Страница 3 из 3 ПерваяПервая 123
Показано с 21 по 30 из 30

Тема: Саид Чахкиев. Проза.

  1. #21
    Захожу иногда
    Регистрация
    28.09.2012
    Сообщений
    42
    Поблагодарил(а)
    0
    Получено благодарностей: 0 (сообщений: 0).

    Ответ: Саид Чахкиев. Проза.

    Ошибка

  2. #22
    Уважаемый форумчанин Аватар для Menina
    Регистрация
    08.02.2012
    Сообщений
    1,885
    Поблагодарил(а)
    40
    Получено благодарностей: 129 (сообщений: 110).

    Ответ: Саид Чахкиев. Проза.

    Колой, я хотела ответить с цитированием на ваше сообщение, но в итоге его совсем удалила). Все, перестаем извиняться и читаем дальше "Иштта мара"))
    Кстати, здесь не о девушке Йисите, а о девушке Зайба. Вы это произведение имели ввиду?

  3. #23
    Уважаемый форумчанин Аватар для Menina
    Регистрация
    08.02.2012
    Сообщений
    1,885
    Поблагодарил(а)
    40
    Получено благодарностей: 129 (сообщений: 110).

    Ответ: Саид Чахкиев. Проза.

    Иштта мара

    4.


    Баьдъерзаш йоаг1ар. Лоамашка морхаш йийшаяр. Мух боацаш, сатийна яр ара, фо ц1ена дар. Юртара нах сарралца колхозе аренашка цхьацца балхаш деш а хинна, х1анз машинашца, вордашца, г1аш ц1аухар. Дехьара, сехьара хьахозар г1араш: нах шо-шоай коашка дахча доаккхаш, доахан детташ, уж чудехкаш, кхыдола г1улакхаш деш, бийсан чуберза кийчлуш бар.
    Лидаргара х1етта чу а ена, ийча пешка лотаяь, ноанал деш йоалар Зайба. Да д1ачуваха ц1аг1а вар. Цхьан х1аман г1адъяха, дог дика хинна яр Зайба. Йиш а лекхаш дора цо ший г1улакх. Берд вар из г1адъяхара бехке вар, цох лаьца яр цун еррига уйлаш. Д1а ца доалаш духьал латтар з1амигача сага сурт: шера баламаш а долаш лакха дег1, хьаь т1а 1от1аулла боккха 1аьржа к1уж, ца вашшаш аьрда оаг1арахьа хьалъувза берий санна ц1е дола хоза бордаш. Мишта хьежар из Зайбийна б1ара? Б1арг т1ера ца боаккхаш хьежар. Мишта доагар цу хана цун б1аргаш? Беррига кер лотабеш доагар. Зайбийна везавеннавар из. Ч1оаг1а везавеннавар.
    1аса а текхаеш шоай коа чувоаг1а воккха саг б1аргавайра Зайбийна. Из вар КЪурейш. Каст-каста царцига ухаш вар из. Зайбийна к1ордаваьвар из. Цхьабакъда, х1анз, из шийна гушше, елакъежаш, цунна духьал яхар из.
    - Тахан мА г1адъяха я хьо, йи1иг, - аьлар Къурейша. – Дала хьай дега товр долда хьона. Абукар чухь вий?
    - Ва, хьаволле хьачу, - ц1ен ни1 а йийлла, из д1ачувахийтар цо.
    Абукар поднара т1а топ ц1енъеш ваг1ар.
    - Эй, чува мегаргвий?
    - Чувола, чувола, - ц1ен саьнга топ д1а а оттаяь, хьаьша духьалвахар Абукар. – 1а бехка ма баккхалахь, цхьацца балхаш деш ара а хинна, х1анз чувена сало1аш ваг1ар со.
    - Из дика да. Ваг1а, ваг1а хье ваьгг1ача, со-м укхаза 1охов, - 1аса на1ара саьнга 1о а оттаяь, истола хьалхашка г1анда т1а 1охайра Къурейш.
    Цхьа ха яьннача г1олла ший г1улакха ц1аг1а хьачуяьлар Зайба. Къурейш ца1 дувцаш ваг1ар.
    - Итт шера чарахье ихав со, - йоахар цо. – Сона ца гуш ца1 аькха хургдац. Цхьабакъда, лийг мо хоза х1ама ц1аккха б1аргадайнадац сона. Гурахь дар из. Кач уллаш шолгоара топ а йолаш, ч1оже б1у г1олла лоамашкахьа хьалводар со. Дийлха дог1а дар. Т1аьда яр буц, гаьн т1ара г1а. Сай ц1алга ши б1аь г1а гаьна-м ваьннавацар со из б1аргагуча хана. Иттех метр мара сона гаьна доацаш гув т1а латтар из. Лийга со б1аргагацар. Доккха са доахаш, дувхьаш дар из. Цун мерий 1ургаш сувсар. Ший массача, диткъача когашта, кагийча наха т1аена йо1 санна, деррига хьалнийсденна, цхьан х1аманга ладувг1аш латтар из. Гуш дар из цхьанахьара деда денилга. Дала ше ца кхеллача, кхы хозаг1а хила йиш йоацаш, хоза дар из. Айса дена г1улакх а сай топ а йицъенна латтар со. Йиткъача фоарта т1а нийсса ураг1баг1аш з1амига корта а болаш, лоацца-лоацц г1а боаккхаш хи т1а йода аьлан йо1 санна, кура 1очудоладелар из со волча оаг1арахьа. Х1анз со гургва-кх цунна яхаш, лачкъа уйла йолаш со латтача хана, ц1аьхха, из еррига лоаманче кхайкаеш топа тата даьлар. Оагавелар со, из сайна кхийтача санна. Лийг горадахар. Со б1аргавайра цунна, тха шине б1аргаш в1аши нийсделар. Дукха бежанаш а доадаьд аз, цхьабакъда ц1аккха а дайнадац сона цу дийнахьа цу лийга хиннараш санна к1оарга, г1айг1ане даха б1аргаш. Из лийг а доацаш, саг волаш санна хала хетар сона. «Сенна тохар 1а из? Хьона новкъа мича дар со?» - из хаттар латташ санна хийтар сона лийга б1аргашка. О, сона мегадаларе-м!.. Дувца эшац из…
    Ж1алеш 1аьхар гаьна доаццаш. Лийг ураиккхар. Т1ехьа ц1ийна лар а юташ, мух мо дехьаг1а д1ачудедар из. Юха а са дега чов хилар: лийг чухьийддача оаг1арахьа, чуг1олла масса хий а доаг1аш, доккха ор дар. Цига 1от1а а кхаьча из юхадерзале, к1алхардаргдар.
    Зехьа хиннабар са кхерам. Лийг к1алдисанзар. Доддаше юха ца соцаш, кхоссаденна цу доккхача ора т1ех а иккха, хьун чу г1олла д1атиллар из. Х1аьта ж1алеш, кхераденна, ц1огарч чу а те1адеш, юхадайдар.
    Даа х1ама хьачудера Зайбас: кхерза фуаши, й1айха сискали, чайи. Къоаной пхьор даа хайшар. Къурейш х1анз а лувш вар, х1аьта Абукар, вела а къежаш цунга ладувг1аш ваг1ар. Къурейша къамаьла ц1аккха юкъе эккхацар из. Абукар наха везаш, нахаца та товш, дика оамал йолаш саг вар. Цхьаненна тийшаболх бергболаш вацар, цох шийна боккха пайда боале а. Сага халахетар ца де хьожар. Г1улакх-новкъостал эшаш моттиг нийсъелча, эггара хьалха вахе д1аоттар. Цудухьа оалар наха а, Абукар санна хила веза къонах шу хуле, аьле. Къаьстта дика вар из ший йо1аца.
    Къовзткъеи итт шу даьннадар Абукара. Нах в1ашаг1алетача шалта теха да вийча г1оне, хала ваьхав из. Цун воша, шуча, даь-воша хиннавац. Цудухьа къаьстта хала хиннад цунна наха юкъе ший ший сий лоаттаде. Цхьа вола саг бегваккха а цунга х1ама ала а хала дац. Дукха нийсденнад ужжамо г1улакхаш Абукара а. Цхьабакъда, ц1аккха шийгара котало д1а ца йохьийташ, г1алат ца воалаш хьавенав из х1аьта а. Хьалха законаш къиза дар. Вийна к1ира а далалехьа ший даь ч1ир лийхаяр цо. Цул т1ехьаг1а пхе шера ведда лийннавар. Дов телцца. Ц1аькха, ловзарга ше бегваьккхача саго т1оара теха, к1ийлен ухача нахах лечкъаш, цар топаш чуетташ, ц1аг1а 1овижа йиш йоацаш лийлар. Кхы а кхы а – массаг1а дар уж, гаргара саг а воацаш, ше цхаь висачун сий доадергдола г1улакхаш.
    Йиш йоацаш, дукха гайна т1ехьа саг йоалайир Абукара. Ч1оаг1а ший во1 хилар догдаьхадар цо. Йи1иг я аьлча а, ца теша г1ерташ, ше хьажар из берага. Ч1оаг1а г1айг1а йир Абукара цу г1улакха. «Иштта дила хиннада-кх ер», - аьнна хийтар цунна. Цул т1ехьаг1а кхы бер хиланзар цар. Г1айг1а яьяр аьнна, т1акхета х1ама дацар. Цхьаькха саг йоалаергъяр низ баларе. Саг йоалаеш дукха рузкъа эшар, х1аьта Абукар къе вар. Цудухьа кхы гаьна ца доаккхаш ший дег чу дитар цо из г1улакх.
    Х1анз ший йи1иг мара дацар цунна дагадоаллаш. Йиша маьре яха дуккха ха я. Ц1а дизза дезал а кхебаь, т1еххьара денош дуаш яг1а. Из дагаялла езаш яц.
    Х1анз цун еррига йоакхо Зайбах лаьца я. «Фу дергдар-хьог1 цо со д1аваьлча, - яхаш, уйла ю цкъаза Абукара. – Цун сий лоаттаде да воацаш, воша воацаш, - массаг1а хатар да вахара чухь, - из хьаста нана, йиша – саг воацаш юсар из т1аккха»… Дукха дар даь дагалаттараш. «Ираз дар цун, - йохар цун дего, - ший ханнахьа цхьан дикача сагага маьре йодаре. Цхьабакъда, фу дергда цо, цхьа, ваха а ца ховш, балха-така а воацаш айлаюкъе лела саг нийслойя?.. Во1 валаре-м шеек д1ахила везацар. Цо ше леладергдар ший г1улакхаш. Венна д1аваллалца бала ба-кх йи1иг. Се валалехьа цхьа юхьалхало е еза аз: сайна а, йи1ига а бала хургбоацаш, дикача мете маьре яхийта хьажа веза со».
    Йо1 хьалйоккха мА хула, уж уйлаш дег чу ухаш, цар сатем ца луш лелаш Абукар. Саго кхетадергдолаш, саг цецвала х1ама дацар Абукара уйлашца. Даьйи ноанойи даим хиннаб шоай берий йоакхо еш, уж хьал а кхийна шоашта баха ховшача дийнахьа, цар вахар тоаделча дика хеташ. Цхьабакъда, ца1 нийса дацар Абукара: йи1ий еррига йоакхо шийна хьат1аийцаяр цо. Зайба йича г1оне, ц1акха из кхыча беса хила ма дезий аьнна дага а дехадацар Абукара. Цунна, кхыметтел, дага а дацар йо1о ше ма ергйий ший йоаккхо, аьнна. Кхыметтел, уйла а яьяц цо цу г1улакха. Сенна йора из уйла? Йо1а дезар даьна дика хаций.
    Зайбийна ховра даьна ше ч1оаг1а езилга, х1аьта кхы х1ама цунна дага а дацар. Ший доттаг1ашца деша ухаш, царца са а къердаш парг1ата д1алелар из. Ший да санна безаме яр из а нахаца. Вахар довзаш доаг1а цун 1аьржа б1аргаш даим сийрда дар, цудухьа х1аман г1айг1а йоацаш ший ханарча йи1игашца загг1е елар из.
    …Боккхий нах х1ама дуаш баг1ар. Зайба ара а чу а йоалаш, царна фу деза хьожаш яр.
    - Гой, Абукар, - йоахар Къурейша, - дала ше д1анийсду-кх деррига а. Тховсара шунцига со х1ана венав хьой хьона? Уйла яьйий 1а цу г1улакха? О сайна дагадеха, сайна лайна венавац хьона. Со дала вайтав. Х1ана вайтав хой хьона?
    - Хац сона-м, аьнна, - ши балам а эза, велакъажар Абукар.
    - Хац? Аз аргда хьога х1аьта. Со вайтав цу Дала укх сискалах, хьа санна са а рузкъа доландаь. Вайна ца ховш Дала иштта яздаь хиннад из, укх лаьтта вай в1алла хьа а кхоллалехьа. Алал хьай, фу дергдар 1а, нагахьа санна со х1анз Сибарег1а а волаш, ер тховсара аз даа деза рузкъа цига д1ада хье декхарийла хилча?
    - Хала хургдар т1аккха, - аьлар Абукара.
    Цхьабакъда, дагахь-м кхыча беса йоахар цо. Цхьа х1ама децаре, Къурейш селла ер да аьнна х1ама хьаоалаш вацар. Хьамассахава, уж даьсса къамаьлаш а дувцаш, ший т1аршинг баьнна з1амига корта эгабеш ваг1аш хулар из. Цудухьа Абукар эгазъухар цунна. «Каша вахаргва, из шин кепига мах боаца къамаьл а дита, ше дена г1улакх хьадувца мегаций».
    - Хьала?! – цецваьлар Къурейш. – Ай, воча дена т1а оттаргвар-кх! Цхьабакъда, Далла шедар хов, Дала хьаькъал д1акхоач массанахьа. Цо д1анийсду деррига а. Со сайна лайна, сайна дагадеха венавац шунцига. Из дувца а эшац. Со Дала вайтав. Хбанаьхко тховсара сискал яьй, цу сискалах хьа а дакъа доалл, воле, из даа хьайна аьнна, вайтав со. Со вахийтавац Асхьабарга, хьа лоалохо Товзий йолча. Хьо волча вайтав, хьо волча.
    Ийс, итт сахьат даллалца ваьг1ача, х1а, дика ха а яхай вайна, аьнна, сискалах ловца а баьккха, ц1авахар Къурейш.
    Цу бус дукха иллар Зайба наб ца кхеташ. Берд вар цун сатем боабаьр. Тахан 1уйранна из б1аргавайча г1оне делаш дар цун дог. «Ма хоза ва из! Лакха ва… Боккха 1аьржа к1уж, безаме жог1ара б1аргаш. Шедар товш да цун. Цец сена ювл со? Из иштта хила а везар».
    Дукха я уж хьалха безам чубесса йи1ий дег чу уха уйлаш. Зайбийна хетт из даим шийна вовзаш хилча санна. Цхьанахьа гаьнна ваха хиннав из. Зайба шийга хьежилга а хайна, юхац1авенав. Х1анз уж цхьан хургба, даим цхьана. К1аьдъелар кот а даьнна, шорта д1атхьайсар Зайба.

  4. #24
    Уважаемый форумчанин Аватар для Menina
    Регистрация
    08.02.2012
    Сообщений
    1,885
    Поблагодарил(а)
    40
    Получено благодарностей: 129 (сообщений: 110).

    Ответ: Саид Чахкиев. Проза.

    Иштта мара

    5.


