ЦАГЕНАХ ДОЛА ДУВЦАРАШ (составитель Абу Мальсагов) http://ingushetiyaru.org/humor/tsage...vtsarash/1025/
№ 1. IОХОВЧА ХАНА САННА...
Сойи-сойи эздий ва, яхаш къувсаш хиннаб цхьан метте нийсбенна дуаш-молаш шун тIа багIа нах.
— Из-м селла къувса дезаш хIама а дац, — аьннад Цагена. - Шун тIа Iоховча хана санна эздий волаш шун тIара хьалгIоаттар ва шоана эздий саг! Эздий вар-м дилла а эздий хургва!
№ 2. КХЫ ФУ ДЕ ДЕЗАР ЦО?
- Iа дийшача къонора, тхачул дикагIа найц ма вац, шоана лойя, укх мехка а! — яхаш дув буаш хиннаб Цагена.
- Нахал тIех хила фуд цунна карагIдаьннар? — хаьттад наха.
- Хьала а даьккха Iа цунга ахча дIакховдадича, топа пхо санна масса гIойя, тика тIара къаракъа шуша а ма яхь, шийна увза махорка пачка а ма эц! ТIаккха кхы фу де дезар цо? — яьхад Цагена.
№ 3. СОГА ЙОЛАЛ ХЬАЙ
Беррига боккха лоам лIалаьиа жа а долаш, еррига аре йияза доахан а долаш, кер чура дог лома а долаш. низах-деналах вохарг а воацаш, куралах ваттIа а воаллаш, эзделах визза волча зIамигача сага хье йийхача, цунга маьре гIоргьярий хьо? - хаьтта хиннад Цагеиа ихьаи замелха енача йоIага.
- ГIоргьяр со! - аьина жоп деннад йоIо.
— Даьллахь, йоI, цу тайпарча саго-м шийна цхьа оамал бергбар. Из а вож а доацача сога йолал хьай! — яьхад Цагена.
№ 4. САГIА А IОТIАКХИЙТТАД ЦУННА?
Цхьа Iаьхар а бийна мовлат деша аьнна вийха хиннав Цаген цхьан къеча саго. Из мовлат деша а волавалалехьа, бехказа а ваьнна, цIендас аьннад:
- Даьра, Цаген, хьона бакъдар дийцача, гIурбан лакъан юкъе даханза а ма диссад тхо укх шера. ГIурбанна лархIа а мегаргбарийте ер Iаьхар?
— ХIана мегаргбац, мегаргба, даьра! — аьннад Цагена.
— Даьллахь, Цаген, тха зIамагIвола кIаьнк а ма вар хIанз а тIехьа хIаккъат данза. Из а дIалархIа мегаргдарий-хьогI укхох? -тIатехад цIендас.
— Мегаргда. мегаргда, - аьнна, дIавеннача Цагена сихха мовлат дийша даьккхад.
ХIаьта цигара ваьнна шоай цIагIа чувоаллашехьа цо ший сесагага хаьттад:
— Яа-мала хIама йий вайцига?
— Аьъ, мовлат дийшачара вагIаций хьо? — хаьттад цох цецъяьннача сесага.
- Даьра, воагIа, - аьннад Цагена, - хьона лойя, мовлаги, гIурбеи, хIаккъати — кхоъ даьчара-м, Цхьабакъда, меца-м виссав.
ХIаьта иштта дIадоладенна уж дешаш наха хазад, тIаккха фусамдаьга а кхаьчад. Цох эгIазвахача фусамдас цхьан дийнахьа аьннад Цагенага:
— Даьллахьий, Цаген, аз-м сагIийна лаьрхIа ма бийнабар из устагIа. Ма гаьна даьккхад Iа из хабар.
— Даьллахь, воше. хIанз кхы а сагIа а IотIакхийттар хьа цунна? — яьхад Цагена, - Иштта а дар уж мовлати, гIурбеи, хIаккъати!
№ 5. СОНА ХЬО-М ГУ
Мерза. хьаьна даа-хIама ма хургдий укхаза, аьнна юрта ккъе дагIа дикагIдола цIенош а лаха, хьоашалгIа вахача Цагена хьалхашка фусамнанас оттадаьр кIолд яьккхача морзах баь миста берхIеи, шийла сискали мара хиннадац.
