PDA

Просмотр полной версии : Пушкин. Повести И. И. Белкина



Ваш знакомый
05.08.2005, 22:34
ВЕННАЧА ИВАН ПЕТРОВИЧ БЕЛКИНА ПОВЕСТАШ

АХАРХО-ЙОI

Моллаг1а барзкъа т1адийхача а, Душенька, хоза я-кх хьо.
Богданович

Гаьна уллача вай цхьан губерне яр Берестов Иван Петровича имени. Къона волаш гварде г1улакх деш хиннав из, 1797 шу долалуш отставке а ваха, шоай юрта ц1авахав, х1аьта цу хана денз цигара ара ца воалаш ваьхав.
Цхьа къе дворянка йоалаяь хиннай цо, из еннай бер деш ер арахьа д1аваха ц1аг1а воацаш. Боахама г1улакхашка ер леллаше кастта г1айг1а а д1аяьнний. Цо ший планаг1а ц1енош а хьалдаьд, маша беш йола фабрика а ше волча 1ойиллай, хьат1абоаг1а пайда а кхозза айбеннаб, ерригача околотке шийх хьаькъал долашаг1вар лоарх1аш а хиннав, из волча шоай дезалаш а ж1алеш а долаш хьоашалг1а ихача лоалахошта а иштта хеташ хиннад. Х1ара денна плиса куртка а йийха лийннав из, ц1ейш долча хана ц1аг1а хьабаьча маьшах яь сюртук ювхаяьй; расход ше д1аязъеш хиннай, "Сенатски ведомосташ" мара цхьаккха дешаш а хиннадац. Мадарра аьлча, из везаш хиннав сонта оамал йолаш лийрх1а, вале а. Цунца барт ца товш хиннав цхьа Григорий Иванович Муромский, цунна гаргара ваха лоалахо. Из бокъонца вола эрсий хиннав. Ший именех доккхаг1дола дакъа Москве г1олла лелаш диа а диаь, цу хана сесаг д1аяьннай цхьаь а виса хьавена хиннав из ший юхейисача юрта, цига кердача тайпара д1адоладаьд вахар. Английски беш д1аег1ай цо, ерригаш х1ана яц аьнна ший юхейиса доходаш цунга д1аухийташ хиннай цо. Английски жокеяш мо х1амаш т1аювхаш хиннаб цун говраш лелаю 1уй. Цун йо1ага хьожаш хиннай мадам англичанка. Ший кхашта г1улакх а английски методаг1а деш хиннад цо:

цхьабакъда наьха тайпара эрсий ялат хьувкъаргдац
Х1аьта расходаш дуккха к1езигьяь яле а, Григорья Ивановича доходаш т1акхетацар; цунна-м юрта а корайоаг1аш хиннай наьха керда декхараш хьахьоарчоргдола моттигаш; из деррига дале а 1аьдала саг лоарх1аш хиннавац из, х1ана аьлча шоай губернерча помещикех имени Опекунски Совете эггара хьалха д1ачулулга дагадехар цунна: цу хана ч1оагг1а чоалхане а майра а оборот я аьнна хеталуш хиннар.
Цунах х1ама ала г1ерташ хиннача нахах берригнел ч1оаг1аг1а цунах оалаш хиннар Берестов вар. Керда д1адоладаь х1ама гоама хилар цун белггала оамал яр. Ший лоалахочун англомане хьакъехьа из могаеш х1ама ала а магацар цунна минут ме йоал из 1ото1авеш къамаьл де моттиг кора а йоаг1ар. Хьаьшага ший доалахьа дар д1ахьокхаш вале, ший боахам могабича оалаш хиннад: "Бакъда! - шийна ца лой а вела а къеж оалар, - са дар лоалахочун Григорья Ивановича дар санна дац. Мичара могаргда тхона английски тайпара боахам бохабе! Эрсий тайпара диза мукъа хуладалар тхо". Уж а царна тара бола а бегаш лоалахоша г1о а деш, Григорья Ивановича д1ахозийтар х1амаш 1от1адетташ а боашхаш а. Англомана уж 1оттараш лоалацар вай журналисташта лоалуш санна мара. Из корзаг1воалар. шийна 1оттар ечох ча а провинциал а, оалар. Цу тайпара дар цу шин боахамаш леладерашта юкъе лаьтта г1улакхаш Берестова во1 из волча юрта венача хана. Из *** университете деша ваьг1а а эскаре г1улакх де отта лерх1аш а хиннав, бакъда да раьза вацар. Штатски г1улакх шийга в1алла лелалургдоацаш лерх1аш вар з1амга саг. Уж шоайла ка луш бацар, х1аьта къона Алексей х1анзарчоа барин а волаш ваха волавелар, мича хов эший а аьнна мекхаш а дита.
Ма дарра лаьрх1ача, Алексей-м к1ант вар. Бакъдар аьлча, кхом а бар, нагахьа санна цун хоза тоаденна дег1 эскара мундир ц1аккха т1а ца ювхийташ дитача, нагахьа санна дина т1а а хайна куралаш яра метта цо ший къонал букъ гоам а баь канцелярски каьхаташ т1а а ваг1аш д1айихьача а. Чарахье бахача цун говр массаза хьалхайоаг1аш, никъ ца къоастабеш, хиларга хьежжа, лоалахоша оалар, лертт1а а волаш истола т1а ваг1а начальник цунах ц1аккха хургвац яхара шоаш раьза ба. Мехкарий б1арг локхаш бар цунгахьа, х1аьта цхьабараш-м к1ирбенна хьожаш а бар; бакъда Алексей царца дукха хьашт долаш вацар, х1аьта царна хетар шоаш теркал ца бара бахьан, цунна кхычахьа ца1 езаеннай. Ма дарра аьлча, карара кара эцаш лелаш хиннай письмоех цхьанне т1ара адрес дола список: Акулина Петровна Курочкинойга, Москве, Алексеевски монастыра духьал, медника Совельевой ц1аг1а, х1аьта хьога ч1оаг1а дехар ду аз ер письмо А.Н.Р. д1акхачийта.
Юрташка баьха боацача наха кхетаде хала да мел хоза ба уж уездни мехкарий! Ц1енача фега, шоай бешарча 1ажий гаьний 1ийне хьалкхийнача цар дуне а вахар а довзилга книжкашкара хьаэцар. Юстара бувларо, парг1ата хиларо, книжкаш дешаро россиянаш болча вай хозача мехкарашта довзаш доаца х1амаш, г1улакхаш 1омадора, оамалаш йовзийтар.
Колокольчика гургал йо1а цхьа сакъердаме х1ама дар, юхерча городе яха ц1аяр вахара б1арчча зама лоарх1ар, х1аьта хьаьша вар-м дуккхача хана цкъаза даим а дагалоаттаду. Бакъдар аьлча, моллаг1чун ло1ам ба цар цхьадолча тамашийна долча х1амаех вела, бакъда т1аг1олла д1а а хьежа саго беча бегаша д1адоахаргдац царех доахка белггала дика г1улакхаш, царех керттера дараш: оамал къаьстта ший тайпара хилар, ший тайпара вахар (individnalite)1, из доацаш, Жан-Полена хетачох, болаш бац адамий лоарх1ам. Столицашка кхалнаха дикаг1а дийша хилар, хила йиш я; цхьабакъда дуненах 1омадаьр кастта шаьрду оамало, х1аьта догаш керта т1а тохкаю кийнаш санна цхьан тайпара хулийт. Из алда ца латкъаш а 1оттар ца еш а, цхьабакъда nota nostra manet2, цхьан къаьнача комментатора яздеш ма хиллара.