    Устинов Федор Максимович юрта вовзаш а наха сий деш а саг вар. Совдар дезаш вацар. Эсала вацар. Еррига уйла балхаца а йолаш, хьаьанала вахаш саг вар из. Г1алг1ай мотт а 1омабаьбар цо. Ц1аккха дов доаккхаш вацар сагаца, цхьабакъда х1аьта а хькимашца товш вац, аьнна, ц1и д1аяхаяр цун т1еххьарча хана. Из ший ма1ан долаш дар. Устинов бехке волаш дацар.
    Х1етта Тимирязевски академии чакх а яьккха ц1авена вола Ломиев Муламбик хержар цар колхоза председатела. Цу г1клакха ч1оагг1а раьза хиланзар Усинов. Ломиев харжа лаьрх1ав, аьнна, шийна хьахоззаше, оарцаг1ваьннавар из чакх ца далийта. Колхоза парторг Кориев 1аббас волча вахар из. Из вар доккха 1аьржа ши мекх а долаш шовзткъараваьнна къонах. Юкъе ца эккхаш Устинова къамаьлага ла а дийг1а, аьлар цо:
    -Федор Максимович, из… х1анз дувца дезаш дац. Ломиев обкома кандидатура я. Йолчее, вай из хьаллаца еза.
    - Нийса дале а деце а яхий 1а?
    - Из нийса да… Хила деза нийса.
    - Х1ана?
    - Федор Максимович, хьо з1амига вац. Хьо коммунист ва. 1а деш хилча мегаргдац уж мо хаттараш.
    Устинов уйла еш ваг1ар, к1ирвенна парторга б1ара а хьежаш. Кориева цкъа а шозза а яхар мо б1аргаш харцахьа лекхар.
    - Б1ара х1ана хьеж хьо? – аьлар цо, кхы са а ца тохалуш. – Кхетанзарий хьо аз аьнначох?
    - Геттара дика кхийтар, - жоп делар Устинова. – Цхьабакъда… Цхьа х1ама дар са хьога хата.
    - Фуд из? – х1анз сона тоха воал-кх хьо аьлча санна, к1ирвенна цунна б1арахьежар КОриев.
    - Масса шу да хьо парте вола?
    - Пхийтта. Х1ана хетт 1а? Хьона сена деза из?
    - Кха х1аманна яхацар аз-м, - Устинов г1анда т1ара хьал а айвенна, шортта араволавелар.
    - Сабардел. Хьа х1ана алац 1а хьай дагардар? Цхьа уйла йолаш мА водий хьо д1а.
    - Цу пхийтта шера массаза а иштта хиннавий хьо, хата воалар со-м.
    Кориев ураэттар. Шийна хьалхашка 1оакъанга т1а 1окхессар цо бе баьлла ц1е къоаллам. Ч1оагг1а халахийтар цунна Федор Максимовича аьннар.
    - 1а фу дий, новкъост Устинов,хье дийна волаш ц1аккха мА делахь соца цу тайпара къамаьл.! Аз могийтаргдац хьона, кхетий хьо? Х1аьта тахан…х1анз мукъа ва хьо ваха. Сона хезадац хьона 1а аьннар, цкъа-дале. Шозлаг1-дале, Ломиев хоржача хана духьал вала дага а мА дохалахь.
    Устиновгахь букъ а берзабаь, корах арахьежаш д1аэттар Кориев. Из дар, вайна юкъера къамаьл хаьдад яхилга. Федор Максимович, пайда бац-кх укхун аьлча санна, кулг а лостадаь, сихха араваьлар. Цо ни1 т1атоххалца юхаверзанзар Кориев.
    Устинова са ца тувш даьккхар из б1арчча ди. «Ай, ц1аккха бел бе а йолланза вола саг мишта вохийт председателла?» - йоахар цо дагахьа. Ломиев городе вахаш хьалкхийна а ва, юрта боахам хайра бовзаш а вац, аьнна, дийцадар цунна наха. «Академи чакхъяьккхара-м дика х1ама ма ди1, - ше-шийца уйлаш йора Федор Максимовича, - х1аьта а воагг1аше селла ай а ца веш, бригадиралла е кхыча балха т1а вахийта мегаций».
    Собрани йолаш дика а во а х1ама аланзар цо. Обкомера вена х1аким а вар цига. Из секретарь ва йоахар. Устинова хьалха гуш саг вар из. Ломиев найц санна кийчвенна ваг1ар. Обкома а ловш хилча аьнна хеташ, саг духьала валанзар цунна. З1амига саг чакхваьлар.
    Къонача председателаца къамаьл ма хилланге а хайра Устинова, шийна цунца хала хургдолга. Довнаш дувлаш, в1ашка лувш, къувсаш д1адоладелар цар денош. Устинова каст-каста дагаухар хьалха шоай хинна председатель.Колхоза кхы 1а яха да-м из а вацар. Къаракъ малара т1ера вар, шийла дора балха кулгал. Цхьабакъад, ца1 дар цун оамалаца дика: Наьха балха юкъе лелхацар из. Из иштта де воал со аьнна, ше волча дагавала моллаг1а болхло веча, из мегаргда, геттара бакъахьа да, со се а вар из хеташ, оалар цо. Нагахьа санна из, д1аваха саг, кхыча тайпара де дезаш нийсденнад ер аьнна, юхавоаг1е, т1аккха а цо яххар могадора цо. Духьал в1алла а варгвацар. Цун из оамал йовз а йовзаш, цох шийна пайда эцар Устинова. Цхьабакъда, х1анз веначо леладер в1алла кхеталуш дацар. Кабинете 1охайна-м ваг1ацар из. Даим ура вар. Колхоза бригадашка г1олла лелаш хулар цун машен. Из-м дика дар цун. Цхьаькха дар водар: Ломиев даим лувш хулар колхозашца, цар балха юкъелелхар. Уж ца1 деш хилча, из дита а дите, кхыдар де яхаргдар. Цхьаннена дагавалацар. Шедар ший кулгаца леладе, массанахьа ше т1акхача г1ертар. Цох халаххетараш дувлар наха. Къаьстта шоай деррига вахар лаьттанца дувзаденна хьабоаг1аш болча наха. Из кхетадеш а, кхы 1а яха кхетаде безам болаш а вацар Ломиев.
    Геттара корзаг1ваьнна хьовзар из, хьакимаш баьхкача. Цар аьнначоа т1ехьа вар, нийса дале а деце. Ч1оаг1а г1адводар из, ше волча газета корреспондент веча. Деррига г1улакхаш а дите, цунца леларгвар, вож ваххалца. Каст-каста газета т1а воахар из. «Къонача председатала болам», «Колхозашка баркал йоах Ломиева», «Хьокхам эца Ломиевгара», иштта ц1ераш йолаш хулар цох етта статьяш. Наг-нагахьа сурт а доаккхар цун газета т1а. Радио чу г1олла а из кхайкавора. Телевизор чу а из хьахьокхар. Д1ауйла йича, Ломиева ше цхьа лелабеш санна дар колхоза беррига боахам. Г1улакхаш мичча беса леле а, отташ вола кеп иштта яр.
    Устинов ч1оагг1а раьза вацар цунна. Лаьтто кхоабаш, даим лаьттаца оаг1ув болаш хьавенна цун дог лазар, Ломиева леладу цхьаццадола харцахьа г1улакхаш б1аргагуш. Магацар сатохаш 1е. Цудухьа каст-каста цатоамаш дувлар цуннеи председаталаи юкъе. Цкъа, къовсам баьннача, Ломиева бригадиллара д1аваккха оттаваьвар из.
    Из дар аьхки. К1а кхаьча ха яр. Х1анз-х1анз долалургдолаш дар из арда. Хи йисте говр д1а а хийца, к1ин юкъе ваьлар Федор Максимович. Юкъага кхоачаш лакха дар к1а. Б1арг г1адбугаш дар комсий гайдолгаш санна дезза 1очудада канаш. «Маца? Маца?» - йоахар бригадира дего. Ханал хьалха из хьакха волавалар лацар цунна. К1а т1уна хилча, в1ашт1ехьадацар, из докъаделарга хьежа. Т1ехьа виса а мегаргвацар, х1ана аьлча, сов докъаденна 1олега долалургдар из. «Асхьабаца дагавоал со», - аьнна, ши-кхо ка а баьккха, хьеттаргахьа хьалволавелар Устинов. Асхьаб нув хьокхаш воаллар. Кхерт1ой, йоарх1аш, буц д1аяьккха, ц1ен к1ийле санна ч1оаг1а ц1енъяяьр цо ше ха т1а вола хьетт. Ардакх т1атеха яьча кхоален к1ал латтар к1а дегаду ши машин. Техниках кхы х1ама яцар хьатта.
    - Асхьаб, хьона фу хетт, хьалхаа-м дац ер хьакха? – хаьттара Федор Максимовича.
    - К1а яхий 1а? – К1а дегадеча машина юххе нув д1а а оттабаь, бригадира д1ат1авахр из.
    - Хьажал акхарга, - шийгара канаш д1акховдадир Федор Максимовича.
    Асхьаба хьокхадир уж кулкашта юкъе. Мерг1илгаш д1а а даьха, бага тессар цо ши-кхо фийг. К1еззига уж 1увшаш а лаьтта, корта оагабир.
    - Хьалхо да хьакха. Диъ-пхиъ дийнахьа сабарде мегаргда.
    - Со се а мА вар иштта хеташ-м, цхьабакъда вай председатель ва йоах-кх ч1оаг1а сихвенна, берригаш кхона арабовла беза яхаш, к1а хьакха.
    - Даьра хьокхе а, дехке-м довргда, - аьлар Асхьаба. Кулг а лаьца малха б1арахьажар из. – Цул совг1а…
    - Фуд цул совг1а?
    - Йоачан хургья вайна. Са б1арг баккхалахь, ца хуле.
    - Синоптикашка телефон тоха еза.
    - Уж малаш ба? Сона хеза нах мичаб уж.
    - Уж даьра ба дийша нах. Царна массехк ди хьалха хов, йоачан хургья е хургъяц.
    - Хьай безам бале, телефон а тоха, цхьабакъда йоачан-м хургья.
    Цу хана, царна дома а тохаш, ена хьаэттар баьццара «Волга». Цу чура араиккхар председатель. Шофер чу1ийра. Цунна т1хьашка ваш1ар 1аьржа б1аргсаьнаш а доахкаш цхьаькха саг. Из вар каст-каста цар колхозе хулаш вола областерча газета корреспондент Борзиев. ЦО язйора уж Ломиевах лаьца араювла статьяш. К1аьдвелча санна корта юха а била ваг1ар из.
    Ломиев вар лохарча дег1ара з1амига саг. К1ай баргсаьнаш доахкар цун б1аргех, ахкарца хьалхьакха нийсбаь уллар 1аьржа к1уж, юхь яьша ц1ена яр. Нейлонови баьде коч яр цунна т1аювхаш, ши пхьош а хьалхьекха. Когаш т1а ювхар догам а даь йола мора хоза туфлеш.
    - Устинов, хьай еррига техника аряьккха тахане а. Кхоана 1урра д1адолалу вай к1а хьакха. Геттара чехка бе беза х1анз болх.
    Устинов йист ца хулаш латтар.
    - Хьалха хетт сона-м из хьакха, - аьлар Асхьаба. – Цул совг1а…
    - Х1ай? – цун къамаьла юкъеиккхар Ломиев. – Хьалха в1алла а дац. Айга йиш яц кхы хьежаш даг1а. Балхаш кхы а да чот яь а варгвоацаш дукха. Ма хула сихаг1а чкийца даккха деза к1а.
    - Х1аьта а…кхаь-диъ дийнахьа сабар де лаьрх1ад аз, - аьлар Устинова.
    - Х1ай? – кизгаш хьалъэзар Ломиева. – Эъ, 1а мишта ду сабар?! Еррига колхоз ялат хьокхаш хургья, х1аьта хьо ца1 кулгаш в1ашка а дехка ваг1аргва. Кхеташ мукъаг1а вий хьо 1айха дувцачох?
    - Суламбик Магомедович, - аьлар Устинова, - хьо эг1аз мА г1олахь цхьабакъда хьо дийша вале а, укх лаьттацар болх тхона дикаг1а бовз. Тахан сецца денз лел со, укхаза вена, сай садуаш. Д1ахьакха, д1абе болх аьлач доалаш дац ер. К1а ший ханнахьа хьакха деза, ди хьалха, ди т1ехьа доацаш. Вай кхаь-диъ дийнахьа сабар даьд аьнна, хила зе дац, пайда мара. К1еззига кхы а ч1оагдалийта к1а. Вай сабардича бакъахьа хетт Асхьаба а.
    Цкъа Устинова б1арахьежаш а лаьтта, Асхьабагахьа д1авийрзар председатель.
    - Мегаьд х1аьта, - аьлар цо, - мегаьд х1аьта, шоана иштта хетте. Районе телефон тохаргъя аз. Ховргда-кх вайна хьакимаша фу оал.
    Устинова яхар аьнна-м ладувг1аргдацар цо, цхьабакъда Асхьаба а цун га даьккхача, лоарх1авинзар из шийдар оттаде.
    Машина чу а хайна, ни1 т1атехар председатела. Юха а вийрза, къамаьл дувца волавелар из т1ехьашка ваг1ача корреспондентаца. Машин иккха юртагахьа яхар. Говра т1а а хайна, ший бригаде хьалвахар Устинов а.
    Саррахьа Асхьаб волча юхавера Устинов. Меккъа говра т1ара 1о а ваьнна, сайре дика йийцар цо воккхача сага. Маьлхара яр цун юхь. Асхьаба моаршал юхаденначул т1ехьаг1а, доккъа са а адьккха, аьлар Федор Максимовича:
    - Бакъахьдар хулчара д1адаьннад ер х1аьта а. Из дой а, д1ахьакха йоах председатала к1а.
    - Даьра из з1амига саг хьалха ма вахийтава цу г1улакха т1а, - аьлар Асхьаба, к1еззига уйла еш а лаьтта. – Х1ама ховр – нахага ладийг1ар оалаш да. Из цхьаннеца кхы къамаьл долаш а вац. Хьастам санна цу хьалашка а хайна, из машин лехкаш лел.
    - Из председатель ва, Асхьаб. Х1аьта со, мела дийцача а бригадир мара вац.
    - Хьо нийса лув х1анз, Федор Максимович, - аьлар Асхьаба. – Эггара хьалха ахархо ва хьо. Из а ва ахархо. Цул т1ехьаг1а да шо бригадираш а, шоай хьашт дале, председателаш а. Из дицдалийта мегаргдац. Т1аккха…телефон техарий 1а городе? Синоптикаша фу йоах?
    - Синоптикашеи?
    - Х1а-х1а, х1аьта.
    - Цар а касташха йоачан хила тарлу йоах.
    - Т1аккха…фу де лаьрх1а ва хьо?
    - Сабарде лаьрх1а-м даьра ва.
    - Вухьаргвий хьо? Цо хье бригадиралла д1авоаккхе фу дергда 1а?
    - Д1авоаккхе воаккхаргва-кх. 1айха а яхаци1 1а эггара хьалха ахархой да вай, - Асхьаба б1арахьажар Федор Максимович.
    - Да-м иштта мА дар из… Фу дергда х1аьта а. Со раьза ва-кх хьона, Федор Максимович.
    1имеца д1айха дера шоллаг1а ди. 1урре а йолаелар колхох к1а хьакха. Юртара д1ахьажача гу а гуш, аренашка г1олла форда т1а лела кемаш санна, лелар низ бола комбайнаш. Еррига а бригадаш араяьннаяьр к1а хьакха. Нах сиха бар. Х1аране кхетадора, мел лоарх1аме да ка бола ялат ший ханнахьа чуийца даккхар. Алхха пхелаг1ча бригаде сатем латтар. Комбайнаш а шоаш лаьттача база хьалхашка латташ яр. Ший кхыдола балхаш деш яр бригада. Устинов шийга ла ца дувг1аш 1ийнавий хацар Ломиевна. Городе вахавар из. Совещани я аьнна обкомо 1о а вийха. Делкъа ха хилар. Цхьанегара шоаллаг1чунга, бригадагара бригадага доалаш, ерригача колхоза д1ахезадаьлар Устинов к1а хьокхаш вац, аьнна. Цхьабараш цецбувлар. Уж бар председатела оамал бокъонца йовзараш. «Ховргда-кх цунна, - йоахар цар, - Ломиев ц1акхаьча ваьлча». «Ма дика вихьав из», - йоахар вокхар. Алхха боккхий нах бар цу г1улакха раьза болаш. «Кхеташ саг ва, - йоахар цар. – Даьра варгвац дехке-м».
    Саррахь пхелаг1ча бригаде кхаьчар парторг. Цу чу бар Асхьаби ши-кхо болхло кхыи. КОмбайнераш Бийберди Инали а бар цига. Кориев шийна б1аргавайча, Кориев цецваланзар. 1урре денз а вар из, ше волча хьакимаш боаг1аргболга ховш. Парторг цхьаь волаш б1аргавайча, Ломиев ц1авеннав хьона аьнна хийтар Устинова.
    - Бахьан фуд? – хаьттар цо хаьдда, к1ирвенна Устинова б1ара а хьежа.
    - Кхаь-диъ дийнахьа сабарде лаьрх1ад оаха, - аьлар Устинова. – К1а тоъал кхаьчадаьннад. Цул совг1а…
    - Фуд цул совг1а?
    - Цул совг1а, йоачан хилар а кхер со.
    Устинова йоачан хьоахайича, ше ала веннар юкъахдитар парторго.
    - Йоачан хуле-м, деррига мА дой ер, - аьлар цо, к1еззига уйла еш а лаьтта. – Хила мег яхилга мара, сноптикашта х1ама хац. Х1аьта а, фуннаг1а цига хуле а, хьо во 1ийнав, председатела аьннар ца деш. Цо тахан обкоме д1адувцаргда, еррига бригадаш к1а хьокхаш я аьнна. Т1аккха хьо… Из а 1ехаваьв 1а, цунга обком а 1ехайойт 1а.
    - Из харц да, - аьлар Федор Максимовича. – Аз саг 1ехаваьвац. Е 1ехаве дага а хиннавац. Цу Асхьабага д1ахатта. Аз Ломиевга шийгга д1ааьлар, со к1а хьакха хьео=ругва аьнна.
    - Т1аккха? Раьза хиларий из 1а яхачох?
    - А-а, - кулг а лостадаь, харцахьа вийрзар Устинов.
    Бийбердаи Иналаи б1арахьежача, ший яшанза йола модж дагаехар Устинова. Кагийча наьха можамаш ц1ена яьша яр. «Ц1акхаьчача йоашаргъя-кх аз ер», - аьнна, уйла ессар цун дег чу.
    - Гой хьона, - аьлар парторго, - хьай ло1амах дохадаьд-кх 1а председатала амар. В1ашт1ехьа г1улакх хетий хьона из? 1а а хьай хьаштар мара ца дича, аз а кхычар а ше-шийна товр мара ца леладича, фу хургда мотт хьона вай колхозах! Вайна лоаллаха яда колхозаш а йолаеннай к1а хьакха. Цар шоай ханнахьа кхоачашъергья паччахьалкхен план. Т1аккха вай колхоз х1анз хьо бахьан долаш т1ехьа йиса езаш я-кх? Йист х1ана хилац хьо?
    Устинов пенах хьалтеха доаллача плакатага хьежаш латтар. Цу т1а доккхача ц1еча алапашта яздаьдар: !1961-г1ча шера соахкарчул шозза дукхаг1а к1а д1алургда вай паччахьалкхенна», - аьнна.
    - План яц сона дагайоалар, ялат да, ялат! – аьлар Устинова ч1оагг1а ц1ог1а а тохаш. Из ше а вар дог лазаш, ца ховш а ше г1алат валар кхераш. Цудухьа ч1оагг1а цун дега 1аткъаш дар х1анх парторг оду къамаьл. – Ялат хуле, план а хургья, колхозашта балхаденоех хьаэца х1ама а хургья! Соахка ах-ах кийла а мича кхаьчар вайна.
    - Мегаьд х1аьта. 1а яххар да хьона. Цхьабакъда, аз тховссаре з1ы 1о-м тохаргья председателага.
    Устиноваца къувса дика лоарх1авацар Кориев. Массаза а из бакъхетар цунна, каст-каста ше цунна духьала вувле а. Кориева кхетадора, Устинова лаьтта дика довзилга а, цунга ладувг1ар, пайдане мара, зене доацилга. Х1аьта а…из бригадир мара вац, Ломиев председатель ва. Т1аккха хьанга дувг1а деза цо ла? Председателага даьра деза.
    Цар 1адика а йийца, кхы сагаца йист ца хулаш, ший «газик» хехка д1авахар парторг.
    Асхьаб араваьлар конторера. Цунна т1еххьа арабайлар Бийберди Инали. Ховра царна Устинова г1улакх во долга. Шоаш цунна фу новкъастал дича бакъахьа дар-хьог1 яхаш, уйлаш еш бар уж. Коа юстаро муг1арг1а хьалъоттаяь латтар йиъ комбайн, бокъонца тоаяь, кхашка араяла кийча йолаш. Царгахьа 1оболабелар Бийберди Инали. Царгахь 1охьежаш латар коа хьаараваьнна Устинов а. Кхо хетар цун уж, х1ама ца деш иштта лоаттае. «Х1ама дергдац, - аьнна хийтар Устинова. – Сабарде оаш к1еззига, болхм- шортта хургба шоана».
    Шоллаг1ча дийнахь делкъел т1ехьаг1а сахьат даьнна ха яр. Хьажк1ашта хий дуллача а хинна, х1етта бригаде ц1акхаьчавар Устинов. Кхоачаш говра т1ара 1овала кхийнадацар цун, цига Ломиев воаг1ача хана. Хьалха санна шийца 1аьржа б1аргсаьнаш доахка корреспондент а волаш вар из. Машина саца а кхелехьа, ни1 а йийла, ког аралувзаш вар Ломиев, чехкаг1а Устинова т1акхача г1ерташ.
    - Ай, ер фуд? Ер фуд? – ц1ог1а деттар цо, кулгаш д1а-са а уъийташ. – Ай, мишта вихьав хьо?! Са еррига план йоха мА яьйий 1а! Эхь мА даьдий 1а вайна! Ши ди! 1о д1адахийта б1арчча ши ди!
    - Новкъост Ломиев, - аьлар Устинова, - аз дех хьогара ц1ога ца деттар. З1амига ва хьо, сога ц1ог1а дета. Се г1алат ваьнна моттиг яьле, айса токхаргда аз из д1а.
    - Г1алат!? Ай, зе мА дий 1а колхоза колхоза даьр, доккха зе! Из кхетадой 1а, е дац? Кхоана деррига к1а лаьтта 1о а даха мА вусаргвий хьо. Т1аккха фу дергда 1а? Суде ваха мА везаргвий хьа, из хой хьона?