- Ва фусамда! Сона хьо-м гу. Хьона со гой? — хоатташ хиннад Цагена, каст-кастта миста берхIа чу шаьра гуш лолча фусамдаь суртага а хьожаш.
№ 6. ДОАКЪАЗАЛ
Кертах чагарг а яьнна, из кIунзал хиларах чIоагIа саготдеш хиннав Цаген. Цун сатем бе дагахьа цхьан саго аьнпад:
— Сагот ма де, Цаген, шек дIа ма вала. Хьо вала а венна, ялсмала кхаьчача, беррига а дошо хургба хьона хьа корта!
- Да висса укхун, Даьллахь, — эккхийтад Цагена, — дуненахь кIунзал а, ялсмала дошо а хилча. наьхачоа тара маца хургба-хьогI ер?!
№ 7. ЦАГЕНА БЕКХАМ
— Вир да-кх хьо, вир! — аьннад Цагена цхьан дийнахьа Iаббас яхача лоамарочунга, цунгара Iаьса гIулакх Iиийна гучадаьлча.
Из бакъ воллашшехьа а, цу тайпара дош ла ца могаш, ший аьттув хилара тарра, вIалла тIера а ца воалаш вокхо йийтта манзал ваьккха хинав Цаген.
Кхы цунна бе бекхам боацаш виссача Цагена, дуккха нах вIашаг Iкхийттача метте дош а дийха, аьннад:
— Оаш дийшача къорIанора, хIанз укх новкъа IодоагIаш бокъонца дола вир бIаргадайча а, вир доагIа а ца оалаш, Iаббас воагIа яхаргдолча ма ваьккхав укхо со!
№ 8. ЦАГЕНА КЪОВСАМ
Цхьан сага воI ваьча нийсвенна хиннав Цаген. Циггача гулбеннача наха говраш хоахкаш, кIай говр хьалхаяргья аьнна ланаш даьхка, шийга мел хинна ахча диллад цо а.
- Из хьалха йоагIе, са саг йоалае вIаштIехьдаргда, — аьннад Цагена, — ца йоагIе — йоалае гIерта везаргвац!
№ 9. ТАРА-М ВА
Цкъа саг йоалаяьча нийсвеннав Цаген. Из саг йоалаяьчоа дIатIа а водаш, ловца а баьккхе, юстара воалаш хиннав массаварг а. Дикка цунна дIаюхе а ваха, кулг а лаьца, Цагена аьннад:
- Дала ше къахетам болба хьох! Дала къайле цIенйойла хьа!
- Аьъ, Цаген, венна-м вац со? ХIана ях Iа из ишта? - цIимхара хаьттад вокхо.
— Вала-м веннавац, цунна тарра-м ва! — яьхад Цагена.
№ 10. СЕ ВАР МАРА ХУРГВИЙ СО?
— Ховргдар-кх из, Цаген, хьо селлара воккха вецаре! — аьннад Цагенага цхьан дийнахьа цхьа пайда боаццача хIамах цунна эгIазвахача зIамигача саго.
- Даьра, аз сайна ловр-товр мара ца деш, зIамига волаш зIамига ва оалаш ма витав со, хIаьта хIанз Iа воккха ва а ма яхий со. Ма хам бац-кх цу дешай! Се вар мара хургвий со? — яьхад Цагена.
№ 11. IА ЧIОРАКАШ ДУАРГДА ХЬОНА!
Базар тIа ваха кийчлуш воаллаш хиннав Цаген.
Сонеи, сонеи фу дахьаргда Iа, оалаш, гонахьа баьннаб цунна дезал.
— Сона шоклекхарг яьлахь, — аьннад цхьанне.
— Сона коч яьлахь, — аьннад вокхо.
— Сона цIе олгаш далахь, - дийхад кхоалагIчо.
— Мегаьд, мегаьд, дахьаргда! — оалаш хиннад дас.