Кхетаде хала дацар, Алексейх фу хета тарлора вай мехкарашта. Из эггара хьалха царна хьалхашка эттав маьлхара а вахара цхьадолча х1амаех дог иккха а волаш, эггара хьалха дийцар цо царна ший д1адахача хозача вахара хьакъехьа, ший д1аяхача бера ханий хьакъехьа; цул совг1а сага корта т1а а боаллаш п1елгах боаллабу г1оз лелабора цо. Из деррига цу губерне ч1оаг1а керда дар. Мехкарий эг1абеча кхоачабаьбар цу х1амаша.
Бакъда, кхычарел цунгахьа б1арглокхаш хиннар са англомана йо1 Лиза яр (е Бетси, цунах Григорий Ивановича оалаш ма хиллара).
Цар дай д1а-юха болхаш бацар, цунна Алексей а б1аргавейнавацар, лоалахой берригача мехкарий-м из мара дувцаш х1ама хилацар. Цун вурийтта шу даьннадар. Цун хьатаро бос бола ч1оаг1а хоза юхь сийрдайоахар 1аьржача б1аргаша. Из мара яцар, йолче, боча 1омадаь бер а дар. Цун коачал а минот ме йоал цо ду ловзараш а даьна хозахетар, х1аьта цун мадам Мисс Жаксон корзаг1ъювлар, шовзткъа шу даьнна коачо оамал йолаш йо1 хиннай из, бата пудра а ц1ацкъамех басар а хьокхаш хиннай из, шера шозза дийше чакхдоаккхаш хиннад цо "Помела3", цунах ши б1аь тума эцаш хиннад, укх варварски Россе саготдеш енна яла йоаллаш а хиннай.
Лизайна т1ехьа лелаш хиннай Настя; из цул йоккхаг1а а ше т1ехьа лела йо1 санна мух хьекхачахьа уйла йолаш а хиннай. Лизайна ч1оаг1а езар из, цунна ший еррига къайленаш гучайоахаш хиннай цо, цунца цхьана уйла еш хиннай ше де лаьрх1ача х1аман; цхьан дешаца аьлча, Прилучина яхача юрта ч1оаг1а лоарх1аш саг хиннай, французски трагеде т1ара моллаг1а наперсница лоарх1ачул ч1оаг1а.
- Пурам да сона тахан хьоашалг1а яха, - аьннад Настяс цкъа, йо1а х1амаш т1аювхаш йоаллаш.
- Алал, мича йода?
- Тучилове, Берестовг1арга. Поварова сесаг я цар яь ди дездеш, селхан енаяр со д1аеха, цхьана х1ама даа.
- Гой, миштад, - аьннад Лизас - господаш ийг1а ба, х1аьта слугаш-м в1аши хьоашалг1а а ухаш лел.
- Тха фу г1улакх да господашца! аьннад Настяс, - х1аьта цул совг1а со-м хьа майий, папенькина а йоацаш.
- 1а мича даьккхад къонача Берестовца дов; боккхийча нахага д1акъувсийта, царна из хозахете.
- Алексей Берестов б1аргаго хьажалахь, Настя, цул т1ехьаг1а сога дика хьадувцаргдолаш, миштав из, фу саг ва из.
Настяс дош деннад, х1аьта Лиза сатем боацаш б1арччача дийнахьа хьежаш яьг1ай из юхакхачарга. Саррахьа чукхаьчай Настя.
- Ладувг1ий 1а Лизовета Григорьевна, - аьннад цо ц1аг1а хьачу а йоалаш, -б1аргавайра сона къона Берестов: дуккха б1ара а хьийжар; б1арччача дийнахьа цхьана а хилар.
- Мишта? Хьадувцал, хьадувцал в1ашт1ехь-т1ехьа.
- Ладувг1алахь; д1адахар тхо, со, Анисья Егоровна, Ненила, Дунька...
- Мегад, хов сона. Цул т1ехьаг1а?
- Д1адувцийтал сога, деррига д1адувцаргда в1ашт1ехь-т1ехьа. Т1аккха даа х1ама 1ооттадаьча д1ат1акхаьчар тхо.
Ц1а дизза нах бар. Цига бар Жолбинскиг1ар, Захарьевскиевг1ар, ший мехкарий а болаш приказчица, Хлупинскиег1ар...
- Х1аьта, Берестов?
- Сабарде хьай. Т1аккха тхо истола д1ат1ахайшар, эггара хьалхарча моттиге приказчица, со цунна юхе...,
Т1аккха цар мехкарий раьза боацаш бувсабеннабар, со-м сагота мичай царна фуннаг1а хетий а...
- Ай, Настя, ма чам боацаш дувц 1а из ц1ендаь дувца г1ерташ!
- Ма сиха я хьо! Т1аккха истола т1ара хьалг1айттар тхо... кхаь сахьата даьг1ар тхо, х1аьта даар а чам болаш дар; сийна, ц1е, боарха бланманже пирожни яр... Иштта истола т1ара хьал а г1айтта беша горелках ловза арадайлар тхо, къона барин а цига д1авера.
- Т1аккха фу хилар? Бакъдий из ч1оаг1а хоза ва яхилга?
- Тамашийна дика, хоза ва, ала йиш йолаш ва.
Хоза дег1 долаш, лакха, ц1е басилгаш йолаш ва...
- Бакълуй хьо? Сона хетар из юхьа т1ара бос баха ва. Кхы фуд? Мишта хийттар хьона из? Г1айг1ане, уйланча ваха?
- Фу дувц 1а? Цу тайпара аьрдаг1а саг сона ц1аккха а вайнавац. Тхоца горелкех удаш вар из.
- Шуца горелкех удар! Из-м удаш хинна хургвац!
- Ч1оаг1а удаш хиннав! Кхы фу дагадехар хьажал хьо цунна! Хьа а лаьце барт боаккхар.
- Ба хьай ло1ам ба хьа, Настя, оапаш-м бувц 1а.
- Хьай ло1ам ба хьона, аз оапаш бувцац. Со халла цунна к1алхара яьлар. Б1арчча дийнахьа тхоца хилар из.
- Фу дувц 1а, ма йоахий, цун ца1 еза а еннай, из цхьаннена б1арахьожаш а вац?
- Хац сона 1а фу дувц, сона-м ч1оаг1а б1арахьежар из, Таняна, приказчиковг1ар йо1ага а хьежар; Пашина а, Колбинскиг1ар, харц лер хьарам ма дий, цхьаннена халахетар данзар, из аьрдаг1а саг ва!
- Из тамаш йолаш ма дий! Ц1аг1а фу оалаш хоз цунах?
- Барин, оал, дика ва: дика дог долаш, велавенна безаме ва. Ца1 во да: мехкарашта т1ехьаада ч1оаг1а безам болаш ва.
Сона хетачох из-м сел во дац: ха д1аяхача кхетаргва.
- Ма ч1оаг1а безам ба са из б1аргаго! - аьннад Лизас доккха са а даьккха.
- Фуд укхаза сел хала дар? Тугилово вайцигара д1а гаьна яц, еррига а кхо верст мара: д1аг1ол цу оаг1орахьа хьайна сакъердама е говра т1ахай г1о: бакъда-кх хьона из хьох кхетаргхилар. Из-м х1ара денна, геттара 1уйрийна, аравоал топ а йолаш чарахье.
- А, мичара, хоза дац. Цунна моттаргда со шийна т1ехьаудаш санна. Цу т1а, тха дай шоайла эг1азал йолаш а ба, цудухьа са а йиш яц цунца хьоашал тасса... Ой, Настя! Хой хьона фуд? Ахархочун йи1ий х1амаш т1аювхарья аз!