    - Г1оргва-кх ваха везе суде а.
    - Даьр г1оргвац кхы хьо укхаза бригади а волаш-м. Аз д1авоакх хьо балхара. Х1аьта х1анз хьат1ахулача партийни собране хьа дош а дувцаргда вай. Камбайнераш мичаб хьа?
    - Д1а трактора ремонт еш боахк. Бийберд! Инал! – д1акхайкар Устинов.
    Кагий нах хьат1абаьхкар.
    - Араяха щоай комбайнаш к1а хьакха! – аьлар Ломиева. – Устинов аз бригадиралла д1аваьккхав шун. Цун когаметтел кхывара хьожавергва аз.
    - Оаха хьокхаргдац к1а, - аьлар Бийберда.
    - Х1ай?! – шийна хезачох тийшанзар председатель. – Хьокхаргдац? Ай, шоашка аьннар дича даьннадеций шо!
    - Тхо-м говраш яц, «но» аьлча, д1а а йолхаш, «трр» аьлча, юха а соцаш лела. Х1аьта к1а оаха хьокхаргдац, тхоашка тхоай бригадира аллалца.
    - Гой, - аьлар Ломиева, Устинова п1елг д1ат1а а хьекха, - хьа болх ба хьона из. 1а 1омабаьб хьона уж. Дика да х1аьта. Ховргда вайна…
    Из юхавийрзача, цунца юхавийрзар, цар къамаьл деча хина, ший блокнота т1а цхьацца д1аяздеш лаьтта корреспондент а. «Волга» чу а хайша, масса бахар уж, т1ехьа кхесташ дома а болаш.
    Устинов ц1аваханзар. Конторе дивана т1а 1овижа яьккхар цо из бийса. 1урра каьхаташ д1а-са кхухьаш вола саг вера из брагадиралла д1аваккхарах дола амар а дахьаш. Амар на1арах хьачувоаллача пенах хьалтехар венача саго.
    Устинов цкъа амархи, цул т1ехьаг1а цунна юххе доаллача плакатахи б1арг а теха, шортта ц1аволавелар. Цунга хьахьежаш конторе коа латтар цун бригадера нах. Устинов корта чу а бела водар. Цхьаннахьа д1а-са хьажа безам бацар цун. К1аьд а веннавар из. Сийсарара бийса набара сийг ца беш яьккхар цо, цхьацца г1улакхаш дагадоахкаш, цар садуаш. «Х1анз сало1аргда-кх аз, - яхаш, ший керта чура сагота уйлаш д1аяха г1ертар из, - х1анз со мукъа ва. Х1анх кхычунга яйта г1айг1а. кхычун лазийта дог а. аз ц1а а ваха, дика сай модж йоашаргья. Сайна виззалца наб а ергья, 1овижа. Х1аьта болх… Балха кхычахьа г1оргва, Асхьаб санна. Аттаг1а хургья»…
    Ц1акхоаччаше, дика лийчар Федор Максимович. Барзкъаш хийцар. Модж а яьшар. Цул т1ехьаг1а к1еззига х1ама а диаь, 1овижар из.
    Ц1аьхха сомаваьлар Устинов. Цхьане ше сомаваьккхача мо. Сахьатага хьажар из. Сахьат а дацар из тхьайса. Ц1аг1а саг вацар. Корашка, малх чу ца байта эхка, х1амаш ухкар. Хийра йолча г1олла чуухар маьлха з1анараш. Мозий дар корех арадовла г1ерташ хьувзаш.
    Цу сахьате д1асаготделар Федор Максимовича. Ший бригада, чот яь а варгвоацаш дукха дола цигара балхаш, чуэца деза к1а – из шедар дагадеха, ч1оаг1а сахьайзар цун. «Кхоана-м, фуннаг1а дале а, се а мА волалургвар со из хьакха, - йоахар цо дагахьа. – Укхо к1еззига сабардаьдаларе». Федор Максимович г1аьттар. Алла-м кхы могаргдолаш вацар из. Барзкъаш т1а а дийха, д1а коа ваьлар из. Ара й1айха яр. Малх делкъийга кхоачаш латтар. Сесаг беша йоалар хьажк1ашта оасар деш.
    - Глаша, хьаел хьачу, ахча хьадал сога, - аьлар Федор Максимовича.
    Цел беша а бита, 1от1аера сесаг. Когаш берзан яр из.
    - Ахчах фу де воал хьо? – хаьттар цо.
    - Городе ваха уйла я са.
    - Городе?.. Мел деза хьона?
    - Хьада диъ-пхи тума.
    Ший мара б1ара а хьежа, д1ачуяхар Глаша. Сенна вода, фу дагадехад хьона яхаш, хетта эшаш дацар. Из бригадиралла д1аваьккхалга а, хьакха ха хьат1акхаьча латта к1а цунна дагадоаллилга а ховш йолча цо, маро х1ама аьлча а, дика кхетадора из городе сендухьа вода. Цулухьа, совдараш ца дувцаш, чемодана чура хьаийца ахча д1аделар цо марага.
    - Федя, тахан ц1авоаг1аргвий хьо?
    - Воаг1е тамаш я. Кхувргдац са. Йо1 чуенаяц вай?
    - А, цига библиотеке д1а1а из-м.
    Коана1арашка кхаччалца мара т1ехьа ера Глаша.-Х1а, со вахар.
    - Никъ дика хилба хьа. Даьллахьий, - т1ехьакхайкар из, - къовсамаш ца доахаш, шортта делахь цу хьакимашца къамаьл.
    - Мегаьд, мегаьд, йолле д1ачу.
    Трасса т1а воаллаше, автобус а кхийтта, городе вахар Устинов. Б1аь километр гаргга никъ бар цун бе безар. Городе 1очукхаччалца арахьежаш ваьг1ар из автобуса корах. 1аьржа кхоаленаш яр малхбузенгахьа гуш. Т1ехь-т1ехьаг1а дукхаг1а хулаш йоаг1ар уж. Мух а баьннабар. Д1а-са теркар наькъа уллув яг1а гаьнаш. «Бакъ лийнав Асхьаб, - аьнна хийтар Устинова. – Дог1а делхаргда. Уж д1ара морхаш бокъонца дог1ан морхаш я. Хьекха улла к1а!.. – дагадехар цунна. – Х1ама дацар дог1а чехкка соцаре-м. Нагахьа санна из д1адала хьелой?»
    Цу уйлаша садуаш городе кхаьчар Устинов. Готинице моттиг а лаьца араваьлар из. Баьдъерзаш йоаг1ар.
    Лампаш сегаяр ц1еношка. Кхы деш х1ама доацаш города улицашка г1олла лелаш д1айихьар Устинова из сайре. Городо дика дег1 денадар т1еххьарча шерашка. Керда хьалдаь а хьалдеш а латтар доккхий ц1енош, хьайийлаяьр керда тикаш. Асфальт била ц1ена яр массанахьа. Федор Максимовича дог г1аддугаш дар из шедар. «1охайша-м укхаза а баг1ац», - йоахар цо дагахьа. Г1аш лела к1аьдвенна, кафе ваха х1ама а диаь, юхачувера из гостинице.
    Мух хьекхар. Бийсан итт сахьат доаллаш доладелар дог1а. Бийсан сахиллалца дийлхар из. Сахиллалца мета к1алт1авувлаш дика наб ца кхеташ хьийзар Федор Максимович а. Ший бригада, юкъахбиса болх, колхозо хьекха араулла к1а – массаг1а дар цун кер буаш. Маца соцаргда х1анз дог1а? Малав из ховр? Хьекха мел улла к1а-м дохка мА лургдий, нагахь санна из хьелойя саца. Эх, Ломиев, Ломиев! Къона ва, сов къона. Нахаца дагавувла 1емавац. Фу хургда-хьог1 х1анз? Мишта чакхдергда-хьог1 ер?
    Сецца г1аьтта балкона т1а араваьлар Федор Максимович. Дог1а сецадар. Цхьабакъда, сигале-м хьалха санна 1аьржа яр. Овкъара беса еза морхаш ядар елха 1от1аезъенна. Саббаре кулгаш-юхьмараж а дила, буфете ваха к1еззига х1ама а кхаьлла, обкоме вахар Федор Максимович. Цига болх ийс сахьат даьлча мара д1а ца болалулга ховра цунна. Обкоме на1ара д1ачувоалача ха деш латтача милиционера соцавир из.
    - Коммунист вий хьо? – хаьттар цо?
    - Ва.
    - Хьахьокхал билет.
    Костюма чухьнахьара кисара хьал а даьккха билет д1акховдадир цунга Федор Максимовича. Цкъа суртага а хьежа, т1аккха укхунна б1аражьежар милиционер. Федор Максимович велакъежар. «Керда вена хила веза-кх ер», - аьнна хийтар цунна.
    - Мала волча водар хьо?
    - Ломханов волча. – Хьалхарча секретара ц1и яьккхар Федор Максимовича.
    - Цо вийха-м ваг1ац хьо?
    - Ваг1ац, сайна из везандаь воаг1а, - д1ат1акхайда цунгара билет хьаийцар Федор Максимовича, цун хаттараш шийна к1орадаьлга д1а а хайташ.
    - Хьачуваха мегаргва хьона.
    Секретараш эггара лакхерча йиълаг1ча этажа т1а бар. Лаг1аш т1а г1олла ваха йиълаг1ча этажа т1а ваьлар Федор Максимович. Цхьан ах минута сало1аш а лаьтта, коридорача уллача ц1енача дорожка т1аг1олла хьалволавелар из, цо гола тоххалца. Цига аьтта оаг1арахьа д1ачувийрзар из. Ни1 хьа а йийла д1ачуваьлар доккхача ц1аг1а. цу чу саг вацар. Герга истол латтар ц1енъюккъе, гонахьа г1андаш а долаш. Доккхача шин кора к1алг1олла муг1арах хьалоттадаь латтар баьццара бархат т1атеха дола букъ тоха г1андаш. Ни1 яр цу чу кхыча ц1аг1а вугаш. Из йийлла латтар. Цу чу яр кхалсаг. Йиъ телефон латтар цун истола т1а. даггара телефон етташ, ца1 лохаш яр из.
    - Ломханов везаш веннавий хьо? – хаьттар цо, Устинов ше йолча д1ачувоаллаше.
    - Венав, - аьлар Федор Максимовича. – 1уйре дика хийла хьа.
    - Хьа а хийла 1уйре дика. Хьалхаг1а цун помощник новкъост Глазов волча г1о, - аьлар кхалсаго, шийна юххе йоаллча на1арах к1улг т1ат1а а хьекха.
    Цхьаькха а ни1 цу ц1аг1а. «Секретарь цу чу хила веза-кх», - аьнна хийтар Устинова.
    На1арах тата а даь, помощника кабинете д1ачуваьлар из. Из дар з1амига ц1алг. Цхьа истоли массехк г1анди мара х1ама яцар цу чу. Глазов хургвар Устинова ханара. Бос баха вар. Цхьан лазарах цамогаш волчох тара вар. Цо 1оха а аьнна, г1анда т1а 1олохвелар Федор Максимович. Цхьан з1амигача сагаца къамаьл деш воалар из.
    - Со йоазанхо ва. Секретарь волча т1авахийта со, - дехар з1амигача саго.
    - Арг1а хьакхаьчача г1оргва хьо, - йоахар Глазова. – Х1анз секретарь мукъа вац.
    - Сабардергда аз, - соцаш вацар з1амига саг. – Пхи минут, итт минут мара езац сона, эггара дукхаг1а езе а. Ч1оагг1а г1улакх дар са…
    - Зехьа ха йоаю-кх вай, з1амига саг.
    - Мегаьд х1аьта. Х1ама яхац аз. Алхха ца1 де сона: секретарага д1а мукъаг1а ала, со из волча ва г1ерташ ва аьнна. Цо аьннар дергдар аз.
    - Секретарь мукъа вац, - юха а аьлар Глазова.
    Федор Максимовича дог тохаделар. «Фу дергда-хьог1 аз, - аьнна, хийттар цунна, - х1анз укхо секретара т1а ца вуте?»
    - Хьо малаг1ча г1улакха венав? – хаьттар Глазова.
    - Са тайпан ц1и Устинов я, - аьлар Федор Максимовича. – «Къахьегам» яхача колхозе пхелаг1ча бригадир ва со. (Ше д1аваьккхалга цунна д1а ца дувца лаьрх1ар цо). К1а хьакха йолаеннай тха колхоз. Секретараца дувца къамаьл долаш вар со.
    - Т1авийха-м ваг1ац хьо?
    - А.
    Глазов шийна хьалхашка уллача блокнота т1а д1аязйир цун тайпан ц1и. К1еззига сабарделахь а аьнна, д1авахар из секретарь волча.
    - Устинов я аьларий 1а тайпан ц1и? – хаьттар з1амигача саго, Глазов араваьлча.
    - Я-те. Х1ана хеттар 1а?
    - Е статья хьох язъяь хила езаш я-кх х1аьта, - аьлар цо,
    Ший бе доалла газет хьадоаржа а даь. – Укх т1а мел дувцар бакъдале-м, дика вихьав хьо обкоме ва.
    - Фу статья? Хьагойтал сога, - з1амигачара сагагара газет хьаийцар Федор Максимовича.
    Газета шоллаг1ча оаг1о т1а доккхача алапашца яздаь дар: «Устинови цун г1улакхаши», аьнна. Чехка-м кхийнаб ераш-м! Статья т1а дувцар, Устинова нахаца болх бе а хац, цун бригаде в1алла дисциплина а яц, из йохаа латт, яхаш. «Беррига нах кА бола ялат хьакхара оарцаг1баьнна аренашка болча хана, конторе 1охайна гон т1а го а баьккха ваг1а из ца1. Цхьабакъда, колхоз яц Устинов бахьан долаш ший болх сацийта йиш йолаш. Нийса даьд, геттара нийса даьд, дукха ха йоацаш цига вена волча, ший ц1и х1анззе а дикача г1улакхашца ерригача областа а д1айовзийта волча колхоза председатела Ломиев Махьмада Суламбика из бригадиралла д1аваьккха. Хьалххе а г1аьттача жа-1уна жий шола бехкаб яхаш да халкъа кица. Цу тайппара ший г1улакх довзаш а балха т1а дика кА йоаллаш а ва къона председатель…»
    Федор Максимовича кхы д1ахо ешанзар статья. Из чакхйоаллача «Борзиев» аьнна латтар.
    - Хьона фу хетт укхох? – аьнна хаььтар цо з1амигача сагага.
    - Сона вовзаш ва из корреспондент, - аьлар вокхо.
    - Борзиев т1аг1олла лелаш саг ва. Юрт дика йовзаш вац.
    - Таккха хьо?
    - Сои? Со юрта хьалкхийнав. Деша а юртара вахав. Дукха ха яц со института а яьккха ц1авена.
    - Хье йоазанхо ва аьлар 1а, бакъдий из?
    Кисара хьа а даьккха, билет д1ахьекхар цунга з1амигача саго.
    - Се секретарь волча воаг1андаь хьаиййцадар аз ер, - аьлар цо.
    - Хьажал, - цецваьлар Федор Максимович, - ва а даьра ва йоазанхо. Со-м тийшавацар. Масса шу да хьа?
    -Ткъаь ворх1.
    - Къона ва, т1аккха…яздаь х1ама дий хьа?
    - Ши книжка арадаьннад са. Цхьаькха ца1 дар са х1анз яздеш. Цу хьакъехьа къамаьл долаш венавар со секретарь волча, укхо чувитац-кх.
    Цу хана юхакхаьчар Глазов.
    - Новкъост Устинов, - аьлар цо, - секретарь хьога хьежаш ва.
    - Хьо д1а мА г1олахь со аравалалца, - з1амигача сагага а аьнна, сихха д1аволавелар из. – Тайпан ц1и фу яр хьа? – хаьттар цо юхавийрза.
    - Къамбулатов. Къамбулатов Зураб.
    Федор Максимович д1ачуваьлар секретара кабинете. 1уйра дика а йийца, на1ара юххе юхасецар из. Ломханов ураэттар.
    - Хьалмаг1вала, 1оха, - аьлар цо.
    Шортта маг1а а ваьнна г1анда т1а 1охайра Устинов. Из эггара хьалха чуваьна ц1а санна йоккха яр секретара кабинет. Ц1ен юккъе уллар к1аьда к1увс. Кхоъ истол дар цу чу. Ца1 герга дар, цунна гонахь латтар креслаш. Шоллаг1дар йоазон истол дар. Цунна т1ехьашка секретарь ваг1ар. Доккъа д1аьха истол дар кхоллаг1дар. Цунна гонахьа в1аши юх-юхе овттадаь латтар дуккха г1андаш. Пенах хьалтеха доаллар Ленина сурт. Секретарь ше цхьаь вар кабинете.
    - Х1а, хьадувцал, фу дахьаш веннав хьо? – аьлар цо.
    Федор Максимовича, сих а ца луш, мадарра д1адийцар г1улакх. Секретарь дош аьнна юкъеэккханзар цун къамаьла.
    Лоа санна к1ай кортеи к1ай ши мекхи долаш лакха саг вар из. Цхьа саббаре хьежар цун баьде б1аргаш. В1алла хоза вацар. ЙОккхача сомача меражо толхадора цун юхь-сибат.
    Дог1а юха а доладелар. Ца хаддаш ший тата деллар цо арахьа.
    - Райкоме хиннавий хьо? – хаьттар секретара. – Цига хой 1а сога дийцар?
    - Ха сона-м, - аьлар Устинова. – Со цига хиннавац.
    - Из харцахьа даьд 1а, - аьлар секретара. – Укхаза хьо во венав-м яхац аз, х1аьта а райкоме ваха везар эггара хьалхаг1а. Из да хьона, цкъа-дале. Шозлаг1-дале, геттара бакъахь 1ийнав хьо к1а ца хьокхаш. Цох аз сайгара барка лях хьона.
    - СОна довз лаьтта, тхона довз лаьтта, - г1адвахар Устинов.
    Из юкъеиккхача, сабар а даь, секретара д1аходоладир ший къамаьл.
    - Х1анх е дог1а ца соце, 1а яххача тайпара, доккха зе хургда шун колхоза а, вай ерригача областа а. Х1ана аьлча, кхы а дуккха совхозаш а колхозаш а йолаеннай к1а хьакха. Х1анз из лаьтта улл. Хьадувцачох, диъ-пхиъ дийнахьа соцаргдолаш дац дог1а.
    Секретарь ура а г1атта, кора д1ат1авахар.
    - Цкъа-м ха йоаг1аргъяр вайна, - аьлар цо, кизгаз шортта п1елг д1ат1а а бетташ, - из дог1а делхареи ца делхареи сага ло1амах хургдолаш. – Ломиев къона ва, - секретарь юхавийрзар. – Опыт йолаш вац. Тхона из деррига а хов. Х1аьта а…из дийша ва, хьаькъал дола шва, низ бола шва… Оаха а оаш а новкъостал а деш из хьалкхевойя, цох дика председатель хургва. Къона воллаш вахийта веза саг-м ший балха т1а.
    - Из-м бакъ мА дар. Во да-кх из, сагага ла а ца дувг1аш, геттара кура а ваьнна д1аволавелча.
    - Цох лаьца-м аз къамаьла дергда хьона Ломиевца. Цхьабакъда, шо к1а хьакха доладаларах из вац бехке. Из бехк тха ба. Тха цох жоп дала а дезаргда халкъа хьалхашка. Тхо да Ломиевга к1а хьакха доладе аьнараш. Дика дар, цо шуга ладийг1адаларе. ЦО из даьдац.
    Истола хьалхашка а ваьнна, кресла чу 1охайра секретарь. Цхьа юкъ яьккхар цо дог1ан татага ладувг1аш ваг1аш. Дог1а «шах» делла делхаш дар.
    - Ха мичча беса латте а, паччахьалкхенна ялат д1адалара план итт дийнахьа кхоачашъе езаш я шун колхоз а, вай областера кхы йола колхозаши совхозаши а. ЦК установка иштта я. Таханардар а т1ехь ворх1 ди кхы дисад вайна. Х1анз 1а ц1а а вахе, цох уйла а е, хьай болх д1а а болабе.
    Ура а аг1атта, кулг д1акховдадир секретара. Цун 1адика а йийца, кабинетера 1оараволавелар Устинов.
    - Из дий… хьай укх газета т1а яздаьр ларх1а дезац хьона. Ужжамо х1амаш-м нийслуш хул.
    - Сафар Сандроевич, - аьлар Устинова, - цхьа з1амига саг вар цига. ЙОазанхо. Ч1оаг1а хьоца къамаьл дар ший яхаш ва из. Къамбулатов я цун тайпан ц1и.
    - Къамбулатов? Хезав сона. Чувайта ала.
    Устинов, ц1аькха а цун 1адика а йийца, араваьлар.
    Къамбулатов хьежаш латтар.
    - Волле, - аьлар Устинова, - секретарь кхайк хьога.
    Цунна баркал а аьнна, Глазов шийна т1ехьакхайкаше, ваха секретара кабинете чуиккхар Къамбулатов.
    Устинов ц1авахар.
    Наг-нагахьа юха а соцаш, пхе дийнахьа дийлхар дог1а. цул т1ехьаг1а хоза эттар ха. Шозлаг1а арабаьлар колхозхой ялат чуэца. Болх в1алла низ кхо ца беш, дийнахь а бус а бора. Чуийца ялат д1алаьрх1ача, кхыча бригадаша чуийцачул шовзткъа процент дукхаг1а хилар пхелаг1ча бригадас чуийцар. Устинова бригада карара-кара тела ц1е байракх елар. Х1анз кхы гучавоалаш вацар 1аьржа б1аргсаьнаш леладу корреспондент.
    Областо паччахьалкхен план кхоачашъяьяле а, к1езига дар чуийца ялат. Колхозашта балха деноех хайра хайра х1ама кхоачаргйолаш дацар. Нах раьза бацар. Шоай хьакимашта т1ачувхар.
    Обкома секретарашта а тохаш, из деррига дувцаш статья яьлар центральни газета т1а.
    «Лаьттацара балхаш мегаргдац дагадех-дехача тайпара леладе, - йоахар Устинова ший дагахьа. – лаьтта довза а деза а деза. Цо къиза бекхам бу, шийца дика ца хилча. Машин хехка хьат1а а вена, оаш из де, х1аьта оаш ер де аьлча доалаш дац. Уйла е еза, уйла, ха. Т1аккха наха а пайда баргба, да а веларгва. Хац акхарна из. Къона ба….».

