Саид Чахкиев
Кура к1аьнк
Гуйра латтар ара.
Ший нана йолча бийса а яьккха, ц1авоаг1ар 1аьла. Из юрта яхар цун з1амаг1а волча вешийца. Городе 1оя тагацар, 1аьлас ший хур дарах. «Йоаг1аргьяцар даьра, — оалар цо. — Корта лазабоал са, цига цхьа сахьат даьккхача. Хьо а хьа дезал а цига мишта дах хац сона-м. Фо мичад цига садаккха».
Х1анз, ц1авоаг1аш, из дага а лувцаш, корта эгабора 1аьлас. «Ше яхар мара дергдолаш-м яц, мелла дехар дой а», — йоахар цо дагахьа. Лаьг1о болх бора «Москвича» мотора. Кховзткъа-кховзткъеи иттанел совг1а яккхацар 1аьлас ц1аккха а скорость. «Даггара аз лаьллача а, цхьан иттех минута мара хьалха д1а-кхоачаргвац со, — оалар цо. — Фуд са цу иттех минут хьалхадала, авари йойя, шедар х1алак хила а ма таралой...».
Машина духьала удар гаьнаш, ц1енош, нах. Ялаташ чуийцадар. Яьсса хетар аренаш. Цхьаццанахьа аьха уллар лаьтта. 1ажаши кхораши 1обаьха, яьсса латтар сомий гаьнаш а. Деза геза* г1анаш чулегар ткъовронаш* т1ара.
Наькъа йисте автобусага хьежаш латта нах б1аргабайра 1аьла. Цкъазаг1а, ший машина яьсса хилча, пассажираш чуховшабора цо. Ц1аккха ахча а даккхацар, цар алла-балла аьлча а. Х1аьта х1анз саг т1а ца хоаве лаьрх1ар цо: цкъа - дале, хайра ха яьннаяцар - цхьайтта сахьат а даьннадацар, шозлаг1 - дале, ди хоза доагlap: хьежаш малх бар, сигала гуш морх яцар, мух бацар. Дог1а делхаш е лоа делхаш, е шийла йолаш, е бийса к1оарга яха моттиг нийсъелча-м, 1аьла ц1аккха а т1ехавалацар, к1алвиса саг машина чу ца хоавеш. Х1аьта х1анз...
1от1ехъийккхар из гулбенна латтача наха. Ц1аьхха тормоз теха, соцайир машина. Цул т1ехьаг1а юхат1ехьашка яйтар. Асфальта юххе латтар, шийна марх1а доалла бер аьтта* кулгаца хьала а лувцаш, цхьа къона кхалсаг. Цунна т1аювхар бессаза яьнна ма1наьха пиджак, иштта бессаза баьнна цхарал* туллар керта т1а. Цун мукъа дола аьрда* кулг лаьца латтар, сийна курткеи когаш т1а хьамча* цle иккаши ювхаш, диъ-пхи шу хургдола йи1иг. Шоашта машина соцае г1ерташ, кулг а ийдеш д1а-са удаш хьувзар барх1-итт шу хургдола к1аьнк. Цунна т1аювхар мора* пиджак, т1аг1олла эзза т1ехкар а хьоарчадаь. Керта т1а фуражка туллар. 1о мел йоаг1ача машина — бе а яцар, легковой а грузовой а, автобус а — духьала водар из, лаккха кулг а ийдеш. Цхьабакъда, машинаш совцацар, юххе г1олла т1ехлелхар. Иштта духьала ве-навар из 1аьлийна а, ер 1от1ехъэккхача хана.
Машина царна юххе соца а яь, ни1 д1а а йийлла, хьавел аьнна, к1аьнк хьавийхар 1аьлас. К1аьнк ведда хьат1авера.
— Къонах, городе воде хьо? — хаьттар цо.
— Вода, — аьлар 1аьлас.
— Тхо д1адуге 1а? Оаха-м ахча лургда. — Малав хьоца?
— Нанеи йишеи.
— Хьат1аховша, — аьлар 1аьлас.
— Марем! — аьнна, кхайкхар к1аьнк.
Кхы х1ама ала ца дезаш, кхийтар кхалсаг: чехкка хьат1аера. Цул а хьалха ена, машина чу хайра йи1иг. Т1аккха кхалсаг хайра машина чу. К1аьнк 1аьла юххе 1охайра.
«Цхьа г1айг1а йолаш арабаьнна нах ба-кх ераш», - аьнна хийтар 1аьлийна.
Юха новкъа а яъккха, шортта йолаялийтар цо ший машина. Цхьа юкъ яьлар цхьаккха а йист ца хулаш. Бер шийна, юххе 1одиллар нанас. Из тхьайсадар. Доккха садаьккхар кхалсаго: к1аьдъеннаяр из. Цунгахьа юхавийрзар хьалхашка ваг 1а к1аьнк.