- Нийса-м даьра да; т1аювхал 1а сома коч, сарафан, майрра д1аг1ол хьо Тугилово; аз дош лу хьона, Берестовна хьо б1арга ца гуш юсарг ма яц.
- Укхазарча тайпара къамаьл де-м сона дика ма хой.
(Ой, Настя, хьамсара Настя! Ма дика дагадеха х1ама да из! - Т1аккха Лиза 1ойижа яхай, шийна дагадеха х1ама кхоачашде а лаьрх1а.
Шоллаг1ча дийнахьа йолаеннай из ший план кхоачашъе, базар т1ара сома к1ада, сийна китайко, ц1аста чопилгаш а эцийта, Настяга г1о а дайташ кочи сарафани хьа а яккхийта уж тегийта 1оховшабаь хиннаб коа мел бола мехкарий, саррахьа барзкъаш кийча хиннад. Лизайна ший керда барзкъаш кизга чу а хьежа зийча х1анз санна ше иштта хоза ц1аккха хийттаяцар. Цо ший роль ловзаеш, йоддаше корта гонашта нийсса 1очу а берзабеш, цул т1ехьаг1а топпарах даьча цискаша санна массехказа корта оагабора, ахархой 1аьдалаг1а къамаьл дора, арккъал ухаш елар, пхьошаца юхь д1акъувлар; цу г1улакха ч1оаг1а раьза яр Настя. Цхьа х1ама дар цунна хала долаш: когаш берзан болаш коа г1олла из д1айолаелча баьций ч1ег1аша цун боча (нежные) когаш лозабора, х1аьта г1уми жаг1еи хеталора цунна шийга лоалургбоацаш. Настяс цига а г1о дир цунна: цо Лизай коча ло а баьккха, едда ара бежа 1у Трофим волча я яха цунга цу лераг1 ши маьчи яйта заказ даьд. Шоллаг1ча дийнахьа саи боади в1ашаг1къастале Лиза набарах сомаяьннай.
Ц1аг1а мел вар тхьайса уллаш хиннав. Настя коана1арашка лаьттай бежа 1унга хьежаш. Т1аккха зурма лекхай, юртара доахана 1ул барски ковна юхе г1олла доладеннад. Настяна юхе г1олла т1ехвоалаш Трофима д1аеннай цунга з1амига къоарза маьчаш, цунгара совг1ата ах сом хьа а эцаш. Лизас тата доацаш ахархочун йи1ий форма т1а а йийха, Настяна шорттига Мисс Жаксона хьакъехьа ший хьехар а даь, т1ехьашкарча ийча г1олла ара а яьнна, беша г1олла едда кхай т1а яхай. Малхбоалехьа 1уйре сийрдаяьннаяр, морхий дошо муг1араш, хеталора малхага сатувсаш йолаш, паччахьа ц1еношка паччахь кхачарга хьежаш санна, къаьгача сигалено, 1уйран ц1енача фево, тхиро, лаьг1о хьекхача михо, оалхазараша доахача иллеша Лизай кер хьалбузар цхьа ший тайпарча къонача хозалено санна, моллаг1а вовзаш саг кхетар кхераш из г1а боахаш а ца йодаш, г1етта йодар. Даь доалахьен доазонна юххерча атаг1а кхоачаш шортаг1а йодар Лиза. Уккхаза Алексейга хьежа езаш яр. Цун дог ч1оаг1а детталора, из сендухьа да хацар цунна; бакъда х1аьта а ше леладеча г1улакхех эхь хеташ из хиннаяле а уж хозахетар цунна. Атаг1а баьдеча моттиге д1ачуяьлар. Цига гаьнна д1ахозаш шорх доаллар, х1аьта цо йо1ага моаршал хетташ санна хеталора. Цун елаенна безаме хилар юхаозаденнадар. К1езиг-к1езига доалаш мерзача уйлашка даьлар из. Цо уйла йора... бакъда ма дарра кхетадулургдарий сен уйла ю вурийтта шу даьннача йо1о атаг1а б1аьстан 1уйрийна ялхлаг1ча сахьата цхьаь йолаш нийсъелча?
Иштта, уйланга а яха йодаш хиннай из шин оаг1орахьа лакха гаьнаш а яг1аш бодача новкъа, цунга ц1аьхха цхьа хоза ж1али 1аьхача. Лиза кхераеннай, цунга ц1ог1а иккхад. Цу цхьан ханна ц1ог1а даьннад:
"Tout веан, S водач,isi4 ..." - т1аккха к1отарга т1ехьашкара хьагучаваьннав къона чаьрахь. "Кхера ма лелахь, дукха яхарг, - аьннад цо Лизайга, - са ж1али-м латаш дац хьона. Лизай кхераялар д1а а даьнна цу сахьате цун в1ашт1ехьдаьннад эттача хьалах пайда эца. "А, барин,- аьннад цо, к1езиг-дукха кхераенна, эхь хеташ йолаш санна кеп а оттаяь, - кхер со: из, гой хьона, мел ц1имхара да; ц1аькха а т1акхета тарлу". Алексей (книжка дешачоа вейзав из) к1ирвенна б1арахьежар къонача ахархочун йо1а. "Аз д1анакъайоаккхаргья хьо, нагахьа санна хьо кхере, - аьлар цо цунга, - пурам лой 1а сона хьайна уллув а ваьнна д1ава?" - "Малав хьона духьале ергьяр? - жоп деннад Лизас, - моллаг1а а ший ло1ам бар де йиш йолаш ма вий, х1аьта никъ а маьрша ба" - "Мичара я хьо?" - "Прикучинера; Василе - аьшкапхьара йо1 я со, ж1але нускалаш гулде йода со" (Лизай бе доаллар т11ирг а теха тускарг). - "Х1аьта хьо, барин? Тугиловскера ва?" - "Ва, - жоп деннад Алексейс, - со къонача барина комердинер ва. Лизайцара г1улакхаш шийгахьа совле йоацаш цхьатарра хилийта безам бар цун.
Цхьабакъда Лиза цунна д1аб1ара а хьежа елаеннай. "Оапаш бувц 1а, - аьннад цо, - сел эг1аяь-м яц хьона со. Сона-м гу хьо хье барин волга". - "Х1ана хет хьона ишта?" - "Доллача х1амах гу сона". - Х1аьта а х1ана?" - "Мишта къоасталургвац барини чулела саги? Т1адувха барзкъа а кхы тайпа да, кхера а кхыча тайпара кхер, ж1алега а тхо санна кхайкац".
Т1ехь-т1ехьаг1а дукхаг1а езалора Алексейна Лиза. Юртарча хозача йи1игашца хьакхашта хила 1аьмача цун безам хилар из марх1айолла; цхьабакъда Лиза цунна юхера д1ахо а иккха, ц1имхара йийрза раьза йоацаш д1аэттача Алексей велавенна вале а, из кхы д1ат1а ца г1ерташ сецар. "Нагахьа санна вай д1ахо йодача хана хьаьший хилийта хьо ловш вале, - аьннад цо ц1енхаштта, - виц ца луш хургва хьо". - "Хьано 1омадаьд хьона Настенька, са хьаьша, шун барышняй йо1-м яц хьона из хьехар даьр? Гой мишта д1адарж хьаькъал!" Лизас кхетадаьд ше яьгалга, х1аьта а ехаяц. "Со хилац мотт хьона? - аьннад цо, - барски коа со ц1аккха хилац мотт хьона? Деррига хеза а б1аргадайна а я хьона со-м. Х1анз иштта хьоца хабар дувцаш латте-м, - аьннад цо, - ж1але нускалаш гулдергдац. Д1аг1ол хьайна, барин, цу оаг1орахьа, со вокх оаг1орахьа г1оргья. Бехк ма баккха..." Лиза д1аяха елча, Алексейс кулг хьа а лаьца соцаяьй из.