Юххера ши шай дIа а кховдадаь, сона чIоракаш далахь, аьннад хьачувена нийсвеннача лоалахой кIаьнко.
— Iа чIоракаш дуаргда хьона, кIаьнк! — яьхад Цагена.
№ 12. ХЬОНА ФУ ПАЙДА БА ЦОХ?
ТIавийрза ший аргIерча беша оасар деш воаллаш хиннав Цаген.
— ДIахьажал, Цаген, дIа даа-хIама а дахьаш воагIача сагага, - аьннад мецвеннача цун лоалахочо.
- Вайтал, даьллахь, сона фу пайда ба цох? - жоп деннад Цагена.
— Аьъ, Цаген, хьона дахь из-м! — аьннад лоалахочо.
- ТIаккха хьона фу пайда ба цох? — яьхад Цагена, ший болх юкъах ца буташ.
№ 13. НАХ БОВЗАР
Нахаца геттара догцIена, Iимерза, камаьрша саг хиннав Цагена да, цхъабакъда цун боахам башха тоабенна боацаш, къеча, мискача наьхачоа тара хиннаб. Циггача цIаьхха из венна таьзет эттача дуккха а хьал тоаденна нах кодаме а ца боагIаш биссача, Цагена аьннад:
— Са да веннавале а, дика болх ба-кх сона нах байза!
№ 14. ДИССА ДОАЦАНДАЬ
— Цхьанна хана цхьанна хIамана сагота волаш мича хул хьо-м. Фуд хьа из? Цхьаккха дика а во а дагIац хьога? — хаьттад Цагенага цох цецваьннача саго.
— Аз саготдалла сона укх дунен тIа эккха кхы доккхагIа хатар диссадоацалга хургда-кх! — яьхад вокхо.
№ 15. НАЬХА САГ
Цаген зIамига волча хана хиннад из. Цо мел дукха дехарах, фуаш ду цо, яхаш ший цаI мара йоаца котам е тугаш хиннадац цун нанас. Юххера а, цхьан дийнахьа, Цагена йоккхагIйола йиша йига найц венав царцига гучавала аьнна лаьрхIа. ХIаьта цунна фу гIулакх дергда-хьогI аз, аьнна дIатохаеннача Цагена нанас цунна дIайийтай хIаьта а цаI мара йоаца шоай котам.
— Ва нани, из хьай йоккхагIйола йоI йига найц веза хьона дукхагIа, е со, хьай воI, веза хьона дукхагIа? — хаьттад ший нанас найц шийл дукхагIа лархIара дикка раьзавоацача кIаьнко.
- Аьъ, из фу яхалга да? Из-м наьха саг ма вий! Хьо веза-кх, сай кIаьнк, - аьнна, цо баьча дегабуамах елаеннай Цагена нана.
- ХIаьта тхох шиннех дукхагIвезар лалва хьа! — эккхийтад из елаелар а ца лоаденнача Цагена.
— Ай, ма лаха наьха сага сардамаш! — яьхад йоах Цагена нанас.
№ 16. IОХАЙНА ВАГIАШ ВА ХЬОНА
— Ва хьанаьхк! ЦIагIа вий хьо? - яхаш, коа а вена, чукхайкаш хиннав Цагена даьга декхар доаллаш вола цхьа лоалахо.
— Волле, кIаьнк, дIаараваьлий со цIагIа вац, кхоана юхавола аьлий дIавахийта из! — аьннад Цагенага цун дас.
- Со цIагIа вац, кхоана юхавола аьлий дIавахийта из яхаш, кхуврча хьалхашка Iохайна вагIаш ва хьона, — яьхад харцлера тIера воацача Цагена.
№ 17. КХЫ ФУ ДЕРГДАР ЦО?
Ший вира нувр а тилла, гаьнарча юрта бахаш болча ший гаргарча нахах бIаргтоха аьнна дагадеха новкъа ваьнна хиннав Цаген. Юххера, сел дIайхача дийнахь гаьнарча новкъа валарах сов кIаьд а венна, ший вир дажа дIа а хийца, цхьан хин йисте ягIача гаьна кIала ший вира тIагехкаш йола нувр гIовга а йилла, кIеззига салаIа лаьрх!а Iовижав из. Циггача кастта тхьайсав. ХIаьта сомаваьнначул тIехьагIа дIа а хьа а водаш вир лахарах, из корайоагIаш хиннаяц.