  5. #25
    Уважаемый форумчанин Аватар для Menina
    Регистрация
    08.02.2012
    Сообщений
    1,885
    Поблагодарил(а)
    40
    Получено благодарностей: 129 (сообщений: 110).

    Ответ: Саид Чахкиев. Проза.

    Иштта мара

    5.


    Устинов Федор Максимович юрта вовзаш а наха сий деш а саг вар. Совдар дезаш вацар. Эсала вацар. Еррига уйла балхаца а йолаш, хьаьанала вахаш саг вар из. Г1алг1ай мотт а 1омабаьбар цо. Ц1аккха дов доаккхаш вацар сагаца, цхьабакъда х1аьта а хькимашца товш вац, аьнна, ц1и д1аяхаяр цун т1еххьарча хана. Из ший ма1ан долаш дар. Устинов бехке волаш дацар.
    Х1етта Тимирязевски академии чакх а яьккха ц1авена вола Ломиев Муламбик хержар цар колхоза председатела. Цу г1клакха ч1оагг1а раьза хиланзар Усинов. Ломиев харжа лаьрх1ав, аьнна, шийна хьахоззаше, оарцаг1ваьннавар из чакх ца далийта. Колхоза парторг Кориев 1аббас волча вахар из. Из вар доккха 1аьржа ши мекх а долаш шовзткъараваьнна къонах. Юкъе ца эккхаш Устинова къамаьлага ла а дийг1а, аьлар цо:
    -Федор Максимович, из… х1анз дувца дезаш дац. Ломиев обкома кандидатура я. Йолчее, вай из хьаллаца еза.
    - Нийса дале а деце а яхий 1а?
    - Из нийса да… Хила деза нийса.
    - Х1ана?
    - Федор Максимович, хьо з1амига вац. Хьо коммунист ва. 1а деш хилча мегаргдац уж мо хаттараш.
    Устинов уйла еш ваг1ар, к1ирвенна парторга б1ара а хьежаш. Кориева цкъа а шозза а яхар мо б1аргаш харцахьа лекхар.
    - Б1ара х1ана хьеж хьо? – аьлар цо, кхы са а ца тохалуш. – Кхетанзарий хьо аз аьнначох?
    - Геттара дика кхийтар, - жоп делар Устинова. – Цхьабакъда… Цхьа х1ама дар са хьога хата.
    - Фуд из? – х1анз сона тоха воал-кх хьо аьлча санна, к1ирвенна цунна б1арахьежар КОриев.
    - Масса шу да хьо парте вола?
    - Пхийтта. Х1ана хетт 1а? Хьона сена деза из?
    - Кха х1аманна яхацар аз-м, - Устинов г1анда т1ара хьал а айвенна, шортта араволавелар.
    - Сабардел. Хьа х1ана алац 1а хьай дагардар? Цхьа уйла йолаш мА водий хьо д1а.
    - Цу пхийтта шера массаза а иштта хиннавий хьо, хата воалар со-м.
    Кориев ураэттар. Шийна хьалхашка 1оакъанга т1а 1окхессар цо бе баьлла ц1е къоаллам. Ч1оагг1а халахийтар цунна Федор Максимовича аьннар.
    - 1а фу дий, новкъост Устинов,хье дийна волаш ц1аккха мА делахь соца цу тайпара къамаьл.! Аз могийтаргдац хьона, кхетий хьо? Х1аьта тахан…х1анз мукъа ва хьо ваха. Сона хезадац хьона 1а аьннар, цкъа-дале. Шозлаг1-дале, Ломиев хоржача хана духьал вала дага а мА дохалахь.
    Устиновгахь букъ а берзабаь, корах арахьежаш д1аэттар Кориев. Из дар, вайна юкъера къамаьл хаьдад яхилга. Федор Максимович, пайда бац-кх укхун аьлча санна, кулг а лостадаь, сихха араваьлар. Цо ни1 т1атоххалца юхаверзанзар Кориев.
    Устинова са ца тувш даьккхар из б1арчча ди. «Ай, ц1аккха бел бе а йолланза вола саг мишта вохийт председателла?» - йоахар цо дагахьа. Ломиев городе вахаш хьалкхийна а ва, юрта боахам хайра бовзаш а вац, аьнна, дийцадар цунна наха. «Академи чакхъяьккхара-м дика х1ама ма ди1, - ше-шийца уйлаш йора Федор Максимовича, - х1аьта а воагг1аше селла ай а ца веш, бригадиралла е кхыча балха т1а вахийта мегаций».
    Собрани йолаш дика а во а х1ама аланзар цо. Обкомера вена х1аким а вар цига. Из секретарь ва йоахар. Устинова хьалха гуш саг вар из. Ломиев найц санна кийчвенна ваг1ар. Обкома а ловш хилча аьнна хеташ, саг духьала валанзар цунна. З1амига саг чакхваьлар.
    Къонача председателаца къамаьл ма хилланге а хайра Устинова, шийна цунца хала хургдолга. Довнаш дувлаш, в1ашка лувш, къувсаш д1адоладелар цар денош. Устинова каст-каста дагаухар хьалха шоай хинна председатель.Колхоза кхы 1а яха да-м из а вацар. Къаракъ малара т1ера вар, шийла дора балха кулгал. Цхьабакъад, ца1 дар цун оамалаца дика: Наьха балха юкъе лелхацар из. Из иштта де воал со аьнна, ше волча дагавала моллаг1а болхло веча, из мегаргда, геттара бакъахьа да, со се а вар из хеташ, оалар цо. Нагахьа санна из, д1аваха саг, кхыча тайпара де дезаш нийсденнад ер аьнна, юхавоаг1е, т1аккха а цо яххар могадора цо. Духьал в1алла а варгвацар. Цун из оамал йовз а йовзаш, цох шийна пайда эцар Устинова. Цхьабакъда, х1анз веначо леладер в1алла кхеталуш дацар. Кабинете 1охайна-м ваг1ацар из. Даим ура вар. Колхоза бригадашка г1олла лелаш хулар цун машен. Из-м дика дар цун. Цхьаькха дар водар: Ломиев даим лувш хулар колхозашца, цар балха юкъелелхар. Уж ца1 деш хилча, из дита а дите, кхыдар де яхаргдар. Цхьаннена дагавалацар. Шедар ший кулгаца леладе, массанахьа ше т1акхача г1ертар. Цох халаххетараш дувлар наха. Къаьстта шоай деррига вахар лаьттанца дувзаденна хьабоаг1аш болча наха. Из кхетадеш а, кхы 1а яха кхетаде безам болаш а вацар Ломиев.
    Геттара корзаг1ваьнна хьовзар из, хьакимаш баьхкача. Цар аьнначоа т1ехьа вар, нийса дале а деце. Ч1оаг1а г1адводар из, ше волча газета корреспондент веча. Деррига г1улакхаш а дите, цунца леларгвар, вож ваххалца. Каст-каста газета т1а воахар из. «Къонача председатала болам», «Колхозашка баркал йоах Ломиева», «Хьокхам эца Ломиевгара», иштта ц1ераш йолаш хулар цох етта статьяш. Наг-нагахьа сурт а доаккхар цун газета т1а. Радио чу г1олла а из кхайкавора. Телевизор чу а из хьахьокхар. Д1ауйла йича, Ломиева ше цхьа лелабеш санна дар колхоза беррига боахам. Г1улакхаш мичча беса леле а, отташ вола кеп иштта яр.
    Устинов ч1оагг1а раьза вацар цунна. Лаьтто кхоабаш, даим лаьттаца оаг1ув болаш хьавенна цун дог лазар, Ломиева леладу цхьаццадола харцахьа г1улакхаш б1аргагуш. Магацар сатохаш 1е. Цудухьа каст-каста цатоамаш дувлар цуннеи председаталаи юкъе. Цкъа, къовсам баьннача, Ломиева бригадиллара д1аваккха оттаваьвар из.
    Из дар аьхки. К1а кхаьча ха яр. Х1анз-х1анз долалургдолаш дар из арда. Хи йисте говр д1а а хийца, к1ин юкъе ваьлар Федор Максимович. Юкъага кхоачаш лакха дар к1а. Б1арг г1адбугаш дар комсий гайдолгаш санна дезза 1очудада канаш. «Маца? Маца?» - йоахар бригадира дего. Ханал хьалха из хьакха волавалар лацар цунна. К1а т1уна хилча, в1ашт1ехьадацар, из докъаделарга хьежа. Т1ехьа виса а мегаргвацар, х1ана аьлча, сов докъаденна 1олега долалургдар из. «Асхьабаца дагавоал со», - аьнна, ши-кхо ка а баьккха, хьеттаргахьа хьалволавелар Устинов. Асхьаб нув хьокхаш воаллар. Кхерт1ой, йоарх1аш, буц д1аяьккха, ц1ен к1ийле санна ч1оаг1а ц1енъяяьр цо ше ха т1а вола хьетт. Ардакх т1атеха яьча кхоален к1ал латтар к1а дегаду ши машин. Техниках кхы х1ама яцар хьатта.
    - Асхьаб, хьона фу хетт, хьалхаа-м дац ер хьакха? – хаьттара Федор Максимовича.
    - К1а яхий 1а? – К1а дегадеча машина юххе нув д1а а оттабаь, бригадира д1ат1авахр из.
    - Хьажал акхарга, - шийгара канаш д1акховдадир Федор Максимовича.
    Асхьаба хьокхадир уж кулкашта юкъе. Мерг1илгаш д1а а даьха, бага тессар цо ши-кхо фийг. К1еззига уж 1увшаш а лаьтта, корта оагабир.
    - Хьалхо да хьакха. Диъ-пхиъ дийнахьа сабарде мегаргда.
    - Со се а мА вар иштта хеташ-м, цхьабакъда вай председатель ва йоах-кх ч1оаг1а сихвенна, берригаш кхона арабовла беза яхаш, к1а хьакха.
    - Даьра хьокхе а, дехке-м довргда, - аьлар Асхьаба. Кулг а лаьца малха б1арахьажар из. – Цул совг1а…
    - Фуд цул совг1а?
    - Йоачан хургья вайна. Са б1арг баккхалахь, ца хуле.
    - Синоптикашка телефон тоха еза.
    - Уж малаш ба? Сона хеза нах мичаб уж.
    - Уж даьра ба дийша нах. Царна массехк ди хьалха хов, йоачан хургья е хургъяц.
    - Хьай безам бале, телефон а тоха, цхьабакъда йоачан-м хургья.
    Цу хана, царна дома а тохаш, ена хьаэттар баьццара «Волга». Цу чура араиккхар председатель. Шофер чу1ийра. Цунна т1хьашка ваш1ар 1аьржа б1аргсаьнаш а доахкаш цхьаькха саг. Из вар каст-каста цар колхозе хулаш вола областерча газета корреспондент Борзиев. ЦО язйора уж Ломиевах лаьца араювла статьяш. К1аьдвелча санна корта юха а била ваг1ар из.
    Ломиев вар лохарча дег1ара з1амига саг. К1ай баргсаьнаш доахкар цун б1аргех, ахкарца хьалхьакха нийсбаь уллар 1аьржа к1уж, юхь яьша ц1ена яр. Нейлонови баьде коч яр цунна т1аювхаш, ши пхьош а хьалхьекха. Когаш т1а ювхар догам а даь йола мора хоза туфлеш.
    - Устинов, хьай еррига техника аряьккха тахане а. Кхоана 1урра д1адолалу вай к1а хьакха. Геттара чехка бе беза х1анз болх.
    Устинов йист ца хулаш латтар.
    - Хьалха хетт сона-м из хьакха, - аьлар Асхьаба. – Цул совг1а…
    - Х1ай? – цун къамаьла юкъеиккхар Ломиев. – Хьалха в1алла а дац. Айга йиш яц кхы хьежаш даг1а. Балхаш кхы а да чот яь а варгвоацаш дукха. Ма хула сихаг1а чкийца даккха деза к1а.
    - Х1аьта а…кхаь-диъ дийнахьа сабар де лаьрх1ад аз, - аьлар Устинова.
    - Х1ай? – кизгаш хьалъэзар Ломиева. – Эъ, 1а мишта ду сабар?! Еррига колхоз ялат хьокхаш хургья, х1аьта хьо ца1 кулгаш в1ашка а дехка ваг1аргва. Кхеташ мукъаг1а вий хьо 1айха дувцачох?
    - Суламбик Магомедович, - аьлар Устинова, - хьо эг1аз мА г1олахь цхьабакъда хьо дийша вале а, укх лаьттацар болх тхона дикаг1а бовз. Тахан сецца денз лел со, укхаза вена, сай садуаш. Д1ахьакха, д1абе болх аьлач доалаш дац ер. К1а ший ханнахьа хьакха деза, ди хьалха, ди т1ехьа доацаш. Вай кхаь-диъ дийнахьа сабар даьд аьнна, хила зе дац, пайда мара. К1еззига кхы а ч1оагдалийта к1а. Вай сабардича бакъахьа хетт Асхьаба а.
    Цкъа Устинова б1арахьежаш а лаьтта, Асхьабагахьа д1авийрзар председатель.
    - Мегаьд х1аьта, - аьлар цо, - мегаьд х1аьта, шоана иштта хетте. Районе телефон тохаргъя аз. Ховргда-кх вайна хьакимаша фу оал.
    Устинова яхар аьнна-м ладувг1аргдацар цо, цхьабакъда Асхьаба а цун га даьккхача, лоарх1авинзар из шийдар оттаде.
    Машина чу а хайна, ни1 т1атехар председатела. Юха а вийрза, къамаьл дувца волавелар из т1ехьашка ваг1ача корреспондентаца. Машин иккха юртагахьа яхар. Говра т1а а хайна, ший бригаде хьалвахар Устинов а.
    Саррахьа Асхьаб волча юхавера Устинов. Меккъа говра т1ара 1о а ваьнна, сайре дика йийцар цо воккхача сага. Маьлхара яр цун юхь. Асхьаба моаршал юхаденначул т1ехьаг1а, доккъа са а адьккха, аьлар Федор Максимовича:
    - Бакъахьдар хулчара д1адаьннад ер х1аьта а. Из дой а, д1ахьакха йоах председатала к1а.
    - Даьра из з1амига саг хьалха ма вахийтава цу г1улакха т1а, - аьлар Асхьаба, к1еззига уйла еш а лаьтта. – Х1ама ховр – нахага ладийг1ар оалаш да. Из цхьаннеца кхы къамаьл долаш а вац. Хьастам санна цу хьалашка а хайна, из машин лехкаш лел.
    - Из председатель ва, Асхьаб. Х1аьта со, мела дийцача а бригадир мара вац.
    - Хьо нийса лув х1анз, Федор Максимович, - аьлар Асхьаба. – Эггара хьалха ахархо ва хьо. Из а ва ахархо. Цул т1ехьаг1а да шо бригадираш а, шоай хьашт дале, председателаш а. Из дицдалийта мегаргдац. Т1аккха…телефон техарий 1а городе? Синоптикаша фу йоах?
    - Синоптикашеи?
    - Х1а-х1а, х1аьта.
    - Цар а касташха йоачан хила тарлу йоах.
    - Т1аккха…фу де лаьрх1а ва хьо?
    - Сабарде лаьрх1а-м даьра ва.
    - Вухьаргвий хьо? Цо хье бригадиралла д1авоаккхе фу дергда 1а?
    - Д1авоаккхе воаккхаргва-кх. 1айха а яхаци1 1а эггара хьалха ахархой да вай, - Асхьаба б1арахьажар Федор Максимович.
    - Да-м иштта мА дар из… Фу дергда х1аьта а. Со раьза ва-кх хьона, Федор Максимович.
    1имеца д1айха дера шоллаг1а ди. 1урре а йолаелар колхох к1а хьакха. Юртара д1ахьажача гу а гуш, аренашка г1олла форда т1а лела кемаш санна, лелар низ бола комбайнаш. Еррига а бригадаш араяьннаяьр к1а хьакха. Нах сиха бар. Х1аране кхетадора, мел лоарх1аме да ка бола ялат ший ханнахьа чуийца даккхар. Алхха пхелаг1ча бригаде сатем латтар. Комбайнаш а шоаш лаьттача база хьалхашка латташ яр. Ший кхыдола балхаш деш яр бригада. Устинов шийга ла ца дувг1аш 1ийнавий хацар Ломиевна. Городе вахавар из. Совещани я аьнна обкомо 1о а вийха. Делкъа ха хилар. Цхьанегара шоаллаг1чунга, бригадагара бригадага доалаш, ерригача колхоза д1ахезадаьлар Устинов к1а хьокхаш вац, аьнна. Цхьабараш цецбувлар. Уж бар председатела оамал бокъонца йовзараш. «Ховргда-кх цунна, - йоахар цар, - Ломиев ц1акхаьча ваьлча». «Ма дика вихьав из», - йоахар вокхар. Алхха боккхий нах бар цу г1улакха раьза болаш. «Кхеташ саг ва, - йоахар цар. – Даьра варгвац дехке-м».
    Саррахь пхелаг1ча бригаде кхаьчар парторг. Цу чу бар Асхьаби ши-кхо болхло кхыи. КОмбайнераш Бийберди Инали а бар цига. Кориев шийна б1аргавайча, Кориев цецваланзар. 1урре денз а вар из, ше волча хьакимаш боаг1аргболга ховш. Парторг цхьаь волаш б1аргавайча, Ломиев ц1авеннав хьона аьнна хийтар Устинова.
    - Бахьан фуд? – хаьттар цо хаьдда, к1ирвенна Устинова б1ара а хьежа.
    - Кхаь-диъ дийнахьа сабарде лаьрх1ад оаха, - аьлар Устинова. – К1а тоъал кхаьчадаьннад. Цул совг1а…
    - Фуд цул совг1а?
    - Цул совг1а, йоачан хилар а кхер со.
    Устинова йоачан хьоахайича, ше ала веннар юкъахдитар парторго.
    - Йоачан хуле-м, деррига мА дой ер, - аьлар цо, к1еззига уйла еш а лаьтта. – Хила мег яхилга мара, сноптикашта х1ама хац. Х1аьта а, фуннаг1а цига хуле а, хьо во 1ийнав, председатела аьннар ца деш. Цо тахан обкоме д1адувцаргда, еррига бригадаш к1а хьокхаш я аьнна. Т1аккха хьо… Из а 1ехаваьв 1а, цунга обком а 1ехайойт 1а.
    - Из харц да, - аьлар Федор Максимовича. – Аз саг 1ехаваьвац. Е 1ехаве дага а хиннавац. Цу Асхьабага д1ахатта. Аз Ломиевга шийгга д1ааьлар, со к1а хьакха хьео=ругва аьнна.
    - Т1аккха? Раьза хиларий из 1а яхачох?
    - А-а, - кулг а лостадаь, харцахьа вийрзар Устинов.
    Бийбердаи Иналаи б1арахьежача, ший яшанза йола модж дагаехар Устинова. Кагийча наьха можамаш ц1ена яьша яр. «Ц1акхаьчача йоашаргъя-кх аз ер», - аьнна, уйла ессар цун дег чу.
    - Гой хьона, - аьлар парторго, - хьай ло1амах дохадаьд-кх 1а председатала амар. В1ашт1ехьа г1улакх хетий хьона из? 1а а хьай хьаштар мара ца дича, аз а кхычар а ше-шийна товр мара ца леладича, фу хургда мотт хьона вай колхозах! Вайна лоаллаха яда колхозаш а йолаеннай к1а хьакха. Цар шоай ханнахьа кхоачашъергья паччахьалкхен план. Т1аккха вай колхоз х1анз хьо бахьан долаш т1ехьа йиса езаш я-кх? Йист х1ана хилац хьо?
    Устинов пенах хьалтеха доаллача плакатага хьежаш латтар. Цу т1а доккхача ц1еча алапашта яздаьдар: !1961-г1ча шера соахкарчул шозза дукхаг1а к1а д1алургда вай паччахьалкхенна», - аьнна.
    - План яц сона дагайоалар, ялат да, ялат! – аьлар Устинова ч1оагг1а ц1ог1а а тохаш. Из ше а вар дог лазаш, ца ховш а ше г1алат валар кхераш. Цудухьа ч1оагг1а цун дега 1аткъаш дар х1анх парторг оду къамаьл. – Ялат хуле, план а хургья, колхозашта балхаденоех хьаэца х1ама а хургья! Соахка ах-ах кийла а мича кхаьчар вайна.
    - Мегаьд х1аьта. 1а яххар да хьона. Цхьабакъда, аз тховссаре з1ы 1о-м тохаргья председателага.
    Устиноваца къувса дика лоарх1авацар Кориев. Массаза а из бакъхетар цунна, каст-каста ше цунна духьала вувле а. Кориева кхетадора, Устинова лаьтта дика довзилга а, цунга ладувг1ар, пайдане мара, зене доацилга. Х1аьта а…из бригадир мара вац, Ломиев председатель ва. Т1аккха хьанга дувг1а деза цо ла? Председателага даьра деза.
    Цар 1адика а йийца, кхы сагаца йист ца хулаш, ший «газик» хехка д1авахар парторг.
    Асхьаб араваьлар конторера. Цунна т1еххьа арабайлар Бийберди Инали. Ховра царна Устинова г1улакх во долга. Шоаш цунна фу новкъастал дича бакъахьа дар-хьог1 яхаш, уйлаш еш бар уж. Коа юстаро муг1арг1а хьалъоттаяь латтар йиъ комбайн, бокъонца тоаяь, кхашка араяла кийча йолаш. Царгахьа 1оболабелар Бийберди Инали. Царгахь 1охьежаш латар коа хьаараваьнна Устинов а. Кхо хетар цун уж, х1ама ца деш иштта лоаттае. «Х1ама дергдац, - аьнна хийтар Устинова. – Сабарде оаш к1еззига, болхм- шортта хургба шоана».
    Шоллаг1ча дийнахь делкъел т1ехьаг1а сахьат даьнна ха яр. Хьажк1ашта хий дуллача а хинна, х1етта бригаде ц1акхаьчавар Устинов. Кхоачаш говра т1ара 1овала кхийнадацар цун, цига Ломиев воаг1ача хана. Хьалха санна шийца 1аьржа б1аргсаьнаш доахка корреспондент а волаш вар из. Машина саца а кхелехьа, ни1 а йийла, ког аралувзаш вар Ломиев, чехкаг1а Устинова т1акхача г1ерташ.
    - Ай, ер фуд? Ер фуд? – ц1ог1а деттар цо, кулгаш д1а-са а уъийташ. – Ай, мишта вихьав хьо?! Са еррига план йоха мА яьйий 1а! Эхь мА даьдий 1а вайна! Ши ди! 1о д1адахийта б1арчча ши ди!
    - Новкъост Ломиев, - аьлар Устинова, - аз дех хьогара ц1ога ца деттар. З1амига ва хьо, сога ц1ог1а дета. Се г1алат ваьнна моттиг яьле, айса токхаргда аз из д1а.