"Ц1и миштай хьа, са дог?" - "Акулина, - жоп деннад Лизас, ший п1елгаш Алексея бера хьа а увзадеш, - д1ахецал со, барин; чуяха а ха хиннай сона". "Са доттаг1а Акулина, хьа да Василий-аьшкапхьар волча хьоашалг1а-м воаг1аргва хьона со".
- "Фу дувц 1а? - цу саххьате духьала яьннай Лиза, хьай Даьла духьа ма веллахь. Атаг1а цхьаькъа д1аэтта баринаца къамаьл деш со лаьтталга ц1аг1а д1ахой, сога во хьал хургда: са дас, Василе - аьшкапхьара ювча кхоачаеш еттаргья сона". "Ц1аькха хьо б1аргаго безам ба са". - "Цкъа укхаза хьайоаг1аргья со ц1аькха ж1але нускалаш гулде". - "Маца?" - "Кхоана а хьашт дале". - "Хьамсара Акулина, барташ доахаргдар аз хьона, лоарх1авац-кх. Кхоана йоаг1аргья-кх хьо, укх ханна, иштта яхий 1а? - "Ях, ях". - Оапаш-м бувцаргбац 1а сона?" - "Бувцаргбац". - "Дув баъал". - "Аз дув буъ хьона, йоаг1арг ма я со". 31амига саги йо1и в1ашаг1къаьстаб. Лиза хьуна юкъера ара а яьнна, шаьрача моттиге г1олла т1ех а яьнна, сомий беша а яьнна, дукха уйла ца еш ферма чу едда чуиккхай, шийга хьежаш Настя йолчча. Цига сиха т1айийха х1амаш а хийца, сатем боацаш вокхо деча хаттарашта дукха уйла ца еш жоп а луш, яха хьаьша ц1аг1а чуиккхай из. Истола т1а даа х1ама 1оттадаь, марта даа мара ца дезаш кийча хиннад, х1аьта Мисс Жаксон, пудр хьекха к1ай юхь а готта эза юкъ а йолаш, йиткъа ч1егилг йоаккхаш маькх оаташ яьллай. Дас раьза волаш могаяьй из 1уйрийна араяьнна фега а лийнна чуярах. "Сатоссаш сомаваларал, - аьннад цо, - унахц1енаг1а х1ама дац". Т1аккха массехк масал доаладаьд цо английски журналаш т1ара ше дийша нах дукха бахаш хилара тешал деш, б1аь шерал т1ехбаьннача наха къаракъ молаш ца хилари 1ай а аьхкий а сатоссаш хьалг1етташ уж хинналгеи белгал а доаккхаш. Лиза цунга ладувг1аш яцар. Цо уйла еш дагалувцар 1уйрийна ше мел леладаьр, къонача чаьрахьаца Акулинай хинна деррига къамаьл, х1аьта цунах дехкеяьнна эхь хеташ яр из. Шоай къамаьл эздела доазонел т1ехдаьнна а дацар, из ловзара цхьаккха т1ехье йолаш а хургдац, яхаш ше тешае г1ертарах х1ама хилацар, цун кхетамал т1ехдувлар цунна эхь хеташ хилар. Ше кхоана юхайоаг1аргья аьнна денна дош эггара ч1оаг1аг1а дагадоаллар цунна: цкъарчоа из ше дув а биаь денна дош кхоачаш ца де лаьрх1а хилар из. Цхьабакъда Алексей цунга зехьа хьийжа а хьийжа Василе-аьшкапхьара йо1, бокъонца йола Акулина, тенна а к 1ига меттане а йо1 лаха юрта ваха тарлора, иштта укхан берий ловзарах кхета а тарлора. Цу уйлах кхераеннача Лизас шоллаг1ча 1уйрийна ц1аькха а Акулина санна атаг1а яха лаьрх1ар.

Ваш знакомый
05.08.2005, 22:38
Ший оаг1орахьар Алексей ч1оаг1а г1адваха вар, б1арччача дийнахьа ший керда хьаьша дагара ца йоалаш хилар из; бийсана хьатара бос болча хозача йи1ий сибат набарах а духьала латтар цунна. Сатоссаш мара латтацар из барзкъаш т1а а дийха кийчвеннача хана. Топача поатрон чуйоллаш а ха ца йоаеш ший тешамеча сбогарца шаьрача араваьлар из, д1аведар в1ашаг1кхета аьнна дош деннача моттигагахьа. Цхьа ах сахьат гаргга ха яьккхар цо сатувсаш хьежаш; юххера а к1отаргашта юкъе б1арг кхийтар сийнача сарафанах, т1аккха д1ат1аведар хьамсарча Акулинана. Из елакъежар шийна раьза волаш из г1адваха хиларах; бакъда Алексейс цу сахьате зийра цун юхьат1ара г1айг1а а из цхьан х1амана саготдеш хилар а. Цун бахьан довза безам хилар цун. Лизас дерий дир ше леладу г1улакхаш шийна хоза ца хеташ хилара, ше дехкеяьнна хилара, ше денна дош кхоачаш ца де лаьрх1а ше хинна хилара, х1аьта диканца чакхдала ца тарлуш дола из хьоашал т1еххьа хургхилара а из соцадар а дийхар цунгара. Из деррига д1ааьннад цо ахархой меттала; бакъда моллаг1а яр санна йолча йи1ий уйлаши цунна хетараши тамашийна хиларах цецваьккхар Алексей. Акулина цо лаьрх1ачоа т1ера юхаяккха г1ерташ ший йола говзал т1айихьа хоза къамаьл дир цо, из тешае г1ертар из во х1ама дагадолаш ше ца хиларах, из дехкеяргйолаш цхьа х1ама ше дерг ма дац йоахар, цо мел яхар дергда ше йоахар, цхьан г1озаленах: ди юккъа, к1езигаг1а дале а к1ира шозза шоаш шиъ цхьаь долаш в1ашаг1кхетарах ма ваккха ше яхаш дехар дора. Цо дувцар ц1ена уйла йолаш а цу минута из ч1оагг1а езаенна волаш а дар. Йист ца а хулаш ладувг1ар цунга Лизас. "Дош да сона, - аьлар цо юххера а, юрта а вена ц1аккха лехарг а ма яц е со хеттарг а ма яц, аьле. Дош да сох кхета г1ерташ хург ма вац аьле, аз айса белгалдаь в1ашаг1кхетар ца лаьрх1ача". Алексей-м Даьлах дув баа а веннавар из цо ела а енна соцаваь вецаре. "Сона безац Даьлах дув баа, - аьлар Лизас, -кхоачам ба 1а иштта дош делча а". Цул т1ехьаг1а в1аши безаме къамаьлаш дир цар хьуна юкъе г1олла д1а-юха а ухаш, Лизас цунга аллалца: тоъаргда. Уж в1ашаг1къаьстар, х1аьта Алексей, ше цх ьаь висачул т1ехьаг1а, ца кхеташ хьайзар, юртарча муг1ареча йи1ига шозза мара б1аргаяйна йоаццаше а ше мишта бокъонца каравигар ца ховш. Цун Акулинаца хинна в1ашаг1кхетараш цхьа ший тайпара керда хоза х1амаш санна дар цунна, тамашийна йолча йо1о-ахархочо шийна хьалхашка оттадаь декхар цунна низткъала дале а, х1аьта а цунна ше денна дош кхоачашдерг ца хилара уйла цун керта чу хьачуяг1ацар, Хиннар фу дар аьлча, из дар г1айг1а т1аена бола г1оз. Къайлаг1а д1а-юха яздаь каьхаташ, ч1оагг1а дехкевалар хинна дале а Алексей ше дика г1улакхаш доахкаш: т1ах аьнна з1амсаг хилар, ц1ена дог долаш, бехке воацилга кхетаде могаш а ховш а хилар.