— Аз сай дас даьр дергда шоана, оаш са вир хьа ца лой! -аьннад Цагена, цIимхаро тIа а ваха, шийна дукха гаьна боаццаш бIаргабайнача нахага.
Цагена дас бокъонца цхьа доккха хIама даь хургда-кх, из вешта хилча селла бирса а мича хургвар ер, аьнна хеташ болча наха кастта цун вир хьа а леха юхаерзаяьй.
— Даьллахьий, Цаген, цу хьай дас фу даь хиннад дувцадалар Iа тхона. ХIанз вир хьа а ма корайяьйий хьа! — дийхад царех цхьанне.
- Шорттига ший вира нувр ги а елла цIавахав-кх! Кхы фу дергдар цо? — яьхад вир хьакораярах гIадвахача Цагена.
№ 18. ЦАГЕНА МАЛАЙКАШ IЕХАДАР
Венна Цаген лахьта чу Iо чу а вилла, лаьтта Iо тIа а тесса, боарз дIанийс а баь. дуIа а даь, хий Iо тIа а дахийта нах дIакъаьстачул тIехьагIа, Цагенага бартхоаттам бе тIадаьхка хиннад шоашца Мулкалмовт юкъе а долаш массехк малайк.
— ХьалгIатта, Цаген! ХIанзалца Iа леладаь цхьацца хIамаш дувцаргда-кх вай тахан, — аьннад цар цIимхарча оазаца.
— Аьъ, ер фуд хIанз? Цкъа мара беш хулий из бартхоаттам? Шиаш да шо? ЦаIаш-м хIанзза согара бартхоаттам а ийца дIа ма дахарий, ТIехьадиссад шо! - аьнна, эгIазвахара кеп оттаяьй Цагена.
Иштта говза малайкаш Iехадарах, цар бартхоаттам а ца эцаш виссав йоах Цаген.
№ 19. ДИЦ МА ДЕ АЛАЛАХЬ
- ВоI миштав хьа? Хозза даьна а нанна а новкъостал деш вий ер? — хаьттад Цагена даьга царцига хьоашалгIа нийсвеннача цхьан саго.
- Воллахьий, талхаш-м латт, деш-дуташ хIама доацаш, айлаюкъенца мара сакъердам боацаш. ХIанз сихха саг а йоалаяь, був а ваьккха ше Iо ца хоавой, цунна фу дергда-м хац сона, - аьнна, хьаьшага леткъав Цагена да.
ХIаьта из къамаьл шийна дIахазарах дикка раьзавоацаш вале а, шоллагIча дийнахьа сахилалехьа хьал а гIаьтта, сиха диг ира а даь, ший вир дIа ежа, хьунагIа дахча да водача Цагена ший наьнага аьнна хиннад:
— Селхан вай хьаьшага ше дийцар диц ма де алалахь цу тха даьга!
№ 20. ШИШША ЦХЬАНА Д/АВОЛЛАШ А НИЙСЛУ
Дика кхийхка бежана дулхи, берхIеи, жувра хьалтIамаши хьалхашка а оттадаь, геттара веза хьаша лаьрхIа тIаийца хиннав Цаген кхыча юрта вахаш волча цун гаргарча саго, Из кхача сов чам болаш а, цул совгIа ше дикка меца а хиларах, шишша зIамига хьалтIам цхьана хьаэцаш берхIала а Iотташ, дIакхоаллаш хиннай Цагена.
— Цаген, за Цаген! Цхьан каша чу масса саг Iочувул шун юртарча наха? — хаьттад из зийнача, Цагена Iоттар е дагадехача фусамдас.
— Бокъонца бола къонахий-м цхьацца мара бехкац оаха. ХIаьта цхьа моллагIа эсала бараш-м шишша цхьана воллаш а нийслу! -яьхад шийна уж хьалтIамаш кIеззига йоккхагIа хилар ловлга белгалде безам болча Цагена.