ГlАЛГlАЙ ТАМАШИЙНА АЛАПАШ
йоазув САПРАЛ МИКАЬИЛ
Бакъдар оалий вай. Гаьна да вай кхы яхье йувла а, кхыча метташца къувса а, хlана аьлча, вайна воай мотт лерттlа боаггlача тайпа ца ховндаь а, иштта из вайна саго хьа lома а ца баьндаь. Оалаш a да-кх, лом - оакхарий паччахь да, аьле. Цу оакхарашта юкъе вай мотт, зlамига бола сира дахка ба, аьнна хет сона, хийла гуш a бац, наггахьа мара хьа а хазац. Цу тlа даьнна долаш, вай мехка из мотт лебеш а, лоархlаш а тахан малав? Вай массавар, эрсий меттал къамаьл деш ва, тахан. Харца ма хеталд, эрсий мотт ма бувца, ма lомабе, из вайна эшаш бац, яхац аз. Аз яхар фуд, из эрсий мотт лакха айбаь лелабеш мо вай мотт а лакхабаь, лелабе беза.
Вай меттай паьпулати, шер-шерга лаьгlалуш, ден-денга зlамигалуш йа, дукха дувцилга а доацаш. Дукха lийхача циско, дахка лаьца бац, ала-м оалар вай, амма вай меттай хаттараш селлара ира латташ хилар, из бlагал ца йийцача, тахан варгвац. Из вай мотт алсамбалийтара духьа, йувца йезаш йа уж, тайп-тайпара бlагала йоазош хьагучадоаккхаш, тайп-тайпара тохкама каьхаташ кепа а детташ. Иштта мара цох гlулакх хургдац, тlаккха мара нах а цох терко йергйац.
Даиман мо, абата тlера дlадуларгда вай. Мишта тайпара дале а, амма вай таханар абатдар а), эрсий абат да, иззамо б), цхьацца чулоаца алапаш, шеко йейташ а да. Хьалх 1920 (ткъестабlаьткъоалагlача) шера хинначa лаьттина абата вlалла таралуш а доацаш. Сона фу хета аьлча, Эрсий Паччахьалкхе тlаийца, бахьан а долаш, эрсий алапаш хьаийцад вай, из кlезига а хеташ, кхы цара абатдарий бокъо а ийцад хьа. Аз из хlана яха аьлча, цу абата тlа "ё" иззамо "щ" алапаш латташ хилар сайна новкъа доландаь. Вай дошлоргаш тlа цу алапашца цхьаккха дешаш а ца хилча, санна леладеш да уж вай илманхоша селлара боча, со кхеташ вац. Вай алапаш иззамо боча леладе мегаций цара, царна когаметтал. Кхы цхьа алапо керта чlинга йетташ йа са, "яь" яхаш доа. Малагlа башхало гучайувла "яьй" (ба, да) - "кастрюля" е "яй" - "легкий", "яьси" (да) - "предсмертная молитва" е "ясакх" - "контрибуция", иззамо "яькха" - "алчный" е "якха" - "сосать" (грудь). Вай хlанз эрсий дош "яблоко" е "яйцо" оалача хана, цу "я" алапий кlезига-дукха башхало хьахозаций. Амма "яьйцо" аьнна яз мича ду вай. "Яттlа" - "рваться" е "яьси деша" - "читать молитву", дlаоалаш a дlахьозаш a оаз цхьа йеций. Из "я" алапца хlана яздеш да, вожа "яь" алапца lояздеш хилча. Цу тlа даьлча "яттlай" яха хандош "йаттlай" аьнна язде деза, лаьттина меттай хинна бокъонашта вай зем беча.
Мотт хоза ба вай, амма бакъда, йоазон бокъонаш селлара хьаэрсийдаь хиларахь, из йоазув lодеша а lоязде а дага-м дагlац. Уж чlоагlоргашеи кlаьдоргашеи да тоlаргдолаш, "наlалт хьона мотт" аьнна, дlагlоргволаш. "Со гlоргйа" (so ghorgja) аьнна язде дезача "со гlоргья" аьнна язде деза йоха, вай хlанзара илманхоша. Эрсий да вай, со-м вац! Аз иштта яздергдац!
Дукха болх ба вай кхы бе безаш. Меттай йоазув нийсде деза, абатдар хьакердадаккха деза, дошлоргаш гlалгlай дешашца хьаалсамдаккха деза. Эггара лоархlамегlадар да, вай бераш тlа гlалгlай мотт хьаlомабе беза! Хlаьта лакхе хьоадаьча алапах лаьца къамаьла-м кхы дукха а дергда вай. Цхьаькха цхьа хlама аргда аз, вай даьша вайна тахан хьабенна боа мотт, биц бе йиша йац вай. Бакъда, вай таханар йоазон бокъонашца, ма могга болх бе беза вай!