    - Г1алат!? Ай, зе мА дий 1а колхоза колхоза даьр, доккха зе! Из кхетадой 1а, е дац? Кхоана деррига к1а лаьтта 1о а даха мА вусаргвий хьо. Т1аккха фу дергда 1а? Суде ваха мА везаргвий хьа, из хой хьона?
    - Г1оргва-кх ваха везе суде а.
    - Даьр г1оргвац кхы хьо укхаза бригади а волаш-м. Аз д1авоакх хьо балхара. Х1аьта х1анз хьат1ахулача партийни собране хьа дош а дувцаргда вай. Камбайнераш мичаб хьа?
    - Д1а трактора ремонт еш боахк. Бийберд! Инал! – д1акхайкар Устинов.
    Кагий нах хьат1абаьхкар.
    - Араяха щоай комбайнаш к1а хьакха! – аьлар Ломиева. – Устинов аз бригадиралла д1аваьккхав шун. Цун когаметтел кхывара хьожавергва аз.
    - Оаха хьокхаргдац к1а, - аьлар Бийберда.
    - Х1ай?! – шийна хезачох тийшанзар председатель. – Хьокхаргдац? Ай, шоашка аьннар дича даьннадеций шо!
    - Тхо-м говраш яц, «но» аьлча, д1а а йолхаш, «трр» аьлча, юха а соцаш лела. Х1аьта к1а оаха хьокхаргдац, тхоашка тхоай бригадира аллалца.
    - Гой, - аьлар Ломиева, Устинова п1елг д1ат1а а хьекха, - хьа болх ба хьона из. 1а 1омабаьб хьона уж. Дика да х1аьта. Ховргда вайна…
    Из юхавийрзача, цунца юхавийрзар, цар къамаьл деча хина, ший блокнота т1а цхьацца д1аяздеш лаьтта корреспондент а. «Волга» чу а хайша, масса бахар уж, т1ехьа кхесташ дома а болаш.
    Устинов ц1аваханзар. Конторе дивана т1а 1овижа яьккхар цо из бийса. 1урра каьхаташ д1а-са кхухьаш вола саг вера из брагадиралла д1аваккхарах дола амар а дахьаш. Амар на1арах хьачувоаллача пенах хьалтехар венача саго.
    Устинов цкъа амархи, цул т1ехьаг1а цунна юххе доаллача плакатахи б1арг а теха, шортта ц1аволавелар. Цунга хьахьежаш конторе коа латтар цун бригадера нах. Устинов корта чу а бела водар. Цхьаннахьа д1а-са хьажа безам бацар цун. К1аьд а веннавар из. Сийсарара бийса набара сийг ца беш яьккхар цо, цхьацца г1улакхаш дагадоахкаш, цар садуаш. «Х1анз сало1аргда-кх аз, - яхаш, ший керта чура сагота уйлаш д1аяха г1ертар из, - х1анз со мукъа ва. Х1анх кхычунга яйта г1айг1а. кхычун лазийта дог а. аз ц1а а ваха, дика сай модж йоашаргья. Сайна виззалца наб а ергья, 1овижа. Х1аьта болх… Балха кхычахьа г1оргва, Асхьаб санна. Аттаг1а хургья»…
    Ц1акхоаччаше, дика лийчар Федор Максимович. Барзкъаш хийцар. Модж а яьшар. Цул т1ехьаг1а к1еззига х1ама а диаь, 1овижар из.
    Ц1аьхха сомаваьлар Устинов. Цхьане ше сомаваьккхача мо. Сахьатага хьажар из. Сахьат а дацар из тхьайса. Ц1аг1а саг вацар. Корашка, малх чу ца байта эхка, х1амаш ухкар. Хийра йолча г1олла чуухар маьлха з1анараш. Мозий дар корех арадовла г1ерташ хьувзаш.
    Цу сахьате д1асаготделар Федор Максимовича. Ший бригада, чот яь а варгвоацаш дукха дола цигара балхаш, чуэца деза к1а – из шедар дагадеха, ч1оаг1а сахьайзар цун. «Кхоана-м, фуннаг1а дале а, се а мА волалургвар со из хьакха, - йоахар цо дагахьа. – Укхо к1еззига сабардаьдаларе». Федор Максимович г1аьттар. Алла-м кхы могаргдолаш вацар из. Барзкъаш т1а а дийха, д1а коа ваьлар из. Ара й1айха яр. Малх делкъийга кхоачаш латтар. Сесаг беша йоалар хьажк1ашта оасар деш.
    - Глаша, хьаел хьачу, ахча хьадал сога, - аьлар Федор Максимовича.
    Цел беша а бита, 1от1аера сесаг. Когаш берзан яр из.
    - Ахчах фу де воал хьо? – хаьттар цо.
    - Городе ваха уйла я са.
    - Городе?.. Мел деза хьона?
    - Хьада диъ-пхи тума.
    Ший мара б1ара а хьежа, д1ачуяхар Глаша. Сенна вода, фу дагадехад хьона яхаш, хетта эшаш дацар. Из бригадиралла д1аваьккхалга а, хьакха ха хьат1акхаьча латта к1а цунна дагадоаллилга а ховш йолча цо, маро х1ама аьлча а, дика кхетадора из городе сендухьа вода. Цулухьа, совдараш ца дувцаш, чемодана чура хьаийца ахча д1аделар цо марага.
    - Федя, тахан ц1авоаг1аргвий хьо?
    - Воаг1е тамаш я. Кхувргдац са. Йо1 чуенаяц вай?
    - А, цига библиотеке д1а1а из-м.
    Коана1арашка кхаччалца мара т1ехьа ера Глаша.-Х1а, со вахар.
    - Никъ дика хилба хьа. Даьллахьий, - т1ехьакхайкар из, - къовсамаш ца доахаш, шортта делахь цу хьакимашца къамаьл.
    - Мегаьд, мегаьд, йолле д1ачу.
    Трасса т1а воаллаше, автобус а кхийтта, городе вахар Устинов. Б1аь километр гаргга никъ бар цун бе безар. Городе 1очукхаччалца арахьежаш ваьг1ар из автобуса корах. 1аьржа кхоаленаш яр малхбузенгахьа гуш. Т1ехь-т1ехьаг1а дукхаг1а хулаш йоаг1ар уж. Мух а баьннабар. Д1а-са теркар наькъа уллув яг1а гаьнаш. «Бакъ лийнав Асхьаб, - аьнна хийтар Устинова. – Дог1а делхаргда. Уж д1ара морхаш бокъонца дог1ан морхаш я. Хьекха улла к1а!.. – дагадехар цунна. – Х1ама дацар дог1а чехкка соцаре-м. Нагахьа санна из д1адала хьелой?»
    Цу уйлаша садуаш городе кхаьчар Устинов. Готинице моттиг а лаьца араваьлар из. Баьдъерзаш йоаг1ар.
    Лампаш сегаяр ц1еношка. Кхы деш х1ама доацаш города улицашка г1олла лелаш д1айихьар Устинова из сайре. Городо дика дег1 денадар т1еххьарча шерашка. Керда хьалдаь а хьалдеш а латтар доккхий ц1енош, хьайийлаяьр керда тикаш. Асфальт била ц1ена яр массанахьа. Федор Максимовича дог г1аддугаш дар из шедар. «1охайша-м укхаза а баг1ац», - йоахар цо дагахьа. Г1аш лела к1аьдвенна, кафе ваха х1ама а диаь, юхачувера из гостинице.
    Мух хьекхар. Бийсан итт сахьат доаллаш доладелар дог1а. Бийсан сахиллалца дийлхар из. Сахиллалца мета к1алт1авувлаш дика наб ца кхеташ хьийзар Федор Максимович а. Ший бригада, юкъахбиса болх, колхозо хьекха араулла к1а – массаг1а дар цун кер буаш. Маца соцаргда х1анз дог1а? Малав из ховр? Хьекха мел улла к1а-м дохка мА лургдий, нагахь санна из хьелойя саца. Эх, Ломиев, Ломиев! Къона ва, сов къона. Нахаца дагавувла 1емавац. Фу хургда-хьог1 х1анз? Мишта чакхдергда-хьог1 ер?
    Сецца г1аьтта балкона т1а араваьлар Федор Максимович. Дог1а сецадар. Цхьабакъда, сигале-м хьалха санна 1аьржа яр. Овкъара беса еза морхаш ядар елха 1от1аезъенна. Саббаре кулгаш-юхьмараж а дила, буфете ваха к1еззига х1ама а кхаьлла, обкоме вахар Федор Максимович. Цига болх ийс сахьат даьлча мара д1а ца болалулга ховра цунна. Обкоме на1ара д1ачувоалача ха деш латтача милиционера соцавир из.
    - Коммунист вий хьо? – хаьттар цо?
    - Ва.
    - Хьахьокхал билет.
    Костюма чухьнахьара кисара хьал а даьккха билет д1акховдадир цунга Федор Максимовича. Цкъа суртага а хьежа, т1аккха укхунна б1аражьежар милиционер. Федор Максимович велакъежар. «Керда вена хила веза-кх ер», - аьнна хийтар цунна.
    - Мала волча водар хьо?
    - Ломханов волча. – Хьалхарча секретара ц1и яьккхар Федор Максимовича.
    - Цо вийха-м ваг1ац хьо?
    - Ваг1ац, сайна из везандаь воаг1а, - д1ат1акхайда цунгара билет хьаийцар Федор Максимовича, цун хаттараш шийна к1орадаьлга д1а а хайташ.
    - Хьачуваха мегаргва хьона.
    Секретараш эггара лакхерча йиълаг1ча этажа т1а бар. Лаг1аш т1а г1олла ваха йиълаг1ча этажа т1а ваьлар Федор Максимович. Цхьан ах минута сало1аш а лаьтта, коридорача уллача ц1енача дорожка т1аг1олла хьалволавелар из, цо гола тоххалца. Цига аьтта оаг1арахьа д1ачувийрзар из. Ни1 хьа а йийла д1ачуваьлар доккхача ц1аг1а. цу чу саг вацар. Герга истол латтар ц1енъюккъе, гонахьа г1андаш а долаш. Доккхача шин кора к1алг1олла муг1арах хьалоттадаь латтар баьццара бархат т1атеха дола букъ тоха г1андаш. Ни1 яр цу чу кхыча ц1аг1а вугаш. Из йийлла латтар. Цу чу яр кхалсаг. Йиъ телефон латтар цун истола т1а. даггара телефон етташ, ца1 лохаш яр из.
    - Ломханов везаш веннавий хьо? – хаьттар цо, Устинов ше йолча д1ачувоаллаше.
    - Венав, - аьлар Федор Максимовича. – 1уйре дика хийла хьа.
    - Хьа а хийла 1уйре дика. Хьалхаг1а цун помощник новкъост Глазов волча г1о, - аьлар кхалсаго, шийна юххе йоаллча на1арах к1улг т1ат1а а хьекха.
    Цхьаькха а ни1 цу ц1аг1а. «Секретарь цу чу хила веза-кх», - аьнна хийтар Устинова.
    На1арах тата а даь, помощника кабинете д1ачуваьлар из. Из дар з1амига ц1алг. Цхьа истоли массехк г1анди мара х1ама яцар цу чу. Глазов хургвар Устинова ханара. Бос баха вар. Цхьан лазарах цамогаш волчох тара вар. Цо 1оха а аьнна, г1анда т1а 1олохвелар Федор Максимович. Цхьан з1амигача сагаца къамаьл деш воалар из.
    - Со йоазанхо ва. Секретарь волча т1авахийта со, - дехар з1амигача саго.
    - Арг1а хьакхаьчача г1оргва хьо, - йоахар Глазова. – Х1анз секретарь мукъа вац.
    - Сабардергда аз, - соцаш вацар з1амига саг. – Пхи минут, итт минут мара езац сона, эггара дукхаг1а езе а. Ч1оагг1а г1улакх дар са…
    - Зехьа ха йоаю-кх вай, з1амига саг.
    - Мегаьд х1аьта. Х1ама яхац аз. Алхха ца1 де сона: секретарага д1а мукъаг1а ала, со из волча ва г1ерташ ва аьнна. Цо аьннар дергдар аз.
    - Секретарь мукъа вац, - юха а аьлар Глазова.
    Федор Максимовича дог тохаделар. «Фу дергда-хьог1 аз, - аьнна, хийттар цунна, - х1анз укхо секретара т1а ца вуте?»
    - Хьо малаг1ча г1улакха венав? – хаьттар Глазова.
    - Са тайпан ц1и Устинов я, - аьлар Федор Максимовича. – «Къахьегам» яхача колхозе пхелаг1ча бригадир ва со. (Ше д1аваьккхалга цунна д1а ца дувца лаьрх1ар цо). К1а хьакха йолаеннай тха колхоз. Секретараца дувца къамаьл долаш вар со.
    - Т1авийха-м ваг1ац хьо?
    - А.
    Глазов шийна хьалхашка уллача блокнота т1а д1аязйир цун тайпан ц1и. К1еззига сабарделахь а аьнна, д1авахар из секретарь волча.
    - Устинов я аьларий 1а тайпан ц1и? – хаьттар з1амигача саго, Глазов араваьлча.
    - Я-те. Х1ана хеттар 1а?
    - Е статья хьох язъяь хила езаш я-кх х1аьта, - аьлар цо,
    Ший бе доалла газет хьадоаржа а даь. – Укх т1а мел дувцар бакъдале-м, дика вихьав хьо обкоме ва.
    - Фу статья? Хьагойтал сога, - з1амигачара сагагара газет хьаийцар Федор Максимовича.
    Газета шоллаг1ча оаг1о т1а доккхача алапашца яздаь дар: «Устинови цун г1улакхаши», аьнна. Чехка-м кхийнаб ераш-м! Статья т1а дувцар, Устинова нахаца болх бе а хац, цун бригаде в1алла дисциплина а яц, из йохаа латт, яхаш. «Беррига нах кА бола ялат хьакхара оарцаг1баьнна аренашка болча хана, конторе 1охайна гон т1а го а баьккха ваг1а из ца1. Цхьабакъда, колхоз яц Устинов бахьан долаш ший болх сацийта йиш йолаш. Нийса даьд, геттара нийса даьд, дукха ха йоацаш цига вена волча, ший ц1и х1анззе а дикача г1улакхашца ерригача областа а д1айовзийта волча колхоза председатела Ломиев Махьмада Суламбика из бригадиралла д1аваьккха. Хьалххе а г1аьттача жа-1уна жий шола бехкаб яхаш да халкъа кица. Цу тайппара ший г1улакх довзаш а балха т1а дика кА йоаллаш а ва къона председатель…»
    Федор Максимовича кхы д1ахо ешанзар статья. Из чакхйоаллача «Борзиев» аьнна латтар.
    - Хьона фу хетт укхох? – аьнна хаььтар цо з1амигача сагага.
    - Сона вовзаш ва из корреспондент, - аьлар вокхо.
    - Борзиев т1аг1олла лелаш саг ва. Юрт дика йовзаш вац.
    - Таккха хьо?
    - Сои? Со юрта хьалкхийнав. Деша а юртара вахав. Дукха ха яц со института а яьккха ц1авена.
    - Хье йоазанхо ва аьлар 1а, бакъдий из?
    Кисара хьа а даьккха, билет д1ахьекхар цунга з1амигача саго.
    - Се секретарь волча воаг1андаь хьаиййцадар аз ер, - аьлар цо.
    - Хьажал, - цецваьлар Федор Максимович, - ва а даьра ва йоазанхо. Со-м тийшавацар. Масса шу да хьа?
    -Ткъаь ворх1.
    - Къона ва, т1аккха…яздаь х1ама дий хьа?
    - Ши книжка арадаьннад са. Цхьаькха ца1 дар са х1анз яздеш. Цу хьакъехьа къамаьл долаш венавар со секретарь волча, укхо чувитац-кх.
    Цу хана юхакхаьчар Глазов.
    - Новкъост Устинов, - аьлар цо, - секретарь хьога хьежаш ва.
    - Хьо д1а мА г1олахь со аравалалца, - з1амигача сагага а аьнна, сихха д1аволавелар из. – Тайпан ц1и фу яр хьа? – хаьттар цо юхавийрза.
    - Къамбулатов. Къамбулатов Зураб.
    Федор Максимович д1ачуваьлар секретара кабинете. 1уйра дика а йийца, на1ара юххе юхасецар из. Ломханов ураэттар.
    - Хьалмаг1вала, 1оха, - аьлар цо.
    Шортта маг1а а ваьнна г1анда т1а 1охайра Устинов. Из эггара хьалха чуваьна ц1а санна йоккха яр секретара кабинет. Ц1ен юккъе уллар к1аьда к1увс. Кхоъ истол дар цу чу. Ца1 герга дар, цунна гонахь латтар креслаш. Шоллаг1дар йоазон истол дар. Цунна т1ехьашка секретарь ваг1ар. Доккъа д1аьха истол дар кхоллаг1дар. Цунна гонахьа в1аши юх-юхе овттадаь латтар дуккха г1андаш. Пенах хьалтеха доаллар Ленина сурт. Секретарь ше цхьаь вар кабинете.
    - Х1а, хьадувцал, фу дахьаш веннав хьо? – аьлар цо.
    Федор Максимовича, сих а ца луш, мадарра д1адийцар г1улакх. Секретарь дош аьнна юкъеэккханзар цун къамаьла.
    Лоа санна к1ай кортеи к1ай ши мекхи долаш лакха саг вар из. Цхьа саббаре хьежар цун баьде б1аргаш. В1алла хоза вацар. ЙОккхача сомача меражо толхадора цун юхь-сибат.
    Дог1а юха а доладелар. Ца хаддаш ший тата деллар цо арахьа.
    - Райкоме хиннавий хьо? – хаьттар секретара. – Цига хой 1а сога дийцар?
    - Ха сона-м, - аьлар Устинова. – Со цига хиннавац.
    - Из харцахьа даьд 1а, - аьлар секретара. – Укхаза хьо во венав-м яхац аз, х1аьта а райкоме ваха везар эггара хьалхаг1а. Из да хьона, цкъа-дале. Шозлаг1-дале, геттара бакъахь 1ийнав хьо к1а ца хьокхаш. Цох аз сайгара барка лях хьона.
    - СОна довз лаьтта, тхона довз лаьтта, - г1адвахар Устинов.
    Из юкъеиккхача, сабар а даь, секретара д1аходоладир ший къамаьл.
    - Х1анх е дог1а ца соце, 1а яххача тайпара, доккха зе хургда шун колхоза а, вай ерригача областа а. Х1ана аьлча, кхы а дуккха совхозаш а колхозаш а йолаеннай к1а хьакха. Х1анз из лаьтта улл. Хьадувцачох, диъ-пхиъ дийнахьа соцаргдолаш дац дог1а.
    Секретарь ура а г1атта, кора д1ат1авахар.
    - Цкъа-м ха йоаг1аргъяр вайна, - аьлар цо, кизгаз шортта п1елг д1ат1а а бетташ, - из дог1а делхареи ца делхареи сага ло1амах хургдолаш. – Ломиев къона ва, - секретарь юхавийрзар. – Опыт йолаш вац. Тхона из деррига а хов. Х1аьта а…из дийша ва, хьаькъал дола шва, низ бола шва… Оаха а оаш а новкъостал а деш из хьалкхевойя, цох дика председатель хургва. Къона воллаш вахийта веза саг-м ший балха т1а.
    - Из-м бакъ мА дар. Во да-кх из, сагага ла а ца дувг1аш, геттара кура а ваьнна д1аволавелча.
    - Цох лаьца-м аз къамаьла дергда хьона Ломиевца. Цхьабакъда, шо к1а хьакха доладаларах из вац бехке. Из бехк тха ба. Тха цох жоп дала а дезаргда халкъа хьалхашка. Тхо да Ломиевга к1а хьакха доладе аьнараш. Дика дар, цо шуга ладийг1адаларе. ЦО из даьдац.
    Истола хьалхашка а ваьнна, кресла чу 1охайра секретарь. Цхьа юкъ яьккхар цо дог1ан татага ладувг1аш ваг1аш. Дог1а «шах» делла делхаш дар.
    - Ха мичча беса латте а, паччахьалкхенна ялат д1адалара план итт дийнахьа кхоачашъе езаш я шун колхоз а, вай областера кхы йола колхозаши совхозаши а. ЦК установка иштта я. Таханардар а т1ехь ворх1 ди кхы дисад вайна. Х1анз 1а ц1а а вахе, цох уйла а е, хьай болх д1а а болабе.
    Ура а аг1атта, кулг д1акховдадир секретара. Цун 1адика а йийца, кабинетера 1оараволавелар Устинов.
    - Из дий… хьай укх газета т1а яздаьр ларх1а дезац хьона. Ужжамо х1амаш-м нийслуш хул.
    - Сафар Сандроевич, - аьлар Устинова, - цхьа з1амига саг вар цига. ЙОазанхо. Ч1оаг1а хьоца къамаьл дар ший яхаш ва из. Къамбулатов я цун тайпан ц1и.
    - Къамбулатов? Хезав сона. Чувайта ала.
    Устинов, ц1аькха а цун 1адика а йийца, араваьлар.
    Къамбулатов хьежаш латтар.
    - Волле, - аьлар Устинова, - секретарь кхайк хьога.
    Цунна баркал а аьнна, Глазов шийна т1ехьакхайкаше, ваха секретара кабинете чуиккхар Къамбулатов.
    Устинов ц1авахар.
    Наг-нагахьа юха а соцаш, пхе дийнахьа дийлхар дог1а. цул т1ехьаг1а хоза эттар ха. Шозлаг1а арабаьлар колхозхой ялат чуэца. Болх в1алла низ кхо ца беш, дийнахь а бус а бора. Чуийца ялат д1алаьрх1ача, кхыча бригадаша чуийцачул шовзткъа процент дукхаг1а хилар пхелаг1ча бригадас чуийцар. Устинова бригада карара-кара тела ц1е байракх елар. Х1анз кхы гучавоалаш вацар 1аьржа б1аргсаьнаш леладу корреспондент.
    Областо паччахьалкхен план кхоачашъяьяле а, к1езига дар чуийца ялат. Колхозашта балха деноех хайра хайра х1ама кхоачаргйолаш дацар. Нах раьза бацар. Шоай хьакимашта т1ачувхар.
    Обкома секретарашта а тохаш, из деррига дувцаш статья яьлар центральни газета т1а.
    «Лаьттацара балхаш мегаргдац дагадех-дехача тайпара леладе, - йоахар Устинова ший дагахьа. – лаьтта довза а деза а деза. Цо къиза бекхам бу, шийца дика ца хилча. Машин хехка хьат1а а вена, оаш из де, х1аьта оаш ер де аьлча доалаш дац. Уйла е еза, уйла, ха. Т1аккха наха а пайда баргба, да а веларгва. Хац акхарна из. Къона ба….».