Нагахьа санна духхьал сай безам бар мара сона дагадоаллаш ца хилча, шеко а йоацаш аз д1аяздергдар з1амсагаи йо1аи юкъе хинна в1ашаг1кхетараш, т1ехь-т1ехьаг1а айлуш хинна безами в1аши юкъера тешами; бакъда сона хов дешарех дукхаг1бараш сона хозахетачоа т1ехьа хургбоацилга. Уж ма дарра дола х1амаш-м дог эккхийташ хила тарлора, цудухьа уж аз дувцаргдац, лоаца аргда аз, ши бутт а балале са Алексей боарам боацаш ч1оаг1а Лиза езаенна хиннав, х1аьта из а хиннай кхайкадеш хиннаеце а из везавенна. Х1анз укх сахьате шоашка кхоачачох шаккъе а ираз долаш хиннаб уж, кхоанен дукха уйла еш а хиннабац. Шоашта юкъе этта бувзам хадаргбоацаш хилара хьакъехьара уйла царна каст-каста дагаухар, бакъда цу хьакъехьа цхьаккха х1ама д1а-юха дувцацар. Бахьан кхетадеш дар: Алексейна ховра мел ч1оаг1а Акулина шийна езаенна яле а шийнеи къеча йо1а-ахархочоаи юкъера юкъ мел гаьна я; х1аьта Лизайна а ховра мел йоккха эг1азал эттай цар даьшта юкъе, х1аьта уж товргба аьнна догдаха а лоарх1аяцар. Цул совг1а, къайлаг1а дог доахар цо, юххера а тугиловски помещик прилученски аьшкапхьара йо1а хьалхашка гораотташ ха йоаг1аргхиларга. Ц1аьхха минот яханзар цхьан лоарх1амеча х1амо царна юкъера г1улакхаш хувцадалийта.
Цхьан къаьга енача шийлача 1уйрийна (вай эрсий гурахьа хулаш хиннарех яр) Иван Петрович Берестов говра т1а а хайна сала1а араваьннав, нагахьа санна эшаш моттиг нийслой а аьнна шийца пхи-ялх ж1али, т1аваг1ача говра г1улакх ду саг, фата етташ санна таташ ду х1амаш йолаш коара массехк к1аьнк шийца а волаш. Цу цхьан ханна Григорий Иванович Муромске а хоза ди дарах г1адваха волаш ший ц1ог мустденнача кхала нувр а тилла йортаг1а вахав ший англичаний хьисаперча бешамашта юхе г1олла го баккха. Хьуна юхе д1акхоачача хана б1арг кхийттаб цун цогала кач бола чекмен т1а а ювхаш нийсвенна говра т1а а ваг1аш к1отаргашта т1ехьашкара к1аьнкаша ц1ог1арч детташ а таташ деш а хьаэккхаяьча пхьагала к1ийленна латтача ший лоалахочох. Нагахьа санна иштта в1ашаг1кхетар хургда Григорий Ивановича метта даларе, юстара а ваьнна д1аг1оргвар из; цхьабакъда в1алла дага а доацаш д1ат1авахав из Берестовна, ц1аьхха тепча кхоссал мара цунна гаьна воацаш нийсвеннав. Кхы де х1ама хиннадац. Муромске, дийша а г1улакхаца а вола европеец ше хиларах тарра, ший моастаг1чоа д1ат1а а ваха моаршал хаьттад цунга.
Ший юхь лаьца лелачун приказаг1а з1анараг1а йийхкача чайво аьлашка, корта оагабеш санна низкъала дар Берестова денна жоп. Цу ханна хьуна юкъера хьаараиккха пхьагал шаьрача ара г1олла д1аеддий. Берестовеи цун говрага хьожаш волчои даггара ц1ог1арч техад, ж1алеш т1ехьахийцад, ма могга ч1оаг1а говраш т1ехьахийцай. Ц1аккха чаьрахье хиланза йола Муромске говр кхера а енна д1аиккхай. Говра дика т1аваг1а ховш ва аьнна ший ц1и д1аяхийта волча Муромске ший ло1амаг1а йитай из, цу шийна гоама волча сагаца къамаьл де ца дезаш к1алхара валарах дагахьа цу нийсденнача г1улакха раьза а волаш. Цхьабакъда хьалхаг1а б1аргагуш ца хиннача ора д1ат1аотташе говр юстара тоссаелча, Муромский т1ера чувахав. Г1орадаьча лаьтта ч1оагг1а 1окхийтта иллав из, т1ера да 1овежалга кхетадича санна ц1аьхха юхасецача ший ц1ог мустденнача кхала сардамаш а доахаш. Иван Петрович сихха д1ат1авахав цунна, лозаваьвий хьо, аьнна хаьттад. Цу ханна говрага хьожаш волчо дирста г1ад хьа а лаьца хьат1айоалаяьй бехке йола говр. Цо г1о даьд Муромскена говра хьалт1аха, х1аьта Берестова из ше волча хьоашала хьийхав. Муромскена ак ала мегадац, х1ана аьлча цо ше декхарийла волаш лаьрх1андаь, х1аьта иштта Берестов чувенав сий а долаш, пхьагал а йийна, т1ем т1ара есар санна човнаш хинна ший моастаг1 а воалавеш.
1уйрийна х1ама дуаш баг1аш лоалахоша д1а-юха даь къамаьл дикка доттаг1ал т1ехь хиннад. Муромске Берестовгара йийхай цхьа моллаг1а ворда, х1ана аьлча 1окхийтта лозаварах говра т1ахайна ц1авохалургвац ше аьнна дерий а деш. Ийча кхаччалца Берестова д1анакъаваьккхав из, х1аьта Муромски д1авахав ше д1авахале шоллаг1ча дийнахьа (шийца Алексей Иванович а волаш) доттаг1ал т1ехь цхьана х1ама дуаргдолаш Прилучино воаг1аргва аьнна цунгара ц1ена дош а даьккха. Иштта къаьна а к1оаргденна а моастаг1ал юкъера д1адоалача кхаьча хиннад ц1ог мустденна кхал къахкар бахьан долаш. Лиза д1аараеддай Григорий Иванович чувоаг1аш. "Ер фуд, папа? - хаьттад цо цец а яьнна, - астаг1а х1ана лелх хьо? Мичай хьа говр? Хьаний е вордилг?" - "Хьаний д1аоале тешарг-м яц хьо, ту dear 5", - жоп деннад Григорий Ивановича, т1аккха д1адийцад деррига мел хиннар. Лиза тешаш хиннаяц шийна хьахезачох. Григорий Ивановича, шийна д1ахезар бокъонца кхетадаь ялале, д1ааьннад кхоана ше волча делкъа ханна хьоашаг1а боаг1аргболаш шаккъе Берестовг1ар ба аьнна. "Фу ях 1а! - аьннад цо, беса а яха. - Берестовг1ар, даи во1и! Кхоана вайцига делкъийна х1ама дуача хана! А,"папа, да хьай хьашт дар де: аз се б1аргагойтаргьяц царна", "Фу дувц 1а, эг1аяьй хьо? -духьала ваьннав да, - дукха ха йий хьо сел эхь хеташ йола, е сона уж гоама хиннадаь гоамбеннаб хьона уж, романа т1а ювцача турпала санна? Тоъаргда хьона, эг1айий ма хьовза..." - А, папа, цхьаккха х1аман духьа, дуне дизза рузкъа лой а Берестовг1арна со д1ат1аг1оргьяц". Григорий Иванович баламаш а соттаяь кхы цунца ца къувсаш сецав, х1ана аьлча цунца къувсарах х1ама хургдоацилга шийна ховндаь, т1аккха дукха х1амаш б1аргадайна го баьха чувеначул т1ехьаг1а сала1а вахав.
