Я_ По Вашим текстам можно составить словарь малоупотребляемых ингушских слов.)))) Большое Спасибо за информацию.
Я_ По Вашим текстам можно составить словарь малоупотребляемых ингушских слов.)))) Большое Спасибо за информацию.
Contra factum non est argumentum
Кхерахьа язъяь стихаш
Жа доахк дажаш, морхаш мо.
Укхаза ваьхав Тенг.
Михо бегош, хурхало
шовдан к1ажараш ленг.
Гаьнна д1аух шийла пурх* –
села 1адарчий ц1ов*...
Сецца из укхаза ух, -
тайпан т1еххьара ц1ув*.
Латт из хьежаш хурхалга,
малхага къежаш латт.
Текъам* бу цо малхага.
Гаьна т1а ч1онак* ятт1.
Баьца зиза деллалу.
Г1отт б1ена т1ара къайг.
Массе дийнат делалу,
цхьаъ шоллаг1чунга кхайк.
Сомабаьле, хьалг1овтт нах:
нух* ц1енду, хьайра* оаг...
Саг-м дунен т1а даим вах, -
цун дега чу малх боаг.
*
Сона-м ц1еро диллад ж1арг*,
са уйла – ц1ера хаьшк*.
Ткъоалаг1а б1аьшу – к1орм1арг:
къел, моцал, молха, аьшк...
Ца ховш, ца ловш х1ама дац, -
юхахьажача - боад.
Дика дакъилг дайнадац, -
къамарга лаьттаб шод...
Маьрша вахар фуд а хац, -
дов да дитар даьдас...
Малав бакъ е малав харц
хано къоастадаьдац.
Долашдолчох кхача* беш,
боацабу 1а хьай хьоа.
Д1адахачун къаьра* теш
г1ерт тешаве шийх хьо.
Мича кхаьчад? – уйла г1отт.
Хаттар отт: сенга долх?
Бицбаьб безам, тешам, мотт...
Бисаб алхха болх, болх...
Кхоачашхинна х1ама дац,
х1ама дац доалаш сов...
Хьайх фу хургда хьона хац.
Хьалха фу хиннад-м хов.
Духьала ух хьона х1анз
халкъа, хьай хала кхел...
Дагадоаг1ар – хьа син ганз*,
дицденнар – хьа син къел.
*
Лакхе боса* баь т1а латт
хьа гата* чаьтар* – бу*.
Укхаза 1а сурт диллад,
дахчанца болх а бу.
Хи т1а ух хьо Кхерахьа:
сурилг* юз, кулг-юхь дул.
1а-м, кхыметтел, кхерах а
цхьацца сибаташ ду.
Даьй г1аларташ хьона гу,
хьох-м цкъаза Тенг а кхет...
Т1аккха боаккх 1а Малха го,
хьона хье г1алг1а хет.
• пурх – 1.брызги; 2.фырканье
• ц1ов – сноп
• ц1ув – жрец, святой отшельник
• текъам – 1.моление; 2.жертвоприношение
• ч1онак – почка
• нух – 1.плуг, соха; 2.жевание
• хьайра – 1.мельница
• ж1арг – крестик
• хаьшк – головешка
• кхача – пища, продовольствие, еда, довольствие
• къаьра – ложный
• ганз – клад, казна, сокровище
• босе – склон горы, откос
• гата – 1.полотенце,полотно, простыня; 2.полотняный, холщовый, льняной
• чаьтар – палатка, шатер
• бу – 1.шалаш; 2.курятник
Т1оговзанча монолог
Г1алаш еш вар со. Сона моттар,
айса ю г1алаш эзар шера яхаргья.
Хетар –
Т1ехьенна эшаргья.
Цудухь буллар аз х1ара кхера
сай дег1а ц1ий техе, сай дега сийг белле.
- Кхера! –
моастаг1чунга аьле.
Ч1оаг1ле яр аз сай замаг1а лийхар,
мотташ, из хилча – хургья сай Лоаме й1аьхий...
Лийрх1ар
хиннадац, ма йоахий.
Ч1оаг1ле-т1ехьле ца яйта шоана,
доадир моастаг1чоа цхьан 1уйкъе* са б1аргаса*
Шоана
е Хаьне ваьвар со.
Дукха яр са уйлаш, т1о санна...
Хов сона, х1ара сага г1улакх – къа е маьл.
Сенна
ду аз х1анз е къамаьл!
Фу пайда ба! Малав сох кхета!
Ч1оаг1ле хилча – мукъле хургья, хетар сона.