  6. #26
    Захожу иногда
    Регистрация
    28.09.2012
    Сообщений
    42
    Поблагодарил(а)
    0
    Получено благодарностей: 0 (сообщений: 0).

    Ответ: Саид Чахкиев. Проза.

    Цитата Сообщение от Я_! Посмотреть сообщение
    Колой, я хотела ответить с цитированием на ваше сообщение, но в итоге его совсем удалила). Все, перестаем извиняться и читаем дальше "Иштта мара"))
    Кстати, здесь не о девушке Йисите, а о девушке Зайба. Вы это произведение имели ввиду?
    Огромное спасибо тебе Йиш!Возможно я перепутал как зовут эту девушку!
    Баркал за труд!

  7. #27
    Уважаемый форумчанин Аватар для Menina
    Регистрация
    08.02.2012
    Сообщений
    1,885
    Поблагодарил(а)
    40
    Получено благодарностей: 129 (сообщений: 110).

    Ответ: Саид Чахкиев. Проза.

    Иштта мара

    6.


    Берда хьадаьннадар. Курорте вена саг санна, дуаш-молаш, вужаш-г1отташ, ший мукъа д1алелаш вар из. Бийсанна дукха ара лийле ц1авоаг1ар из цкъаза, т1аккха делкъа ха хиллалца вижа улларгвар. Къаракъ мела ваьннавар, ч1оаг1а веха ше ца гойте а. Боскара дезацар цун уж г1улакхаш, х1аьта а цунга ле лоарх1авацар из. Лоарх1авацар аьлча а, цунца хьакхашта валар лацар цунна. «Цхьа-ши бутт мара ц1аг1а боаккхар а ца хилча, д1алелийта, - аьнна хетар Боскара. – Садаа-м кххувргда цун, дешар доладелча». Боскара х1анз а хацар ший ви1ий во1 институтера д1аваьккхалга. Цох в1алла сагот а воацаш лелаш Берд а вар. Ха чехка д1айодар. Берд даим Лийдарцига хулар. Лида г1адйодар из веча. Цу сахьате яхе, Зайба йоалайора цо. Боскара ховра ший ви1ий во1 цига ухилга. Из сендухьа ух а ховра цунна, х1ама ца ховш санна кеп увттайой а.
    Цхьабакъда, цхьан дийнахьа хьааюкъе баь шод а болаш, ч1оагг1а ни1 а тохаш, вена чуваьлар из. Сесагага йист ца хулаш, ваха чуиккхар из Берда ц1аг1а. Сихха юхавера.
    - Мичад из ж1але к1аза? – ц1ог1а техар цо.
    - К1аьнки? Хац сона-м… Араваьннав-кх.
    Зуго кхераелар. Ший маар дика вовзаш яр из. Хала дар Боскар эг1азвига, цхьабакъда, эг1азвахачул т1ехьаг1а юхатоха ма могга хулар. Х1анз а, из ц1аг1а чувоалаше кхетаир Зугос цхьан х1аманна из ч1оаг1а дорха волга. Цудухьа кхераенна, гошкара са д1адахар Зугой. Боскар, эг1азвахача, х1ама б1арга ца гуш хьовзар. Къиза хулар из. Цун низ а къизал а хийла дайза яр Зуго. Тоъарг-м даьра дар цо ший во1а Мурада даьр-м.
    Т1ема лира ха яр из. Них къе, хала бахар. Бакъда, Зуго-м шедар долаш яр. Боскар вацар ц1аг1а х1ама эшийтаргдолаш. Цхьабола истий хьагар Зугой вахарах. Шоай моарошта т1ехветтар цар Боскар. «Из санна хила веза, - оалар, - маар, нагахьа санна къонах ше вале». Х1аьта а, Зуго-м яцар ший вахарах кхы 1а яха г1адъухаш. Наха юа моцал гора цунна. Боскар вацар сага новкъостал дайтаргдолаш, наггахьа п1аьрска дийнахьа шоай т1ем т1а волча во1а т1ера саг1ийна х1ама ца йолийте.
    Цкъа сецца ведар бе а йоаллаш, етт бета араяьннача Зугойна шоай отара юхера цхьа саг д1аэккхаш вайра. Беша лаьттача аьла холла т1ехьашка иккхар из. Зуго кхераелар. «Къу», - аьнна хийтар Зугойна. Боскарага д1ачукхайка енаяр из, цхьабакъда из саг сов масса д1авадарах, моллаг1а вале а, сох кхераш мА ва ер аьнна, шортта г1а а боаккхаш, отара са бувча д1ат1аяхар из. Холла т1ехьашкара хьахьежар д1аведда хинна саг. Чукхийта б1аргаш, яьнна 1аьржа модж – унзара хетар из. Цкъарчоа цунна б1арахьежжача йисар Зуго, т1аккха «Мурад!» - аьнна, ц1ог1а теха, цунна д1ат1аедар из. Нанеи во1еи марх1алийлхар. Мурада юха холла д1ат1ехьашка г1ертар, гонахьа кхы саг веце а. Зугос цу сахьате кхетадир цун цхьа х1ама хардаьннилга.
    - Мурад, миска, фу хиннад хьона? Х1анав хьо иштта воча ваьнна? – яхаш, хеттар цо, елха а елахш.
    Мурад а велхар. Г1ийла вар из. Когаш т1ара иккаш еха яр.
    - Со ведав… Со ведав т1ем т1ара, - йоахар цо, наьна наькха т1а корта а бехкаш, б1аргаш лечкъа а деш. – Сона магац т1ом бе. Со кхер, цига боабу, цига берригаш а боабу.
    - Са во1, са миска, - йоахар Зугос.
    Кхы ала х1ама долаш яцар из. Т1емах ведда воаг1ар цун во1. Кхеравенна воаг1ар. Из могаш волаш б1аргавайна ч1оагг1а г1адъяха ше яле а, хала хетар Зугойна из селла къонахчул деха, зовза волаш. Цунна моттацар ц1аккха а из иштта хург ма вий аьнна.
    - Пайда бац цун, - аьлар Зугос, - воле, д1ачуг1оргда вай.
    - А, а, - унзара б1аргаш а къоарзадаь, ши-кхо г1а юхат1ехьашка баьккхар Мурада. – Ма хайталахь вотега д1а. Цунна фу дагадох хац. Цунна д1ахойя, со водаргва хьона! Со кхы ц1аккха б1аргагургвац хьона, хозий хьона?!
    Зуго юхасецар. «Эхь хетт даьна хьалхашка ваха», - аьнна хийтар цунна. «Цунна фу дагадох а хац». «Цунна фу дагадох а хац». «Т1арш» аьнна ший во1а юхьа т1а т1оара далийтра Зугос.
    - Дуррак! – аьлар цо эрсий метала.
    Мурада цкъарчоа сихха ший т1оара кхийтта басилг хьалаьцар. Нанна во б1ара а хьежа, д1аволавелар из беша г1олла.
    - Мурад, - аьлар Зугос.
    Во1 юхасецар.
    - Мича вода хьо?
    - Лоамашка хьалг1оргва со, - аьлара Мурада, юха а вийрза.
    - Нагахьа санна лоаце, хьайна топаш тохаргйолга хой хьона?
    - Хов…
    Цхьа юкъ ялар царех цхьаккха йист ца хулаш.
    - Мегаьд х1аьта, - аьлар Зугос, - х1анз са ма хиннадий вайна, лоамашка а кхычахьа а ваха йиш йоацаш. Волле, хьат1авала бада т1а. Цига я хьона д1алачкъа моттиг. Аз дукха ца говш даа х1ама а дахьаргда хьона.
    - Во1 миштав са? – хаьттар цо. – Могаш вий?
    - Цунга-м со хьожар. Хьайна гугргва хьона.
    Боскарага д1ааланзар Зугос, шоай во1 ведда ц1авеналга.
    Дийнахьа, Боскар цхьанахьа араваьлча, Мурада даа х1ама дахьар Зугос. Во1 а б1аргавайтар. З1амига Берд, вела а къежаш, ший даьгахьа д1акхувдар. Керта т1аг1олла кулг а хьакха витар из Мурада. Дог ч1ехкар цун.
    Из ди бада т1а вижа уллаш а даьккха, бийсанна лоамашка ваха араваьлар из, шийца шортта баа кхачеи ахчеи а ийца. Цига хьунаш яр атта лочкъалургволаш. Бутт гаргга ха яьккхар Мурада, лоамашка лечкъа лелаш. Нагахьа шийна х1ама ийшача е во1ах б1ргтоха безам хилча, ц1авоаг1ар из. Боскара х1анз а цох х1ама хацар. Цкъа ше ишта ц1авена волаш, наьнагара ахча дийхар Мурада. Цо дийха ахча дукха дар.
    - Оввай, са во1, аз мичара дахьаргда хьона иззал ахча? – аьлар Зугос.
    - Вотегара хьаэца. Цунга ма дий из шортта.
    - Сенна деза аргда аз из? Хье цунга д1а ма вувца ма яхий 1а.
    Боскарага ахча дар. Т1оаргаца чу, ч1ега а теха, д1адилла уллар цун из. Дукха хана денз ахча гулдеш хьавоаг1ар Боскар. Сама т1а сом дуллаш, кхо сом, тума дуллаш, дика хьа1айнадар цун из. Боскар ц1аьрмата вар. Кепиг т1ера ца доалийташ, ч1оаг1а лорадора цо из, сесагах а тешам ца хеташ. Наг-нагахьа хьа а эцаш лоарх1ар цо из ахча. Из шийна хьалхашка и дилле, йист ца хулаш цхьацца уйла еш ва1аргвар. Зуго кхетацар цох. Боскара фу дага да, цо фу уйлаш ю – х1ама хацар цунна. Сенна гулду 1а из ахча, аьнна д1ахаьттача а, цун г1айг1а ма е 1а, оалар Боскара. Ахча-м зехьа довргдац хьона. Из ахча дар х1анз Мурада шийна дехар. Юхьаргъярий Зуго из хьаэца!
    - Аз фу дергда х1аьта? – хаьттар Мурада. – Даим иштта лийна варгвий со. СОца цхьаькха новкъост а ва, - аьлар цо, к1еззига йист ца хулаш а лаьтта. Туркий мехка д1адаха уйла йоалш да тхо. Ахча ца хилча, тхона цхьаккха делургдац.
    Во1 т1ем т1а волча хана, фу хиннад-хьог1 цох, маьрша вий хьог1 из, яхаш, ч1оаг1а дог лазаш лийна нана, х1анз бала сов а баьнна хьувзар, ше фу дергда ца ховш. Дикаьга дог доахилга д1адаьннадар. Х1ара бус-бусса, ара тата даьлча, ж1али 1аьхача, е ний ц1айзача, са унзар дувлаш, уралелхаш, во йора цо наб. «Туркий мехка д1адаха уйла йолаш да тхо»… Из фу моттиг я? Циига д1авахача а ва-кх из вайна.
    Зуго йийлхар.
    - Дала х1алакболба из т1ом а, из Гитлер а! Долча иразах ма ваьккхарий акхар-м. Хьа во1 фу де дезаш ва, хьо Туркий мехка д1авахача?
    Мурад йистхиланзар. Корт чу а баха латтар из.
    - 1аьдала т1а хьана водац хьо, ва Мурад? – аьлар Зугос.
    - Топаш тохийта яхий 1а? Сона топаш техача бакъахьа хетий хьона? – сихвелар Мурад.
    - Волле х1аьта, - аьлар Зугос. – Д1алечкъа бада т1а. Сарахьа да араваьннача г1олла, аз хьадахьаргда хьона ахча.
    Из ди геттара д1аьха хийтар Мурада. Сахьувзар цун. 1овижача наб кхетацар. Даьна, ца ховш а, бада т1а вала дагадохар кхерар из. Наг-нагахьа коа г1олла фуд хьожаш б1арг локхар цо, тхов т1а яда кирпишкаш кулгашца шортта хьал а ийеш.
    Малх чубизар. Етт, бийтта, отар чу белар Зугос. Цул т1ехьаг1а коара араяьлар из, Берд марх1а а воаллаш. Цун бе боалла т1ормиг б1аргабайча, кхетадир Мурада, из тика т1а йодилга. Боскар ц1аг1а вар. Мурад х1анз шедар гуш, фийла арахьежаш ваг1ар бада т1а. Дукха ца говш араваьлар Боскар а. Д1ат1аваха етт чубоаллача отара ч1ега техабий хьажар из. Цул т1ехьаг1а улица т1а а ваьнна, шортта д1аволавелар, саьргех йийцача карта юххе г1олла. Кхы тоха са а доацаш, бада т1ара 1оиккхар Мурад. Казбек, из б1аргавайна г1аддаха, ц1ог лестадеш х1ат1адеддар, кхы цо теркал а ца даь, юхадийрзар из. Коа 1окхесса улла диг бе а делла, тебба ц1аг1а чувахар Мурад.Т1орагац маг1а саьнга латтар, ламаза к1алъехка ц1ока т1а а уллаш. Из т1ера 1о а кхесса, диг техха ч1ега д1абахийтара Мурада. Ног1ар хьалъайдир цо. Т1оаргаца чу барзкъаш=х1амаш ядар.
    Уж ц1енъюкъе хьалъаратайсар цо. К1айча пахашка юкъе а йоаллаш, эггара к1ал уллар ахчан йоккха гурмат. Из ше хьаэццаше, ни1 тохаш хеза, юхавийрзар Мурад. Ц1аг1а хьачубайлар цун даи нанени. Мурад латтийсар, вувлавелча санна, бе доаллаш ахча а доалаш.
    - Ай, вай во1 ва-кх ер! – иккхар Боскарагара.
    Зуго баге йийлллача йисар.
    Ванах, г1а да ер, аьлча санна, цецваьнна б1арахьежар Боскар ший во1а.Цхьабакъда, из г1а дацар. Дийна а волаш цун во1 Мурад вар цун хьалхашка латтар. Ц1енъюкъе хьабайта улла ч1ега а, хьаартайса ухка х1амаш а, т1оаргаца юххе латта диг а шийна б1аргадайча, кхетадир цо во1о леладу г1улакх. Т1а т1ехьашка а дахийта, лостадаь т1ора техар цо цун бата т1а.
    Мурад цкъарчоа пенах д1ат1алетача санна хийттар Зугойна. Т1аккха 1олайжа 1овежар уйна т1а. Ц1ий дар цун багара а мерех а 1оухаш.
    - Ва оарц дала! Оарц дала! – яхаш детташ ц1ог1а а долаш, коара араедар Зуго. Цунна марх1адоалла бер, кхера а денна, мухь баьнна дийлхар.
    Хьагулбелар гонахьара лоалахой. Мурад х1анз коа уллар, велча санна 1ажаг1а бос а болаш. Юхьа т1а хийт дийтта халла сакхетам чу воаллавир из наха. Боскарага йистхулаш саг вацар. Из шоашта халха гуш санна б1арахьежар цунна нах. Ший во1 к1еззига саметта ма венге, из хьалха а ваьккха военкомате вахар Боскар. Наха бехк баккхацар цох цо иштта ший во1ах еттарах. Юрта нагахьа саг вацар да, воша, во1 т1ем т1а воацаш. Ведда ц1авена вола из, Боскара вийча а дукха хетаргдолаш бацар цох. Цхьабакъда, ца1 дар уж ца кхеташ: цо селла воча а ваьккха ший во1 военкомате хьалвигарах цецбаьннабар уж. Елхаш хьийза ший сесаг а, ц1ог1а теха юстараяьккхар цо. Боскар юрта вовзаш вар. Даим шийна, шийна яхаш вахар из. Юрта дуккхача наха дагадоаг1а, ший во1 т1ем т1а вийхача хана, цо мел къахьийгар из к1алхарваккха г1ерташ. Т1аккха х1анз цо леладер кхеталуш дацар наха. «Хувцавенна-хьог1 Боскар?» - яхаш, хеттар цар шоа-шоашка. Цхьабакъда, цун сесага Зугойна мара хацар цо ший во1а еттара бахьан а, из цо д1авига военкомате д1авалара бахьан а ахча долга. Из иштта долга бокъонца гучадаьлар цхьа-ши ди даьннача г1олла. В1алла а ала а дувца а доацаш, дехкеваьнна хьайзар из, во1 ше военкомате д1аваларах. Цхьабакъда, х1анз х1ама де т1ехьа дар. Мурад штрафной роте хьожаваьвар. Цигара, ваха кхо к1ира далалехьа, из вийнав аьнна каьхат дера царга. Пхи-ялх ди даьккхар Боскара в1алла сагаца йист ца хулаш, ц1аг1а ваг1аш. Во1 верах бехке ше лоарх1ар цо. «Ахча, да ма хьакха цу ахчан, укх эгаяьчо из лечкъаш лелилга ший ханнахьа хьахайтадаларе-м, кхыча тайпара нийслургдар ер г1улакх», - йоахар цо дагахьа. Цу хана денз къаьстта ч1оаг1а волавелар из дала г1улакх де. Даим ламазаш деш, ду1аш деш, Къор1а дешаш хулар из. Маьл беррига ший х1анз воацача во1а бувцар цо. Хьалха ше хайра теркал ца веш хиннача ви1и1 во1а Берда б1арахьежаш ваг1аргвар из х1анз, дуккха ха а йоаккхаш. Берд тенна к1аьн вар. Човхавича а, лийча а в1алла велха дага а хилацар из. Боскара из дика хетар. «Ч1оаг1а я буг1илг, - оалар цо. – Къонах хургва». Т1ехь-т1ехьаг1а ч1оаг1аг1а везалуш, Боскара деррига вахар д1алоацаш латтар Берда.
    Во1 военкомате д1а а венна, чувеначул т1ехьаг1а, цо х1ама а теха ц1аг1ара эккхаяь хинна Зуго, ший даь-ц1а яха ши к1ира а даьккха ера юха. Дуккха ха яьккхар Боскара, сесага гешт ца деш.
    Из деррига тахан хилча санна дагадоаг1аш йола Зуго кхераенна хьйазар, ший мара ц1имхара волаш чувеча.
    - Кхы х1ама-м хиннадац цига? – хаьттар цо.
    - Х1ама хиннад, х1ама! – ц1ог1а техар Боскара. – Йолле, миччахьара хьа а лехе, ц1авоалаве из.
    Зугойна Лидарцигара хьакоравир Берд. Цига Зайба а б1аргаяйра цунна. «Хоза йо1 хиннай Абукара-м», - аьнна хийтар цунна.
    - Цхьан х1амах хьона ч1оаг1а раьза воацаш ва да, - аьлар Зугос.
    - Х1м, - баламаш в1ашкаэзар Берда.
    Боскар коа латтар царга хьежаш.
    - Хье каникулех ц1ахийцав яхацарий 1а? – хаьттар цо, к1ирвенна ви1ий во1а б1ара а хьежа. – Хьалла Тухана-м хьо институтера эккхаваьв ма йоахий.
    Тухан вар цар гаргара саг.
    - Дада, со… со… кхычахьа г1оргва со…
    Лерга юххе кхийттача т1оаро д1аг1олла д1авахийтар Берд. Шортта ураэттар из. Корта б1огора ухар цун. Лерга халла мара х1ама хьахазацар.
    - Кхы хье дийна а волаш бувца 1а сона оапаш! – аьлар Боскара.
    Юха а вийрза, д1ачувахар из ц1аг1а. Боскара ч1оагг1а халахийттар Берда ше 1ехавар. Ви1и1й во1 институте дешаш ва са яхаш, куралаш еш лийннавар из наха…
    Берд а вахавар ший даь-даьна хоз наьха санна эг1аз. В1алла духьал х1ама ца оалаш, шедар лоаттадеш, боча хьалкхеваьча цо ловргдарий шийна иштта дагадоацаш теха т1оара.
    Цу бус ц1аванзар Берд. Ц1аванзар шоллаг1ча дийнахьа а, шоллаг1ча бус а. Т1аккха кхетадир Боскара из веддилга. Милицега д1ааланзар цо, из юрта радалар кхераш. Боскар вацар ший ц1аг1ара х1ама мога а могаш сага д1ахайташ. Городе ваха дии бийсеи даьккха вера из. Берд цигара шийна хьакораавир дагадоахаш. Ха д1айодар, цхьабакъда Берд хьакоравеш вацар. Ше фу дергда ца ховш, йиш еха хьувзар Боскар. Зуго елхар. «Сенах хов, вийнавий а хац. Милицега д1а х1ана алац 1а?» - йоахар цо. Боскара юха жоп лацар. Ши кулг т1ехьашка а даьккхе, чубелла корт а болаш, ц1аг1а г1олла хьали-1ои ухаргвар из. Из вайна к1ира дузаш каьхат кхаьчар Бакура, шун ви1и1 вой Торгиев Берд кхо бутт баккха суд а яь, лаьца чувоал аьнна.
    Боскар цу сахьате кийч а венна, Баку вахар. Шийча дика ахча дихьар цо, из к1алхарваккха дагахьа. Цох х1ама хиланзар. Б1арчча кхо бутт баккха бийзар Берда набахта чувоаллаш.
    Боскареи Зугоси сага д1ахайтанзар из лаьцалга. Мичав аьнна хаьттача, институте юхавахав оалар цар. Цхьабакъда, х1аьата а цхьабарий сакхувра из иштта доацилга.
    Юххера а Берд ц1акхаьчар. Хьалха хинна хоза к1удж х1анз боацаш бар цун. Корт баьша бар. Цхьабакъда, оамал-м ше хиннар яр.
    Гуйра яр. Х1анз аьхки санна садикъа а йоацаш, дег1а сапарг1ата яр. Ц1енеи ховхеи дар меллашха хьахьекха фо.
    Бус ц1акхаьчача, шоллаг1ча дийнахьа 1урра, Зугос аьшк теха нийсъя улла к1ай кочи 1аьржа костуми т1а а йийха, Лидарцига вахар из. Лидаи цар з1амига йи1иг Х1ажари мара саг вацар ц1аг1а. Лидай даи нанеи балха бахабар. Х1ажар коа ловзаш йоаллар.
    - Хоза Берд воаг1а! Хоза Берд воаг1а! – ц1ог1а а детташ, едда духьал ера из укхунна. З1амигача сага дика хийттар йи1игас шийх «хоза Берд» аьлча. «Цхьанне оалаш хезад цунна из, шийна дагадехадац, - яхаш, уйла йора Берда. – Зайбас аьнна а хила мег».
    Дида, массаза санна юкъ-меттера хьа а лоацаш, хьаккхашта марх1аиккхар цунна. Ший д1айха т1араш ч1оагг1а д1ат1ато1адир цо Берда. Берд ц1ийвелар.
    - Мича вахавар хьо, са вошилг? – йолаелар из. – Ма дика болх ба хьо вена. Х1анз йоаг1аргйолаш Зайба а я.Ч1оаг1а г1айг1а яьй цо хьо ваха. Х1анз хьо ц1авеннав аьнна хеза, г1адъяха, ше фу лелалду а хац. Из-м енна яла йоалл хьо везавенна. Малаг1а коч йийхача бакъахьа я аз, яхаш, со йолча а ена лийннай тахан.
    Берд кога т1ара кога т1а вувлар. «Х1-м, со веций из», - яхаш санна аьрда оаг1арахьа хьалъувзар цо ший диза хоза бордаш.
    Лидас ший нешийна бер тийшаболх бар: х1ама лочкъа ца деш Зайбий мел йола къайленаш д1аювцар цо з1амигача сага. Берда из кхетадора, х1аьта а дош тувла ца долийташ, дадувг1ар цо цунга. «Фу акхарна, юртара мхкарашта, - йоахар цо ше-шийца. – Сагот а луш ц1аг1а баг1а, 1овдала ба. Шоашта хьалха хьанийсвенначунга маьре баха кийча ба. Х1аьта со-м…хоза а хилийта. Ер, Лида… Юха ца хьожаш, ше п1елгаца д1айийххачунга маьре г1оргья из».
    Берда ираза Зайбийна д1ахазацар уж уйлаш. Д1аховре, кхы б1аргагургъяцар цунна из, гаьннара ца гойя.
    - Са вошилг, бокъонца алалахь, езаенний хьона из? – хаьттар Лидас. – Югаргьйий 1а из?
    - А-а, - баламаш соттадир Берда. – Саг йоале-м кхувргдар.
    - Ма йигалахь, са вошилг, - аьлар Лидас. – Юртара саг йигай яхаргда хьох наха. Городера корабоаг1аргба хьона цул дуккха дикаг1а а хозаг1а а бола мехкарий.
    - Ай, ва Лида, - аьлар Берда, - неший ма дий шо. Зайбий моастаг1а хила х1ана г1ерт хьо?
    - Моастаг1а хила г1ертац со… Хала хет сона хьо санна з1амига саг цунна нийсвенна. Т1аккха со…
    - Хьона фу даьд? Хьо езаш а вергва ца1. Цун мичав со гаргара, хьа ма вий.
    - Цун валара хьо гаргара, из 1о ца йига, - елха ч1ехкар Лида.
    Дукха ца говш ера Зайба. Из, эхь хеташ, басилгаш йоагаш яр. Х1анз хьакхашаг1а дора цо къамаьл. Цхьабакъда, царга шаьрра къамаьл ца дайташ, шийдар юкъекхувсар Лидас.
    - Ч1оаг1а хоза хул эрсий мехкарий, - йоахар цо сихъенна. – Устинова Лариса йовзарий хьона? Ленинграде библиотечни институт чакхъяьккха ц1аенай из. Х1анз вай юрта библиотекарь йолаш я. Ч1оаг1а хоза саг я.
    «Х1анз фу Лариса, фуд укхо дувцар», - яхаш, цунна раьза воацаш ваг1ар Берд. Лида соцаш яцар.
    - Хьона яйнайий из, са вошилг, ц1аеначул т1ехьаг1а? Иззамо хоза йо1 яйна-м яц сона-м. Са пхьарсаш санна к1ай я цун юхь.
    Берда, сов цунна эг1азваха, ший бе боала къоалам кагбир. Х1аьта Зайбас лаьтта лепар б1аргаш.
    Лида юкъелелхе а, к1езиг-дукха сакъерда йиш хилар цар. Зайба ц1аяха тохаялар. 1адика а йийца д1аяха мара ца езача цо, з1амигача сага нийсса д1абара а хьежа, кхоана юха воаг1аргвий хьо, аьнна, хаьттар. Из багара д1аарадаларца кхетадир цо ше г1алат яьннилга. Хьона селла лойя, со-м воаг1аргва, яхаш санна, ший бордаш аьрда оаг1арахьа хьал а эза, аьлар Берда:
    - Со ца лайя-м воаг1рагва. Венна д1аваллалца ухаргвар со, хьо укхаза хургья аьлча.
    Кхохкаенна басилгаш а йолаш, ц1аг1ара араиккхар Зайба.
    - Фу дар аз даьр? Фу дар аз даьр?! – йоахар цо сихъенна, басилгаш т1а кулгаш лувцаш. – Се селла эхь доацаш йий хайнадац сона тахан мара. Вела хургва из. Со 1овдала лоарх1а хургья цо, сона могаргдац. Лида, со кхоана йоаг1аргьяц алахь цунга.
    - Йоаг1аргьяц хьо? Мича г1оргья я хьо ца ена?
    - Лида, иштта ма ала. Со ц1айода…
    Кхы х1аманга ла ца дувг1аш , ший йоагача басилгашта хьаллувцаш кулгаш а долаш, беша г1олла сихха д1аяхар Зайба.
    Берд цу сарахьа клубе ловзарга вахар. Дукха ха йоаццаш яь яьнна йоккха клуб яр из. Гаьнаш ег1а хоза тоаяьяр цун гонахьара моттиг. Ара д1аьха г1андаш латтар. Дахчан лаг1аш т1а г1олла хьат1а а ваьнна, клубе д1ачувахар Берд. Цу чу дика нах бар. Г1алг1ай а, нохчий а, эрсий а ийна дора халхараш. Пластинкаш яр лекхаш. Лакхача тховнах 1оуллар йоккха сийрда люстра. Берд халхар де безам болаш вацар. Цудухьа юстаро д1а а этта, мехкарий зувш латтар из. Гонашта 1от1акхоачаш лоацига гота юбкаши кочамаши, лакха диткъа к1оажош дола туфлеши ювхаш, хоза кийчбенна бар мехкарий. Кагий нах бацар в1алла а кийчбенна. Кисашка доахкаш кулгаш, б1аргашта 1от1аэзза тухкаш фурашкаш – цхьа дош ца хетташха латтар уж. Наггахьавар мара вацар царех галстук йолаш. Т1адувха дика барзкъаш ца хилара-м дацар цар из, цкъа шоаш иштта да1амар дар-кх.
    Ц1ена к1ай юхьи сигала беса б1аргаши долаш цхьа хоза эрсий йо1 яр цига. Бабетта яха прическа яр цун керта т1а яь. Цо майрра хьат1а а ена Берд халхар де вийхар.
    - Со йовзаций хьона? – хаьттар цо, к1алхара хьалб1ара а хьежа.
    Тамашийна сийрла яр цун юхь, б1аргаш доккхеи ц1енеи дар.
    А, - аьлар Берда.
    Йо1 загг1е елаелар. Велакъежар Берд а.
    - Лариса ма йий со.
    - Х1ай? Ларисаи? – цецваьлар Берд. – Хьажал, хьо йовзанзар=кх сона. Ч1оаг1а хувцаеннай хьо. Йоккха хиннай. Хозаг1а и хиннай.
    - Х1аьта хьо киноартист санна ма вий. К1удж мичаб хьо? Д1абаьшаб 1а?
    - Аа-а, из-м керда хьат1абаргбар. Х1анз фу деш я хьо? Институт чакхъяьккхай мА йоахий 1а.
    - Библиотеке я со болх беш. Воаг1аргвий хьор?
    - Кхоана-м воаг1аргва.
    - Даи нанеи раьза хиннадаларе, городе 1ергйолаш яр со. Хьо фу де шва?
    - Хьехархой институте деша вахавар со.Безам а боацаш йитар аз-м из.
    Кхы сагага аьннадацар цо, ше институте дешаш воацилга. Студенташ колхозашка бахийтаб болх бе, х1аьта со ц1аг1а 1ийнав, больницера справка а яьккха, яхаш, д1алелар из.
    - Т1аккха д1ахо фу де лаьрх1а ва хьо?
    - Ховргда-кх.
    Вальс чакхъяьлар. Ларисайна баркал а аьнна, клубера араваьлар Берд.
    Каст-каста водар из Лидарцига. Из массаза ва Зайба а йоаг1ар. Абукара хацар ший йо1 наьха з1амигача сага гуча ухий. Д1аховре, цунга ког ара ца баккхийта хьожаргвар из. Шийна ховш хила деза шедар, яхаш вар Абукар. Лочкъадаь деш дола х1ама дезаш вацар. Зайба а лоарх1аяцар ший дег чу дар цунга д1адувца. Абукар Берда а цун даь-даьна Боскара а раьза воацилга ховш яр из. Цудухьа Зайбийна т1а даим кхерам латтар. Даьх лечкъаш, цхьацца бахьанаш доахаш, хала ухар из ший везар волча. Берда из хацар. Зайба в1алла кхы де х1ама а доацаш, ше варга хьежаш яг1аш санна хетар цунна. Х1анз а шийна лайча т1ехьа а вусар, хайра ха ца йоаккхаш д1а а водар, в1алла ца воаг1аш а 1ара.
    Цкъа Лийдас сурт дийхар цунгара. Цунга дукха дар Берда сурташ. Цудухьа, хьайна дезаш-м дехац 1а из яхаш санна, к1ирвенна цунна б1арахьежар из.
    - Зайбийна деза, сона дезац, - аьлар Лидас. – 1ел хьай хьо а, иштта б1ара ца хьежаш. Д1а ма ала аьннадар цо.