Лизовета Григорьевна ший ц1аг1а д1ачуяхай, цига Настя д1ачуйийхай. Шинне а дуккха дийцад кхоана боаг1аргболча хьаьший хьакъехьа. Фу хетаргда Алексейна дика г1улакхаш 1омадеш хьалкхийна фусамдаь йо1 ший Акулина йолга хайча? Фу хетаргда цунна цун оамалах, г1улакхех, цун хьаькъалахи кхетамахи? Вокх оаг1орахьара, Лизайна-м ч1оаг1а ловш хиннад цу тайпара в1алла дагадоацаш в1ашаг1кхетар цунна мишта хет хьажа... Ц1аьхха уйла керта чу ессай, Цу саххьате из д1айийцай цо Настяга; шаккъе г1адбахаб из кораярах, х1аьта из фуннаг1а хуле а кхоачашъе соцам а баьб.
Шоллаг1ча дийнахьа марта дуача хана Григорий Ивановича йо1ага хаьттад, х1анз а лаьрх1а я хьо Берестовг1арех лачкъа, аьнна. "Папа, - жоп деннад Лизас, - аз уж т1аэцаргба, нагахьа санна хьо из ловш вале, бакъда цхьа ч1оаг1о ергья вай: со царна хьалхашка моллаг1ча тайпара яхаяр аьнна, аз фуннаг1а даьдар аьнна хьо сога лувргвоацаш, цхьаккха тайпара хьо цецваьнна а раьза воацаш а хургвоацаш". - "Юха а цхьа киловзалаш! - аьннад Григорий Ивановича вела а венна. - мегад, мегад: раьза ва со, хье раьза яр хьаде, са 1аьржа б1аргаш дола харцахьа леларг". Из дош а аьнна цо хьажа юкъе барт баьккхаб цунна, т1аккха Лиза д1аеддай кийчъяла.
Дийнахьа нийсса ши сахьат даьлча ялх говр ежа йола коляска коа чуйолаеннай, листта баьццара буц яьнна латтача гома юхе г1олла хьачуэзай. Къаьна Берестов ийча хьалт1аваьннав, Муромске шин лакея г1о а деш. Цунна т1еххьа говра т1а а ваг1аш хьакхаьча во1 а цунца цхьана столове д1ачуваьннав, цига шу 1ооттадаь хиннад. Муромске кхы дикаг1а хила йиш йоацаш безаме т1аийцаб ший лоалахой, х1ама даа 1оховшале сомий бешага а зверинцега а хьажийтаб, нув хьекха ц1ендаь а г1ум тесса а долча наькъилгаш т1а г1олла д1абигаб. Къаьна Берестов дагахьа-м дехкеваьнна хиннав сел пайда боацача х1амашта къахьегарах а ха йоаярах а, бакъда эздел ца дохаде х1ама оалаш хиннавац. Цун во1-м дукха уйла д1ат1айохийташ хиннавац х1аман кхомбе ховш вола помещик раьза воацаш хилара а сонтача англичаний г1улакхаш дукха дезачо деча доаккхала а; сатем а боацаш фусамдаь йо1 гучаяларга сатувсаш хиннав из, цунах дувцаш дукха х1амаш ше хеза воландаь, бакъдар аьлча цун дог-м вайна ховш ма хиллара, кхычо д1алаьца хиннад, х1аьта а къонача хозача йи1ий бокъо хиннай цу тайпара уйлаш цунга яйта.
Хьаьша ц1аг1а хьачубаьхкача кхоккхе 1охайнав: къоаноша хьалха д1аяха ха а шоаш г1улакхаш т1а лелача ханнара анекдоташ а дувцаш хиннад, х1аьта Алексей уйлашка ваха ваьг1ав Лиза духьала еча мишта хила веза-хьог1 со, яхаш. Дукха бе башха ца хеташ ваьг1ача эзделаг1а хургда, аьнна соцам баьб цо, из иштта де кийч а веннав. Ни1 хьайийлача цхьаккха х1ама бе-башха ца хетачоа, дош ца хетачоа тара корта д1аберзабаьб цо на1аргахьа, мелла ч1оаг1а сонтеи куреи яле а йи1ий дог тохадаланза дусаргдоацаш. Цунна ца дезе а Лизайна метта хьачуяьннар къаьна мисс Жаксон хиннай, к1айяь бат а йолаш, готта барзкъаш а дувхаш, дукха к1иръенна б1арахьожаш а йоацаш, х1аьта Алексея б1ухо санна нийсвенна ваг1ар юхе х1ама ца дусаш д1адаьннад. Из юхаметтава кхеле ц1аькха ни1 хьаеллаелча хьачуяьннар Лиза хиннай. Берригаш а хьалг1айттаб; да хьаьшашта из д1айовзийта волавеннав, цхьабакъда цу саххьате соцавеннав сихха ший бордаг1а церг а теха... Лиза, цун хьатара бос бола Лиза, лергашка кхаччалца к1айяь бат а сурьма хьекха мисс Жаксонал ч1оаг1аг1а 1аьржъяь мосаш а йолаш хиннай, лаьрхх1а хьовзадаь к1озалаш цун ший мосел сийрдаг1а, Людовика XIV парик санна доккха хиннад; пхьошаш al' imbecile 6 хьисапе 1одаьдад Madame de Pompadour7 гом чуоттабаь юбка санна а долаш; икс алап санна эза хиннай юкъ, цун наьна хинна, ломбарде д1ачу ца луш диса деррига бриллианташ цун п1елгашка, фоартах, лергашка лепаш хиннад. Алексейна ха мегадац из зокх бола, еррига лепаш йола йо1 ший Акулина йолга. Цун кулг хьалаца д1ат1авахача из санна дехке ваьлар Алексея да а; цун к1айча п1елгилгех д1ахьокхавелча уж эгаш хетаделар цунна. Х1аьта а цун когилг зе кхийра цун, из лаьрхх1а хьахьекхабар цо ч1оагг1а к1алт1абаьккха кога г1ирс т1а а бийха. Цунна т1адийхача кхыча барзкъашца тарлуш бар из а. Батах хьекхача к1айча басаргеи сурьмагеи диллача, ший дега цхьалхалонца, бакъдар аьлча, уж-м цо юххьанца теркал а данзар, т1ехьаг1а а дукха шеко йолаш вацар. Григорий Ивановича дагадехар ше денна дош, х1аьта ше цецваьнна хилар гуча ца далийта г1ертар из; ч1оаг1а зокх болаш хетар цунна, хал ла с адетташ а ваг1ар. Елаяла маьл болаш яцар т1ехъяьнна кийчъенна англичанка. Цо кхетадора сурьмаи к1ай басари ший комодачара лочкъадаь долга, х1аьта из новкъа долаш ц1ийялар цун к1айча юхьа т1а холуш дар. Наг-нагахьа к1иръеле б1арахьожар из къонача харцахьа лелача йо1а, цо ше леладер дашхацар цхьаккха ца зувш санна мара.