— Марем, ахча д1але, — аьлар цо, 1аьла д1а ца хазийта шортта.
— Хьа веций ер к1аьнк? — хаьттар 1аьлас кхалсагага.
— Ва, х1ана яхар 1а?
— Хьох, мама а ца оалаш, Марем х1ана йоах укхо?
— Х1а-а, — елаелар кхалсаг, — к1аьнк-м са вар ер, цхьабакъда, сох мама аргдолаш-м вац, ше вуй а. Во оамалаш йолаш ва.
— Вац во оамалаш йолаш, — аьлар к1аьнка, — къонах ва.
— Масса шу да хьа? — хаьттар цунга 1аьлас.
— Цхьайтта. К1езига хет хьона? Цхьайтта шу даьнна к1аьнкаш-м, т1ом болча хана, турпалаш хиннаб.
— Аз-м х1ама яхац. Ва а ва хьо къонах. Хьа ц1и фуй? - цун наьнагахьа б1арглекхар 1аьлас.
— Марем я са ц1и.
— Са ц1и Саварбик я, — аьлар к1аьнка.
— Дика ц1и я. Къонахчун ц1и я. — Юха а кхалсагага хаьттар Iаьлас. — Бехк ма баккхалахь: городе г1улакхаш долаш хургда шо?
— Акхар даь воша волча долх тхо. Да а воацаш дисад тхо...
— Марем, ма дувца, — раьза воаццаш кхессар к1аьнка.
- Фу дергда ховш а дац, цо х1анз новкъостал ца дойя, — ший къамаьл чакхдаьккхар Марема.
— Х1ама хургдац. Со балха г1оргва. Моцала лергдац вай, кхы ма дувца, — юха а нана coцae велар Саварбик.
— Балха хьо мишта вода, з1амига ма вий хьо? — хаьттар 1аьлас.
— Из да-кх новкъа дар, — кхессар к1аьнка. — 31амига хилча фуд? Хьано кхоабаргья са нана, са вошеи йишеи? Д1а мел вахача, з1амига ва ма оалий акхар-м. Во законаш да вай дараш.
1аьла велакъажар.*
— Бехк ма баккхалахь, — юха а кхалсагага йистхилар 1аьла, — из да, аьлча а, мар веннав хьа?
— Дийна ва, цхьабакъда, тхона-м веннав из.
— Мишта? — кхетанзар 1аьла.
— Саца! Ма дувца сов дар! — юха а могачох шин нана соцае велар Саварбик.
— Договора ухаш вар из, — аьлар нанас, во1о дувцар теркал а ца деш. — Тюмене. Апреле д1аводар, октябрь бетта ц1авоаг1ар. Тхона 1анна яъалла хилацар, ена х1ама.
— Марем, Марем, ма дувца цадоаг1араш! — эг1азъухар Саварбик.
— Сабардел хьай, — цунгахьа кулг кхессар Марема. — Соахка аьхкий ц1авера, в1алла дага а доацаш. Шин бетта айла-юкъе а лийнна, цlaгlapa мегарг мелйола х1ама а ийца, юхавахар. Х1анз къамаьл денад, моаташка а йоалаяь, бераш а долаш, вахаш ва, аьнна. — Ший б1аргех даьнна хий д1адаьккхар Марема. — Иштта ба-кх уж х1анзара мalанax.
— Марем, сацийта! — геттара раьза воацаш кхессар Саварбика. — Ахча д1але.
— Лургда, лургда, сабардел хьай, — юха а ший ви1ийгахьа кулг тессар Марема. — Йист хила а мича ют 1а-м.
— Ма дувца х1аьта, дувца ца дезар, да ма вувца!..
— Да? Вий хьа да? - йийлхар Марем. — Ер к1ордаваьв-кх сона, даим «да-да-да», — яхаш! Из шун да валаре, шуца вахаш хургвар, 1уйрийна балха а водаш, сарахьа ц1а а воаг1аш.
— Бокъонца бакъдий, цо кхы саг йоалаяр? — хаьттар laьлас. — Цхьаболча наха в1алла доацар а оалаш хул.
— Бакъда, — аьлар Марема. — Сона цкъа цун пиджака киса цхьан кхалсага сурт б1аргадайнадар, юхе яг1аш ши йи1иг а йолаш. Наьха сурт хургда-кх из аьнна, кхы теркал ца деш дитадар аз. Х1анз ц1абаьхкаб, договора бахачара, тхона уллув вахача Халата къонгаш. Акхар даи ужи цхьан юххе хиннаб болх беш. Моаташка д1ат1а а ваха, 1еш ва, йоах цар. Цунна яь ши йи1иг а йолаш...