  8. #28
    Уважаемый форумчанин Аватар для Menina
    Регистрация
    08.02.2012
    Сообщений
    1,885
    Поблагодарил(а)
    40
    Получено благодарностей: 129 (сообщений: 110).

    Ответ: Саид Чахкиев. Проза.

    Иштта мара

    7.


    Ше цхьаь висача цу сахьате саготлора Берда. Книжкаш а дешар цо (шпионех лаьца дараш), магнитофон а лекхар к1ордаялцца, вижа а уллар, х1аьта а гонахьа ший ханара нах ца хилча, молаш, сакъердаш ца хилча, сатувш вацар Берд. Цхьабакъда, нах берригаш а балха бар, цунца хьакхийтта лела саг вацар. «Хьайна сагота хетте, балха д1а х1ана ваг1ац хьо, - аьлар Боскара. – Х1ай ло1амах болх а бергба 1а… Цига кагий нах ба хьона».
    Цхьан дийнахьа тиша барзкъаш а дийха, хьажк1аш хьаяха вахар Берд. Цига цхьа ткъаьх саг вар. Хьажк1аш хьа ма йоахха дукха яр. Пхьарсаш санна йоккхий яр уж. Диза а дизанза а муг1араша юкъе г1олла хьали-1ои, хьали-1ои ухаш лелар тускараш. Каст-каста хьат1ауха машинаш, хьажк1ех етта юхаухар. Нах белар, бегаш бора. «Укх балхага ваьннавац со, сала1а хьайна», - йоахар Бердага. Из эг1азводацар. Сихха бора цо болх. Чехка дуза а дузаш, тускараш эла т1а 1омехкадора. Цхьабакъда, делкъа ха а хилале, юкъ лазаяьлар цун, кулгаш зувзар. Цхьа п1елг а ходабаьбар цо.
    Цкъарчоа 1охайна х1ама диар Берда. Т1аккха тускар 1о а кхесса, ц1аволавелар из.
    Хъетта гаьнна доацаш додар лоамара доаг1а з1амига хий. Цу чу ший б1ехденна кулгаш дила дагахьа д1ат1авахар Берд. Хий ц1ена дар, чура т1ой а б1аргагуш. Цу чу ц1ена чкъарий нийслора. Каст-каста бераш ухар уж лувца. Цхьаццайолча хана Берда ше а лувцар уж. Цхьабакъда, цига дукха дацар уж, лоам чу дар уж дукха. Х1анз гуш цхьаккха чкъаьра бацар хи чу. Къона михаш яг1ар берда т1а г1олла 1оег1а. Царна юкъе мушкарташ яьннаяр. Уж когеш а леташ, шортта мара д1авохалацар. Ц1аьхха Берда хьалхашкара, ч1оагг1а таташ а деш, ураг1дахар акха кхокхарч. Новкъа йоаг1ача машина го а баьккха, хайра хьалъайла ца луш, даха хьажк1ашт1а юххе лаьтта 1охайшар уж.
    Хий шийла дар. «Чкъаьрий лувца-м валац хьо цига?» - оалаш хеза, юхавийрзар Берд.
    - Х1а, хьо ва из Якъуб, - йовлакх хьеккха докъа а даь, цунга кулг делар Берда.
    Цул т1ехьаг1а, кулг теха, ший барзкъех хьалета х1амаш д1аяьхар цо.
    - Укхаза-м фу чкъаьрий дар, - аьлар цо юха а. – Чкъаьрий дезе-м, Сийнача 1амарчаш т1а ваха веза.
    - Дика ховш ва, - аьлар Якъуба. – Ши к1ира хьалха со вахавар цига. Цхьа шовзткъа форель лаьцар цо. Бакъда, ц1а-м бахьанзар цхьаккха а. Уха а яь д1адиар аз уж. Даьг1астанерча жа1ушца. Даьллахь ма кхача а бар-кх из ба-м. Берд, х1анз фу де дага ва хьо?
    - Х1ама а… Х1ана яхар 1а?
    - Воллел х1аьта, юрта г1оргдар вай. Тха трактор, еха, сеца латт. Бакъахьа яр кхаь дийнахьа а латтаре. Дукха ха аз къаракъ ца мола. Воллел, к1еззига даг1аргдар вай буфете.
    - Из геттара мегаргда, - велакъежар Берд.
    Хьажк1аш ийца йодача машина т1а а хайша, юрта бахар уж.
    Буфет болх беш яр.Шиъ мара доацача корашка хьалдадар занавескаш. Сов дукха даьда 1ажаг1деннадар уж. Уйнаш б1еха дар, б1еха дар саьнга латта кхо дахчан истол а. Прилавка юххе уралаттар ши з1амига саг. Уж Бердаи Якъубаи дика бовзаш бар.
    Даьнна ши мекх а долаш, шебола чопилг д1абелла мора кители, цунца цхьа бос болаш галифе хачии, 1аьржа иккаши ювхаш вар ца1. Из вар Къурейша во1. Аламбик яр цун ц1и. Райпо бухгалтер волаш вар из. Каст-каста кисара хьадоахаш йовлакх хьекхар цо ший хьацар дувлача фоартаи юхьаи. Буфета чуй1айха яр. Дагахьа Берда в1алла т1аэцаш вацар из. Цхьабакъда, из ше-м массаза велавале, безаме хулар Бердаца. Йиша яр цун Нуфа яхаш. Бердах хьакхийтача, цун ц1и ца яьккхача 1елацар Аламбик. «Хьо ч1оаг1а могавеш я хьона тха Нуфа-м», - оалар цо цкъаза. Берда дика кхетадора цу дешай ма1ан, х1аьта а ше х1ама ца кхетадича санна кеп оттайора цо.
    Шоллаг1чун ц1и 1аддал-Воах1ап яр. Юрта юкъерча школа хьехархо вар из. Бос баха тиша пиджаки, 1аьржа хачии, ботинкаши ювхар цунга. Корта берзан вар. Берд б1аргавайча, из хьехархой институте дешаш волга а ховш, даим цунца къамаьл де г1ертаргвар из.
    - Берд, Берд, - йоахар цо, цунна юхе а те1аш, - х1анз массалг1ча курсе ва хьо?
    - Х1а-а, х1анз волалургва хьона книжкаши бераши дувца, - юкъеиккхар Аламбик.
    - Ваг1ал х1анз хьо а, хьона-м фу ховра. Хьай керта чу в1алла хьаькъал хиннадаларе, школе дешаш хулийтаргъяр 1а хьай йиша Нуфа а, - эг1азвахар 1аддал-Воах1ап.
    Цу хана ши шуша къаракъи даьсса пелаши дахьаш хьат1авера Якъуб. Из къайлаг1а дохкар буфетчико. Юхаваха, берх1ала ехка нарсаши маькхи а ера цо.
    - Хьехархочун къамаьл доладеннад мотт сона, - аьлар Якъуба.
    - Ладувг1ргда-кх 1а цо со мишта вувц, - велавалара кеп оттайир Аламбика.
    - Сога ладувг1а дезаш дац. Сога… Со… шун берашта, вежарашта хьехаш воалл, - сов сихавенна меттаза лелхар 1аддал-Воах1ап. – Баркал хургдац шоана даьчох. Бакъдар аьлча шо-м, со 1охайнача уралатта дезаш дар.
    Кагий нах, берригаш, прилавка т1ехьашка латт буфетчик а т1ехьа (из вар моллаг1а болх булургболаш тенна саг), г1аръяьнна белабелар. Берда къахийтар шийна хьалхашка ваг1ача г1ийлача хьехархочох.Цох каст-каста белар нах. 1аддал-Воах1ап бакълувра, цхьабакъда сов сиха хулар из. Чехка эг1азъухар, шийх дош совг1а алар кхерар. Цун из оамал дика йовза а йовзаш, наггахьа маха 1отташ санна дош а оалаш, белар вожаш.
    Пелаш 1одеттар. Хьехархочо к1еззига мара мала тиганзар. Якъубеи Аламбикеи д1амелар б1арчча. Ший дошадаьча мекхех кулг а хьекха, нарсах царг яхийтар Аламбика. Якъуб чехка вахар. Къамаьл к1еззига дора цо, цхьабакъда ше оалашдар, ч1оагг1а уйла яь оалаш санна, п1елг а айбийя оалар цо. Аламбик, со-м х1амах шеек д1авац яхаш санна, г1аьле бага а елла, б1аргаш къерзадеш ваг1ар. Хьехархо истола т1ара мозий д1алелхаде г1ертар.
    - Якъуб, нускал маца доаладу 1а хьайна? – хаьттар Аламбика. – Се къавалалехьа хьа саг йоаг1ача сакъерда безам болаш вар-кх со.
    Якъуб велакъежар. Уж шиъ шоайла юкъе цхьа гаргало йоаллаш бар. Якъуба саг еха дагахьа ухаш вар Аламбика да Къурейш Абукарарга.
    - Нускал яхий 1а, - аьлар Якъуба, - нускал, хьа хьаштдале, тахан а доаладергда.
    - Абукара йо1 яхий 1а, - велакъежар Аламбик.
    - Хьайна ма хой хьона, - т1атехар Якъуба.
    - Хьайга ца лойя, фу дергда 1а? – хаьттар 1аддал-Воах1апа.
    - Х1ай? Хьа ца лойя? Сох фу хетт хьона? СОга йоаг1аргъйоацаш йо1 укх вай ерригача областе-м яц. Со малав хой хьона, со?! Со ва Якъуб. Эркиев Махьмада во1 Якъуб. Из фуд, хьа ца лойя яхилга.
    Берда кхедадир цар ювцар Зайба йолга. «Г1оргъярий-хтог1 из цунга, цо ше йийхача», - аьнна хийтар цунна. Ц1аьхха из б1аргаго безам эттар цун, ч1оагг1а эттар. Ше цхьан г1улакха ваха везаш ва аьнна, бехказа а ваьнна, араваьлар из буфетера. Цунца араваьлар хьехархо а. Ше б1арчча ди доаккхаш цкъа Зайба дагаеханзар Берда. Х1анз а йохаргъяцар…
    - Институт чакхъяьккхача, болх мичахьа бе лерх1аш ва хьо? – хаьттар хьехархочо.
    Цхьабакъда, ше яхачох селла тийша Якъуба аьннар, цун сатем боабеш дар.
    - Хац сона-м. Уйла яьяц аз.
    Х1аьта а цхьанне шийга яхаш санна хетар цунна: «Ма кхера хьо. Хьо вола а волаш, кхы сагага г1оргъяц хьона из-м».
    - Ма дика дар, хьо укхаза воаг1аре, - аьлар хьехархочо. – К1езига ба укхаза дика хьехархой. Берригаш городе 1е г1ерт. Юрта шоаш мел ч1оаг1а беза царна ховре-м, селла города чу ца г1ерта а мегар уж.Ч1оаг1а хала да укхаза болх бе. Уж тхьовра х1ана белар хой хьона?
    Т1аьх дехьа а баьнна, улицаг1а хьабоаг1ар уж. Гола тоххача латтар къаьнна маьждиг. На1арах мукхбиа боккха ч1ега уллар. Кораш бийдача кирпишкашца д1акъайладар. Коа йоарх1аш яьннаяр.
    - Х1ана белар уж?
    1аддал-Воах1апа хацар Берд институтера д1аваьккхалга. Цунна из д1ахайта уйла йолаш Берд а вацар.
    - Цхьа базархо ва вай юрта, - йоахар цо, сихвенна. – Хьона а вовза хургва из. Пайзал я цун ц1и. Цхьан хана мурд а хинна саг ва из.Соахка ворх1лаг1ча классе деша яг1а ший йи1иг, школера хьа а яьккха, ц1аг1а йитар цо. Йи1иг дешарах дика кхеташ яр. Со на1арга вахар Пайзала. 1аьдало могийтаргдац хьона, йи1иг деша яйта, аьлар аз цунга. «Яхийта са коара, йовсар!» - аьнна, т1ачайхар сона Пайзал. Т1аккха аз цунга барт бийттар. Со 1елац бакъдар д1а ца аьлча. Со эг1азвахача, шорта къамаьл дулац сога. Пайзала, йийтта коара аракхессар со. Вай ерригача юрта д1ахайра из. Ше милице д1алургва мотташ, ч1оаг1а кхеравенна хьайзар Пайзал. Наз бар аз цунна сайна еттар юхадекхаргда мотташ. Цхьабакъда, аз, дицделча санна, дитар из г1улакх. На1арга венача Пайзалга аьлар аз, 1а йи1иг деша яйте, аз х1ама дергдац хьона аьнна. Йи1иг деша ера. Цу хана денз нах сох 1оттараш е баьлар. Хьайна ма хой хьона наьха метташ. Х1анз кхетаду аз, цу хана се г1алат ваьнналга. Пайзала, цо сайна еттар, юхадекха дезаш хиннавар со.
    1аддал-Воах1ап дукха лувра. Берда к1ордаваьвар из. Цун къамаьлага в1алла ладувг1а безам болаш вацар Берд. Из сиха вар. Маларо керта уйлаш а айяьяр цун. Зайба дагайоаллаш, из б1аргагора дезаш воаг1ар из.
    - Со укхаза вах, воллел, д1ачу а даха, к1еззига даг1аргдар вай, - аьлар 1аддал-Воах1апа.
    Цхьабакъда, Берд вацар х1анз д1ачу а ваха, ваг1а сатувргдолаш.
    - Х1анз мукъавац со, т1ехьаг1а воаг1аргва со, - аьнна, цунцара д1а а къаьста, чехка Лидарцига вахар из. Зайба цига яр. Лида ший г1улакха ара ма яьлланге, Зайбийца хаьдда къамаьл дир Берда.
    - Зайба, - аьлар цо, - Хайба, сона еза хьо.
    Ше селла сихвенна сена венав, ше х1анз яхар фуд, дика кхетадеш вацар Берд. Якъуба ч1оаг1а ший б1убенна дийца къамаьл а децаре, цул совг1а мена а вецаре, Берда аргдоацар дар из. Цхьабакъда, х1анз деррига т1ехьа дар. Цо «сона еза хьо» аьнна дош гаьна кхаьчадар. Из кхаьчадар в1алла безам бовзанза йолча йи1ий ц1ена уйлаш лелача. Из дош сигала лепача седкъашка кхаьчадар, хьалкхийтта боаг1ача сийрдача малха духьала дахадар. Из дош тхир хинна ховхача зизаш т1а дижадар, ц1ена чкъаьра хинна хи чу иккхадар.
    «Зайба, сона еза хьо».
    Зайба еррига лотаенна латтар. Дуккхаза хезадар цунна из дош, цхьабакъда из иштта к1оарга чулоацам болаш, дега селла доккха дикахетар деш дий хайнадацар цунна х1анз мара.
    - Зайба! – корах чукхайкар Лида. Царна ц1аккха сатем лацар цо. – Д1ахьажал д1а балха йода Лариса. Хьога «Рудин» хьада ала аьлар цо.
    Лидас Лариса аьлча, ц1ий а венна, б1аргаш харцахьа лекхар Берда. Лида корагара д1аяьлча, д1аходоладир цо ший къамаьл:
    - Хьайна со веза, сога я еза хьо, - йоахар цо, п1елгашца г1аьле а керчаеш.
    Зайбий кер боагар. Истола дехьа г1анда т1а яг1ар из, б1аргаш хьалакха юхьаш яцар. Берд, б1арг т1ера ца боаккхаш, цунна б1арахьежар.
    - Зайба! – юха а чукхайкар Лида. - Е Хьажар д1ачуйигал хье йолча. К1ордаяьй сона ер.
    - Хьо хьай кхы саг волаш яле-м хац сона… Т1аккха со харц хила мег. Са бокъо яц шоана юкъе лелха, цатоамбар дувца.
    - Зайба! Берд! Ай, фу хиннад шоана? Юха йист мича хул ераш-м.
    - 1а жоп даларга хьежаш ва-кх со, Зайба.
    - Са… кхы саг вац. Хьо мара везац сона, - ше мишта оал а ца ховш, аьлар Зайбас. Хьачуйоаг1ача Лидайна духьал едар из. Берда г1аьле лотайир.