Истола д1ат1ахайшар. Алексей-м х1ама бе-башха ца хеташ уйланга вахар санна ваг1ар гуча ца воалаш. Лиза езлуш къамаьл деш яр, баге хьа ца елаш цергашта юкъе г1олла лувра, илли оалаш санна дешаш д1аьхдеш французий меттала мара йист хилацар. Да каст-каста б1арахьожар цунна, из фу де г1ерт ца ховш, х1аьта а цо мел леладер зокх болаш хетар. Англичанка корзаг1ъяьнна яр, х1аьта а йист хилацар. Цхьа Иван Петрович вар ший ц1аг1а волаш санна: шинне миссел х1ама дуар, малар а ший боарамаг1а молар, т1ехь-т1ехьаг1а безамег1а къамаьл дора, арккъал ухаш велар.

Юххера а шун т1ара хьалг1айттар; хьаьший д1абахар, х1аьта Григорий Иванович вела а хаттараш де а волавелар. "Санна дагадехадар хьона уж кхестабе? -хаьттар цо Лизайга.
Хой хьона? Из к1ай басар-м, бакъдар аьлча, кхалнаьха туалета къайленаш ювцаргьяц аз, хьога дика товра, х1аьта хьа метта хилча аз-м хьекхаргдар из; сел ч1оаг1а а ца хьекхаш к1еззига дукха". Лиза ч1оаг1а дог г1оздаьнна яр шийна дагадехар дика чакхдаларах. Из даьна марх1аиккхар, цо даьча хьехара уйла ергья ше аьнна дош делар, т1аккха едда яхар корзаг1ъяьнна мисс Жаксон къинт1ера яккха, халла раьза хилар из ший ни1 хьаелла а бехказа йоалаш Лизас деча къамаьлага ладувг1а а. Лизайна эхь хеташ хиннадар ший хьатара юхь а ийца бовзаш боацача хьаьшашта духьала яха; басар деха эхь хийттад цунна... из тешаш хиннай къахетаме а безаме а йола мисс Жаксон шийна къинт1ера яргхиларах, иштта кхы а.., иштта кхы а. Мисс Жаксон сатийна сецар Лизас леладаьр шийх елар духьа леладаь доацилга хайча, Лизайна барт баьккхар, ше тайнилга ч1оаг1деш английски к1ача басара к1опилг Лизайна совг1ата еннай цо, х1аьта Лизас дег т1ара баркал а аьнна д1аийцай из.
Книжка дешачо кхетадергда, шоллаг1ча дийнахьа 1уйрийна Лиза сихъенна шоаш в1ашаг1бетталуча атаг1а яхалга. "Хьо варий сийсара, барин, тха господаш болча? - цу сахьате хаьттад цо Алексейга, - мишта хийтар хьона цар йо1?" Алексея жоп деннад ше из зензар, аьнна. "Зийна хила езар 1а из", - аьннад Лизас. "Х1ана ях 1а?" - хаьттад Алексея. "Ях, хьога хатта сай безам боландаь, бакъдий наха дувцар..." - Фу йоах наха?" - "Со фусамдаь йо1а тара я, яхилга, бакъдий?" -"Из 1овдала къамаьл да! Из-м хьона юхе ийрча х1ама ма йий". - "Ай, барин, хьарам да хьона из къамаьл дар; тха йо1-м ч1оаг1а к1ай а кура а ма йий! Сона мича могаргдар цунца нийсъяла!" Алексея Даьлах дув буар, из тайп-тайпарча к1айча мехкарел дикаг1а ма я яхаш, х1аьта цунна геттара дика хетийтар духьа, цун фусамдаь йи1ий цхьадола беламе х1амаш дувца волавеннав, цо из дувцаш дог 1аббалца елаш хиннай Лиза. "Х1аьта а, - аьннад цо доккха са а даьккха, - йо1 беламе х1амаш доахкаш хила меге а, со цунна юхе дешанза а йолаш 1овдал я". "Д1аяла! - аьннад Алексея - из сел доккха х1ама дац! Хьа безам бале, аз сиха 1омадергда хьона дешар", - "Бокъонца яхий 1а, - аьннад Лизас, - х1анззе а д1адоладелча фу дар-те вай?" - "Хьайола, са хьамсарг; хьо раьза яле укх сахьате д1адолалургда вай". Уж 1охайшаб. Алексея къоалами йоазув д1аязде книжкеи кисара хьалдаьккхад, х1аьта Акулинас тамашийна сиха 1омадаьд алапаш. Алексей тамаш еш хиннав сел дика из кхеташ хиларах. Шоллаг1ча 1уйрийна язде 1омаяла а безам болаш хиннай из; юххьанца къоалам цо яхар де тугаш бацар, цхьабакъда, массехк минот яьлча дикка хоза алапаш 1одехка а йолаеннай из. "Ма тамаш йолаш х1ама да ер, - яьхад Алексея, - Вай дешар 1омаделга-м ланкастерски системаг1арчул сихаг1а д1а ма додий". Хила а хиннад из иштта, кхоалаг1ча урокаг1а Акулинас в1ашаг1 а дехка, юкъ-юкъе белгал а доахаш 1одешаш хиннад дешаш "Наталья, боярски йо1, х1аьта цо Алексей цецвоахаш хиннав, т1аккха ерригача каьхата листа т1а цо д1аязъяь хиннай цу повеста т1ара хьаийца афоризмаш.
К1ира чакхдаьннад, т1аккха уж д1а-юха каьхаташ язде болабеннаб. Почтови контора 1ойилла хиннай цар къаьнача нажах йоаллача къоарга чу. Настяс къайлаг1а лелабеш хиннаб почтальона болх. Цига Алексея хьакхухьаш хиннад доккха алапашца яздаь каьхаташ, х1аьта циггара хьаийдаьд сийнача каьхата т1а ший езарго гоамеи ч1оамеи алапашца яздаьраш. Акулина, хетаргахьа, 1омалуш йоаг1аш хиннай дикаг1а а нийсаг1а а шийна хетар д1аязде, х1аьта цун хьаькъал а белггала дег1адоаг1аш а тоалуш а хиннад.
Мичча беса дале а дукха ха йоаццаш Иван Петрович Берестовнеи Григорий Иванович Муромскенеи юкъе тоссаденна хьоашал т1ехь-т1ехьаг1а тоалуш хиннад, кастта доттаг1ал хинна д1а а эттад укх тайпарча бахьанех: Муромскена каст-каста хеталуш хиннад Иван Петрович венначул т1ехьаг1а цун еррига имени Алексей Ивановичага а кхоачаргья; х1аьта из иштта нийслой Алексей Ивановичах губерне эггара б1аьхег1а барех помещик а хургва, х1аьта Лиза цо д1а ца югаш йита цхьаккха бахьан а дац. Къаьнача Берестовна ший оаг1онгахьара, ший лоалахочун цхьайола оамалаш 1овдала хеташ ше вале а (цо оалаш ма хиллара, английски 1овдалал йоаллаш) цунах дуккха дика оамалаш йоахкалга харцдеш хиннавац, масала, говза ваха ховш хилар; Григорий Иванович кхоачара гаргара хинннав графа Пронске, ц1ихеза а низ болаш а волча сага; граф Алексейна ч1оаг1а пайдане хила тарлуш хиннав, х1аьта Муромский (иштта хеташ хиннав Иван Петрович), хетаргахьа, ший йо1 иштта пайдана йолча моттиге маьре яхийта ч1оаг1а раьза а хургва, аьнна хеташ боккхийча наха х1аране шо-шоаша цу хьакъехьа уйлаш еш хиннай, юххера а д1а-юха в1ашаг1 а кхийтта из дувццалца, т1аккха марх1алийлхаб, г1улакх лертт1а в1ашт1ехьдаккха лаьрх1а х1аравар ше ший оаг1орахьара къахьега волавеннав. Муромскена хьалхашка лаьтта декхар халаг1а хиннад: ший Бетси хьаьшашта шу оттадаьча хана денз б1аргавовнза волча, лоацца аьлча, Алексейна д1айовзийта барта йоалаяр. Хеталора уж цу хана в1аши беза ца белча санна; мичча беса дале а Алексей Прилучино кхы юхавена хиннавацар, х1аьта Иван Петрович царцига массаза ва Лиза ший ц1аг1а д1ачу а яхе 1оховра. Бакъда Григорий Ивановича хетар, нагахьа санна Алексей со волча каст-каста воаг1е, Бетсена из везавала воаг1а, аьнна. Из-м иштта хила доаг1аш да. Хано д1анийсдергда деррига.