— Хьа маьрвоша городе вах?
— Вах. Из хьа мишта лохаргва а хац, цу городе в1алла лела хац сона.
— Аз хьалохаргва, — аьлар Саварбика. — Базара юххе вах из. Шашлык деча улицаг1а г1олла 1очувахача.
— Хьо цкъа мара хинна-м вац Халатарга, ма дика дагайоаг1а хьона из ваха моттиг, — аьлар Марема.
— Йоаг1а, айса зийнадаь.* Цу хана мел хала лийллар вай, из мичахьа вах ца ховш. Х1аьта х1анз атта хургда: базар т1а д1акхача мара дезац.
— К1аьнк-м х1амах кхеташ ва хьа, — аьлар 1аьлас.
— Кхеташ хилар-м во дацар, — аьлар Марема, — сов т1ехваьнна кхеташ вецаре.
— Марем, ахча д1але, — юха а тхьовра санна шортта аьлар Саварбнка.
— Д1алу, д1алу, ма сихвеллар хьо, — раьза йоаццаш кхессар Марема. — Соцарг-м вац садуаш, ше яхар ца дойя.
— Ахча дала дезац шун, — аьлар 1аьлас. — Со ахча ц1аккха хьаэцаш вац.
- Тхо къе да мотт хьона, — бехк боаккхашха кхессар Саварбика. — Наха лурра лургда оаха а. Шек* ма хила хьо, къонах. Ахча д1але! — юха а шин нанна т1авийрзар из.
— Кхо сом тоъаргдий хьона? — кхо сом хьакховдадир Марема.
— Пхи сом ле, пхи сом, — сихвенна аьлар Саварбика.
— Лу, лу.
Юха а шийна т1аювхача пиджака кисара з1амига бохчилг хьалдаьккхар Марема. Кхо сом 1очу а делла, хьадаьккхар цо пхе сома каьхат. Из 1аьлага д1акховдадир.
— Д1аэцал ер, 1а ер д1а ца эце, со укхо ютарг-м яц.
— Дезац, х1ама дезац, — аьлар юха а 1аьлас. — Аз яхаций шуга: ахча а ийдеш нах кхувлаш вац со.
— Къонах, д1аэцал хьай пхи сом, — ахча наьнагара хьа а ийца, 1аьлага д1акховдадир Саварбика. — Тхона аттаг1а да-кх, 1а из д1аэце. Наха декхарийла хила лацар тхона.
— Хьада х1аьта, — пхи сом 1окиса деллар 1аьлас. 1окхаьчар уж городе. Шийна гаьно йоллаше, базар т1а д1абигар уж 1аьлас. 1оваьлар Саварбик. Бер хьа а ийца, 1ояьлар Марем а, цун йи1иг а. 1оваьлар 1аьла а.
— Согара гlo-новкъостал эший шоана? — хаьттар 1аьлас. Со сиха вац шоана.
— А, баркал хьона, дала сий довлда, - аьлар Марема.
— Х1ама эшац, хьона эший х1ама ?— йистхилар Саварбик.
— А, х1ама эшац, — аьлар 1аьлас, борд-бордаг1а велакъажар а доалаш.
Д1аболабеллар уж. Ц1аьхха, цхьа х1ама дагадеха, царна т1ехьакхайкар 1аьла:
— Сабардел!
Вожаш сайцар.
- Саварбек, ер пхи сом сона деннадий 1а? — хаьттар цо.
— Деннад.
— Х1анз са дий ер ахча?
— Да.
— Аз х1аьта укх хьа йишийна лу-кх ер, — йи1ига курткий ки¬са деллар 1аьлас ахча. — Х1айна конфеташ эцаргья, — аьлар цо йи1игага.
Ала х1ама а доацаш, б1арга ног1араш* детташ латтар Саварбик. Шоаш д1аболхаш, шозза-кхозза юхахьажар из. Дикка царна т1ехьахьежаш лаьттар 1аьла а.
«Кура к1аьнк ва, — йоахар цо дагахьа, Саварбик дага а лувцаш, — хала хургда цун ваха»...
• Геза – медный
• Ткъовро – сук, ветка
• Аьтта – правый
• Аьрда – левый
• Цхарал - тюль, кружево, вуаль, вязанный платок
• Хьамча – 1. клей, 2. резина, каучук, 3. резиновый
• Мора – коричневый
• Велакъежар – улыбка, улыбаться
• Зийна, зе – наблюдать, замечать, выследить, надзирать, подметить
• Шеко – сомнение
• Ног1араш – 1. крышка, 2. веко
P.S. Сона-м дукха везавеннав из Саварбик).