  9. #29
    Уважаемый форумчанин Аватар для Menina
    Регистрация
    08.02.2012
    Сообщений
    1,885
    Поблагодарил(а)
    40
    Получено благодарностей: 129 (сообщений: 110).

    Ответ: Саид Чахкиев. Проза.

    Иштта мара

    7.


    Ше цхьаь висача цу сахьате саготлора Берда. Книжкаш а дешар цо (шпионех лаьца дараш), магнитофон а лекхар к1ордаялцца, вижа а уллар, х1аьта а гонахьа ший ханара нах ца хилча, молаш, сакъердаш ца хилча, сатувш вацар Берд. Цхьабакъда, нах берригаш а балха бар, цунца хьакхийтта лела саг вацар. «Хьайна сагота хетте, балха д1а х1ана ваг1ац хьо, - аьлар Боскара. – Х1ай ло1амах болх а бергба 1а… Цига кагий нах ба хьона».
    Цхьан дийнахьа тиша барзкъаш а дийха, хьажк1аш хьаяха вахар Берд. Цига цхьа ткъаьх саг вар. Хьажк1аш хьа ма йоахха дукха яр. Пхьарсаш санна йоккхий яр уж. Диза а дизанза а муг1араша юкъе г1олла хьали-1ои, хьали-1ои ухаш лелар тускараш. Каст-каста хьат1ауха машинаш, хьажк1ех етта юхаухар. Нах белар, бегаш бора. «Укх балхага ваьннавац со, сала1а хьайна», - йоахар Бердага. Из эг1азводацар. Сихха бора цо болх. Чехка дуза а дузаш, тускараш эла т1а 1омехкадора. Цхьабакъда, делкъа ха а хилале, юкъ лазаяьлар цун, кулгаш зувзар. Цхьа п1елг а ходабаьбар цо.
    Цкъарчоа 1охайна х1ама диар Берда. Т1аккха тускар 1о а кхесса, ц1аволавелар из.
    Хъетта гаьнна доацаш додар лоамара доаг1а з1амига хий. Цу чу ший б1ехденна кулгаш дила дагахьа д1ат1авахар Берд. Хий ц1ена дар, чура т1ой а б1аргагуш. Цу чу ц1ена чкъарий нийслора. Каст-каста бераш ухар уж лувца. Цхьаццайолча хана Берда ше а лувцар уж. Цхьабакъда, цига дукха дацар уж, лоам чу дар уж дукха. Х1анз гуш цхьаккха чкъаьра бацар хи чу. Къона михаш яг1ар берда т1а г1олла 1оег1а. Царна юкъе мушкарташ яьннаяр. Уж когеш а леташ, шортта мара д1авохалацар. Ц1аьхха Берда хьалхашкара, ч1оагг1а таташ а деш, ураг1дахар акха кхокхарч. Новкъа йоаг1ача машина го а баьккха, хайра хьалъайла ца луш, даха хьажк1ашт1а юххе лаьтта 1охайшар уж.
    Хий шийла дар. «Чкъаьрий лувца-м валац хьо цига?» - оалаш хеза, юхавийрзар Берд.
    - Х1а, хьо ва из Якъуб, - йовлакх хьеккха докъа а даь, цунга кулг делар Берда.
    Цул т1ехьаг1а, кулг теха, ший барзкъех хьалета х1амаш д1аяьхар цо.
    - Укхаза-м фу чкъаьрий дар, - аьлар цо юха а. – Чкъаьрий дезе-м, Сийнача 1амарчаш т1а ваха веза.
    - Дика ховш ва, - аьлар Якъуба. – Ши к1ира хьалха со вахавар цига. Цхьа шовзткъа форель лаьцар цо. Бакъда, ц1а-м бахьанзар цхьаккха а. Уха а яь д1адиар аз уж. Даьг1астанерча жа1ушца. Даьллахь ма кхача а бар-кх из ба-м. Берд, х1анз фу де дага ва хьо?
    - Х1ама а… Х1ана яхар 1а?
    - Воллел х1аьта, юрта г1оргдар вай. Тха трактор, еха, сеца латт. Бакъахьа яр кхаь дийнахьа а латтаре. Дукха ха аз къаракъ ца мола. Воллел, к1еззига даг1аргдар вай буфете.
    - Из геттара мегаргда, - велакъежар Берд.
    Хьажк1аш ийца йодача машина т1а а хайша, юрта бахар уж.
    Буфет болх беш яр.Шиъ мара доацача корашка хьалдадар занавескаш. Сов дукха даьда 1ажаг1деннадар уж. Уйнаш б1еха дар, б1еха дар саьнга латта кхо дахчан истол а. Прилавка юххе уралаттар ши з1амига саг. Уж Бердаи Якъубаи дика бовзаш бар.
    Даьнна ши мекх а долаш, шебола чопилг д1абелла мора кители, цунца цхьа бос болаш галифе хачии, 1аьржа иккаши ювхаш вар ца1. Из вар Къурейша во1. Аламбик яр цун ц1и. Райпо бухгалтер волаш вар из. Каст-каста кисара хьадоахаш йовлакх хьекхар цо ший хьацар дувлача фоартаи юхьаи. Буфета чуй1айха яр. Дагахьа Берда в1алла т1аэцаш вацар из. Цхьабакъда, из ше-м массаза велавале, безаме хулар Бердаца. Йиша яр цун Нуфа яхаш. Бердах хьакхийтача, цун ц1и ца яьккхача 1елацар Аламбик. «Хьо ч1оаг1а могавеш я хьона тха Нуфа-м», - оалар цо цкъаза. Берда дика кхетадора цу дешай ма1ан, х1аьта а ше х1ама ца кхетадича санна кеп оттайора цо.
    Шоллаг1чун ц1и 1аддал-Воах1ап яр. Юрта юкъерча школа хьехархо вар из. Бос баха тиша пиджаки, 1аьржа хачии, ботинкаши ювхар цунга. Корта берзан вар. Берд б1аргавайча, из хьехархой институте дешаш волга а ховш, даим цунца къамаьл де г1ертаргвар из.
    - Берд, Берд, - йоахар цо, цунна юхе а те1аш, - х1анз массалг1ча курсе ва хьо?
    - Х1а-а, х1анз волалургва хьона книжкаши бераши дувца, - юкъеиккхар Аламбик.
    - Ваг1ал х1анз хьо а, хьона-м фу ховра. Хьай керта чу в1алла хьаькъал хиннадаларе, школе дешаш хулийтаргъяр 1а хьай йиша Нуфа а, - эг1азвахар 1аддал-Воах1ап.
    Цу хана ши шуша къаракъи даьсса пелаши дахьаш хьат1авера Якъуб. Из къайлаг1а дохкар буфетчико. Юхаваха, берх1ала ехка нарсаши маькхи а ера цо.
    - Хьехархочун къамаьл доладеннад мотт сона, - аьлар Якъуба.
    - Ладувг1ргда-кх 1а цо со мишта вувц, - велавалара кеп оттайир Аламбика.
    - Сога ладувг1а дезаш дац. Сога… Со… шун берашта, вежарашта хьехаш воалл, - сов сихавенна меттаза лелхар 1аддал-Воах1ап. – Баркал хургдац шоана даьчох. Бакъдар аьлча шо-м, со 1охайнача уралатта дезаш дар.
    Кагий нах, берригаш, прилавка т1ехьашка латт буфетчик а т1ехьа (из вар моллаг1а болх булургболаш тенна саг), г1аръяьнна белабелар. Берда къахийтар шийна хьалхашка ваг1ача г1ийлача хьехархочох.Цох каст-каста белар нах. 1аддал-Воах1ап бакълувра, цхьабакъда сов сиха хулар из. Чехка эг1азъухар, шийх дош совг1а алар кхерар. Цун из оамал дика йовза а йовзаш, наггахьа маха 1отташ санна дош а оалаш, белар вожаш.
    Пелаш 1одеттар. Хьехархочо к1еззига мара мала тиганзар. Якъубеи Аламбикеи д1амелар б1арчча. Ший дошадаьча мекхех кулг а хьекха, нарсах царг яхийтар Аламбика. Якъуб чехка вахар. Къамаьл к1еззига дора цо, цхьабакъда ше оалашдар, ч1оагг1а уйла яь оалаш санна, п1елг а айбийя оалар цо. Аламбик, со-м х1амах шеек д1авац яхаш санна, г1аьле бага а елла, б1аргаш къерзадеш ваг1ар. Хьехархо истола т1ара мозий д1алелхаде г1ертар.
    - Якъуб, нускал маца доаладу 1а хьайна? – хаьттар Аламбика. – Се къавалалехьа хьа саг йоаг1ача сакъерда безам болаш вар-кх со.
    Якъуб велакъежар. Уж шиъ шоайла юкъе цхьа гаргало йоаллаш бар. Якъуба саг еха дагахьа ухаш вар Аламбика да Къурейш Абукарарга.
    - Нускал яхий 1а, - аьлар Якъуба, - нускал, хьа хьаштдале, тахан а доаладергда.
    - Абукара йо1 яхий 1а, - велакъежар Аламбик.
    - Хьайна ма хой хьона, - т1атехар Якъуба.
    - Хьайга ца лойя, фу дергда 1а? – хаьттар 1аддал-Воах1апа.
    - Х1ай? Хьа ца лойя? Сох фу хетт хьона? СОга йоаг1аргъйоацаш йо1 укх вай ерригача областе-м яц. Со малав хой хьона, со?! Со ва Якъуб. Эркиев Махьмада во1 Якъуб. Из фуд, хьа ца лойя яхилга.
    Берда кхедадир цар ювцар Зайба йолга. «Г1оргъярий-хтог1 из цунга, цо ше йийхача», - аьнна хийтар цунна. Ц1аьхха из б1аргаго безам эттар цун, ч1оагг1а эттар. Ше цхьан г1улакха ваха везаш ва аьнна, бехказа а ваьнна, араваьлар из буфетера. Цунца араваьлар хьехархо а. Ше б1арчча ди доаккхаш цкъа Зайба дагаеханзар Берда. Х1анз а йохаргъяцар…
    - Институт чакхъяьккхача, болх мичахьа бе лерх1аш ва хьо? – хаьттар хьехархочо.
    Цхьабакъда, ше яхачох селла тийша Якъуба аьннар, цун сатем боабеш дар.
    - Хац сона-м. Уйла яьяц аз.
    Х1аьта а цхьанне шийга яхаш санна хетар цунна: «Ма кхера хьо. Хьо вола а волаш, кхы сагага г1оргъяц хьона из-м».
    - Ма дика дар, хьо укхаза воаг1аре, - аьлар хьехархочо. – К1езига ба укхаза дика хьехархой. Берригаш городе 1е г1ерт. Юрта шоаш мел ч1оаг1а беза царна ховре-м, селла города чу ца г1ерта а мегар уж.Ч1оаг1а хала да укхаза болх бе. Уж тхьовра х1ана белар хой хьона?
    Т1аьх дехьа а баьнна, улицаг1а хьабоаг1ар уж. Гола тоххача латтар къаьнна маьждиг. На1арах мукхбиа боккха ч1ега уллар. Кораш бийдача кирпишкашца д1акъайладар. Коа йоарх1аш яьннаяр.
    - Х1ана белар уж?
    1аддал-Воах1апа хацар Берд институтера д1аваьккхалга. Цунна из д1ахайта уйла йолаш Берд а вацар.
    - Цхьа базархо ва вай юрта, - йоахар цо, сихвенна. – Хьона а вовза хургва из. Пайзал я цун ц1и. Цхьан хана мурд а хинна саг ва из.Соахка ворх1лаг1ча классе деша яг1а ший йи1иг, школера хьа а яьккха, ц1аг1а йитар цо. Йи1иг дешарах дика кхеташ яр. Со на1арга вахар Пайзала. 1аьдало могийтаргдац хьона, йи1иг деша яйта, аьлар аз цунга. «Яхийта са коара, йовсар!» - аьнна, т1ачайхар сона Пайзал. Т1аккха аз цунга барт бийттар. Со 1елац бакъдар д1а ца аьлча. Со эг1азвахача, шорта къамаьл дулац сога. Пайзала, йийтта коара аракхессар со. Вай ерригача юрта д1ахайра из. Ше милице д1алургва мотташ, ч1оаг1а кхеравенна хьайзар Пайзал. Наз бар аз цунна сайна еттар юхадекхаргда мотташ. Цхьабакъда, аз, дицделча санна, дитар из г1улакх. На1арга венача Пайзалга аьлар аз, 1а йи1иг деша яйте, аз х1ама дергдац хьона аьнна. Йи1иг деша ера. Цу хана денз нах сох 1оттараш е баьлар. Хьайна ма хой хьона наьха метташ. Х1анз кхетаду аз, цу хана се г1алат ваьнналга. Пайзала, цо сайна еттар, юхадекха дезаш хиннавар со.
    1аддал-Воах1ап дукха лувра. Берда к1ордаваьвар из. Цун къамаьлага в1алла ладувг1а безам болаш вацар Берд. Из сиха вар. Маларо керта уйлаш а айяьяр цун. Зайба дагайоаллаш, из б1аргагора дезаш воаг1ар из.
    - Со укхаза вах, воллел, д1ачу а даха, к1еззига даг1аргдар вай, - аьлар 1аддал-Воах1апа.
    Цхьабакъда, Берд вацар х1анз д1ачу а ваха, ваг1а сатувргдолаш.
    - Х1анз мукъавац со, т1ехьаг1а воаг1аргва со, - аьнна, цунцара д1а а къаьста, чехка Лидарцига вахар из. Зайба цига яр. Лида ший г1улакха ара ма яьлланге, Зайбийца хаьдда къамаьл дир Берда.
    - Зайба, - аьлар цо, - Хайба, сона еза хьо.
    Ше селла сихвенна сена венав, ше х1анз яхар фуд, дика кхетадеш вацар Берд. Якъуба ч1оаг1а ший б1убенна дийца къамаьл а децаре, цул совг1а мена а вецаре, Берда аргдоацар дар из. Цхьабакъда, х1анз деррига т1ехьа дар. Цо «сона еза хьо» аьнна дош гаьна кхаьчадар. Из кхаьчадар в1алла безам бовзанза йолча йи1ий ц1ена уйлаш лелача. Из дош сигала лепача седкъашка кхаьчадар, хьалкхийтта боаг1ача сийрдача малха духьала дахадар. Из дош тхир хинна ховхача зизаш т1а дижадар, ц1ена чкъаьра хинна хи чу иккхадар.
    «Зайба, сона еза хьо».
    Зайба еррига лотаенна латтар. Дуккхаза хезадар цунна из дош, цхьабакъда из иштта к1оарга чулоацам болаш, дега селла доккха дикахетар деш дий хайнадацар цунна х1анз мара.
    - Зайба! – корах чукхайкар Лида. Царна ц1аккха сатем лацар цо. – Д1ахьажал д1а балха йода Лариса. Хьога «Рудин» хьада ала аьлар цо.
    Лидас Лариса аьлча, ц1ий а венна, б1аргаш харцахьа лекхар Берда. Лида корагара д1аяьлча, д1аходоладир цо ший къамаьл:
    - Хьайна со веза, сога я еза хьо, - йоахар цо, п1елгашца г1аьле а керчаеш.
    Зайбий кер боагар. Истола дехьа г1анда т1а яг1ар из, б1аргаш хьалакха юхьаш яцар. Берд, б1арг т1ера ца боаккхаш, цунна б1арахьежар.
    - Зайба! – юха а чукхайкар Лида. - Е Хьажар д1ачуйигал хье йолча. К1ордаяьй сона ер.
    - Хьо хьай кхы саг волаш яле-м хац сона… Т1аккха со харц хила мег. Са бокъо яц шоана юкъе лелха, цатоамбар дувца.
    - Зайба! Берд! Ай, фу хиннад шоана? Юха йист мича хул ераш-м.
    - 1а жоп даларга хьежаш ва-кх со, Зайба.
    - Са… кхы саг вац. Хьо мара везац сона, - ше мишта оал а ца ховш, аьлар Зайбас. Хьачуйоаг1ача Лидайна духьал едар из. Берда г1аьле лотайир.

  10. #30
    admin Аватар для dt52
    Регистрация
    27.05.2005
    Сообщений
    17,897
    Поблагодарил(а)
    691
    Получено благодарностей: 391 (сообщений: 290).

    Чахкиев Саид

    Чахкиев Саид - Безам
    http://ezdi-nah.com

    Безам, безам, керда бIаьсти санна,
    Бера, дерриг дуне къоагадеш.
    Зиза техар цо, са дег чу баьнна,
    Са цIий, са дегI, са кер лотабеш.

    Со хи йисте йода хIара денна.
    БIийг мо ловзаш, тIехьар балац мух.
    Хьажий ЦIен тIа сеца седкъа санна,
    Хьо, лир доагаш, сона духьал ух.

    Безам, безам…Ша е цIера ала?
    Бе дац, цаI хов: сагах саг цо ву.
    Безам, безам беннаб сона Дала,
    Сай ялсмале цунца сона гу.


    ЛЮБОВЬ

    Любовь, любовь, как ранняя весна,
    Весь мир собою осветив,
    Ворвавшись в мое сердце, зацвела,
    И обожгла кровь, и тело, и всё во мне.

    Я иду каждый день к реке,
    Ветер, играя, словно козленочек, преследует меня,
    Как звезда, светящаяся над Каабой,
    Ты, излучая свет, являешься ко мне.

    Любовь, любовь... Лед иль огненное пламя?
    Все равно я знаю одно: человека человеком делает она.
    Любовь, любовь дана мне Богом,
    Свой рай я вижу только с ней...

    текст на ингушском (с) Аза Батаева
    Contra factum non est argumentum

Страница 3 из 3 ПерваяПервая 123

Ваши права

  • Вы не можете создавать новые темы
  • Вы не можете отвечать в темах
  • Вы не можете прикреплять вложения
  • Вы не можете редактировать свои сообщения
  •