Иван Петрович-м дукха сагото еш хиннавац ше лаьрх1ар кхоачаш ца хилар кхераш. Цу сарахьа во1 д1ачувийхав цо, трубка лотаяьй, йист ца хулаш ваг1аш цхьа ха а яьккха аьннад: "Фуд хьа из, Алеша, эскарера г1улакх в1алла хьоадеш мичав хьо? Е из гусарски мундир кхы езаш вац хьо!.." "А, са да, - эзделаца жоп деннад Алексея, - аз кхетаду гусарала со вахар хьо ловш воацилга; со 1а яххар де декхарийла ва". - "Дика да, - жоп деннад Иван Петровича, х1анз кхетаду аз хьайга яххар дергдолаш во1 хьо волга; цо сона ч1оаг1а сало1ам лу; низаг1а хьо цига вахийта-м со а валлац; укх сахьате статски г1улакха т1а ваханза варгвац хьо а яхац аз, х1анзарчоа хьона саг йоалае лаьрх1а ва со".

Ваш знакомый
05.08.2005, 22:40
- Мала йоалае ях 1а, да? -хаьттад цецваьннача Алексея.
- Муромская Лизовета Григорьевна, - жоп деннад, Иван Петровича; нускал-м бокъонца эшаш дар да; бакъ деций?
- Са да, саг йоалаелга сона-м дага а дехадац.
- Хьона дагадехадац, сона дага а дехад, аз уйла а яьй.
- Хьай ло1ам ба хьона, Муромская Лиза сона в1алла езац.
- Т1ехьаг1а езалургья. Лоалургья, езаргья.
- Из ираз долаш е сайна могаргда мотташ вац со.
- Из хьа бала бац - цун ираз. Фу ях 1а? Иштта лоарх1 1а даьна дагадоаллар? Мегад!
- Хьайна ловчча тайпара кхетаде, со саг йоалае безам болаш а вац йоала а ергьяц.
- 1а саг йоалаергья е аз хьона на1алт кхайкадергда, х1аьта имени, Дала аьнна дале! йохкаргья, йиаь чакх а йоаккхаргья, хьона цхьа ног1арт ца дуташ! Уйла е кхо ди лу аз хьона, х1аьта цу ханналца сона хье хьаб1арга а ма вайта. Алексейна ховра, нагахьа санна даьна цхьа х1ама дагадена дале, Скотинин Тараса оалаш ма хиллара, цу т1ара юхаваккха цхьаннена а могаргдац, бакъда Алексей хиннав ший да морг, иштта хала хиннад из къарве а. Ший ц1аг1а д1ачу а ваха уйлаш е волавеннав из даь карадолча х1амай хьакъехьа, Лизовета Григорьевнай хьакъехьа, укханах къе саг ве аьнна дас дув а биаь деннача деша хьакъехьа, юххера а, Акулинай хьакъехьа. Эггара хьалха къаьгга дайнад цо ше из ч1оагг1а езаенна волга; ахархочун йо1 йоалаярах а ше къа а хьегаш хургдолча вахарах а йола романтически уйла керта чу ессай цунна, х1аьта цу ше де лаьрх1ачоа уйла дукхаг1а д1ат1а ме йода из бакъахьа хилар кхетадеш хиннав из. Цхьан юкъа атаг1а в1ашаг1бетталулга соцадаь хиннад йоачан йолаш ха хилар бахьан долаш. Акулинага каьхат яздаьд цо ший дикаг1ча почеркаг1а а эггара ч1оаг1аг1ча дешашца а, д1ахайтад шоашта т1акхоачаш латтача кхерамах, х1аьта цигга яздаьд шийга маьре яр дехаш ше хилар а. Цу сахьате каьхат д1адихьад цо почте хенах доаллача 1урга чу, цул т1ехьаг1а ше леладечоа раьза а волаш 1овижав из.
Шоллаг1ча дийнахьа Алексей, ше дагалаьцар кхоачашде лаьрх1а а волаш, геттара 1уйрийна Муромский волча вахав, деррига долчча беса цунга д1адувца. Из дика дог долаш воландаь из ший оаг1орахьа ваккха лаьрх1адар цо. Ц1аг1а вий Григорий Иванович?" - хаьттад цо ший говр Прилучински г1ала ийчена хьалхашка юха а эза. "Ц1аг1а вац, - жоп деннад чулаттача саго, - Григорий Иванович 1урре говраца араваьннав". - "Ма хьашт доацар да из!" - хетаделар Алексейна. "Лизовета Григорьевна мукъа йий ц1аг1а?" - "Ц1аг1а я". Алексей говра т1ера 1о а кхоссавенна говра юхь чулаттача сагага д1а а лацийта, венав аьнна хоам а ца байташ д1ачувахав.
"Деррига къастаргда ер-м, - ше-шийца уйла а еш д1ат1авахав из хьаьша ц1енна, - цунна шийна д1ахойтаргда аз ер". Из д1ачуваьннав... Лоаца а венна латийсав! Лиза... а, Акулина, хьатара юхь йола хьамсара Акулина, сарафан т1аювхаш а йоацаш, 1уйрийна т1аювхаю к1ай коч а т1аювхаш, кора хьалхашка яьг1ай цун каьхат дешаш; ч1оаг1а уйла т1аяхийта яг1ача цунна х1ама хезадац из хьачувоалаш. Алексейна мегадац ший г1адвахар юхаоза. Лиза кхераенна оагаеннай, корта хьалъайбаьб, цунга ц1ог1а иккхад, яда еннай. Цо из хьалаьцай. "Акулина, Акулина!.." Лиза карара яла г1ийртай... "Маis lаissez - moi donc, monsieur, maisetes - vous jou? 8 хьалхадоахаш хиннад цо карара яла а г1ерташ. "Акулина! Са доттаг1а, Акулина!" - яьхад цо цун кулгех барташ а доахаш. Из деррига сурт б1аргагуш хинна Мисс Жаксон фу аргда а ца ховш лаьттай. Цу минута ни1 хьаеллаеннай, Григорий Иванович хьачуваьннав. Ах1а! - аьннад Муромске, - шун г1улакх-м, хетаргахьа тоаденна да...
Из д1ахо дувца ца дезаш книжкаш дешараша се мукъавалийтарга дог доах аз,
1830 ш.
И.П. БЕЛКИНА повестий чаккхе

Эрсий метталара яьккхар ва журналист
КОТИЕВ Султан-Гири

1) цхьанне ший тайпара (франц.)
2) оаха белгалдаьр долчча дус (лат.)
3) "Помела" - цу хана наха ч1оаг1а багадаха хинна английски йоазонхочун Ричардсона (1689 - 1761) роман
4) Тубо, сбогар, хьадала... (франц.)
5) дукха яхарг (англ.)
6) "эг1абаьча наьха 1аьдалаг1а" баламашта юхе ураг1а а даг1аш готта пхьошаш дола фасон (франц.)
7) мадам де Помпадур -Людовик XV (1721-1764) паччахьа фаворитка
8) Йитал со, сударь; в1ашт1ехьа вий хьо? (франц.)