тхьайса уллача каьнишка тарденна гlулакх дa, вай йоазув хьоаде хьо велча. Хlаьта вай цун кlезига-дукха терко йоре, цунга кlезига-мезига хьожаре, кхы а хоазагlа хинна дlаоттаргбар из, аз тешал ду, аз сайгара дош лу шоана. Сайна ма могга язде хьожаргва со, гlалгlай меттал каьнишкаш деша а гlертаргва со, сай кертачу из гарга мотт хьаадаптде нидзбергба аз, из бицлургбоацаш, из кlала бусаргбоацаш.

Ала-м атта да, деций? Из аьнначул тlехьагlа дута ца дуташ хьаде цlитрув чутасса чай малар мо дац. Сатоханидз эшаш да укхаз, сабар а сатем а иззамо оамал а. Вешта-м керта чу хьоа хилча а дац вlалла новкъа, хlана аьлча меттацара гlулакх даиман хьаькъалацара эздел да, из кхетаде а дlаэца а шо корта болаш хулий.

ДОШЛОРГ:

атмосфера - аьтмаспар (йа)
конфета - кампет (йа)
лимон - цlитрув (йа)
рецепт - рисап (да)
ручка - йоазорг (да)
тетрадь - йоазтептар (да)