Хета-м
Дуккха а дар, - сенна!
Сенна хьехоргда-те мел хетар!
Дог довх* цо сага, уйлашка лоац бутув* ша*.
Хатар*
доацаш дахалда шо!
Накъаяьннай шоана-м са г1алаш.
Гу сона цар чу х1анз жамотт*, доахан, вараш*...
Халаш,
лай вацар уж яьраш.
Мукъле яр цо ха даьр вай лаьтта...
Из бахьан дехкар цо ахкенаш* т1а ший дог.
Атта
вахар-м мукъленах хьог.
• 1уйкъе/1ийкъе – время перед рассветом, предрассветная пора
• б1аргаса – зрение
• довха – ограбить
• бутув – плотный
• ша – лед, град, сосулька
• хатар – несчастье
• жамотт – стойбище, загон для овец
• вар – плесень
• ахк – пропасть, бездна
Бера хьам
1аьмадац вай бе
д1адахачун хам.
...Малхара каша...
х1анги*... бера х1ам.
Мизкъ санна дар из,
ши-кхо шу хургдар.
Г1овна т1а хьерчаш
чорта* гата дар.
...Яг1ар цун нана,
билла к1аь т1а пхьарс,
йиш лекхаш цунна...
Из набарах тарс*;
делакъеж цунга...
(Тарамаша хьест.)
Моажа* да дуне;
маркъилг* санна кхест, -
у* денад лаьтта –
Уннанас дейта...
(Тарамаш сиха
д1адахар г1атта.)
Тхьайсар бер т1аккха,
Сацар наьна йиш, -
1одахар, форд мо,
б1аргашкара хиш...
...1аьмадац вай бе
долашдолчун хам.
Дохадаьд каша,
дейхад бера хьам.
Кукале* ха яр
из маьлхе улла...
Топпара х1анги
дар цунна улув...
Мичад х1анз х1анги?
Мичад бера х1ам?
...1аьмадац вай бе
воай исторе хам.
• х1анги – глиняная миска
• чорта – редкий (не густой)
• тарс (тарсийта) – вздремнуть
• моажа – оранжевый
• маркъилг – юла, волчок
• у – зараза, эпидемия
• кукалий зама – эпоха кукали (очень давно, в старину)
Бийрге язъяь стихаш
Жа1уно* ж1алешта деш* деттад.
Набарах баьннаб жамотт*.
Хьалкхийттача ц1аьскаро ц1ийдаьд
лоа улла лоама лоажот.
Д1аьха 1енаш* дада ч1ожешка*.
Дехьа-сехьа ухк Бийргаш.
Г1улахи г1ов* латт лувкхерашка*,
Орган санна ехк дийхкаш*.
Ц1увний* ц1а даг1а наькъа йисте,
ц1увний ц1а – ц1ена элгац*.
Ц1и йоагаяьй цу чу укх б1аьстий, -
наха шоай акхал дицдац...
Даьшта деза хийттар т1ехьено
дайдаь ца 1еш – харц а даьд.
Ц1енонах ц1оно яьй вай хано,
супа* мел дар хоарцадаьд.
Жаи доахани доахк г1алашка,
малхарча кашмашка – ж1алеш...
Транзистораш я г1окказашка*
доахаш вай заман иллеш.
Сийрда кхоане хьакхоллаш да, йоах,
карадерзадеш 1алам...
Наьха дегашка т1аяьннай йоарх1 –
феса еш йола 1амал.
Кхераме ба г1аьра* сакхетам,
к1оршаме, къаьра* – синош.
Рузкъа бахьан – боацаш къахетам –
вохкаргва цар шоай воша.
Дохоргда ерда*, доагаргда хьам,
йовхаргья – хьаштдий – Даьхе...
Царна истори – йоаккха х1ама!
Царна культура – даьг1е*!
Кхачан* программа кхоачашйича
сагота бац хьакимаш, -
вешта аьлча, - шоай шун т1а гича
маша* даьтта, хьакхий марш*...
Г1адж теха варнахча яьй Лоамех:
кхоша хьалъяхай юрташ.
Ког мел баьккхача – хьо цец-амаг1 –
воахаш – «акха» туристаш.
Цул совг1а наькъаш дохкаш латт х1анз;
аьшкан никъ – болота* урх*.
Геологаша лех дошо ганз*,
корая мег тхона, йоах...
Малхарча каша юха 1одувш
деш диаь даьнна ж1алеш.
Жа да босаг1а*, н1аний мо, хьувш.
Дек Леонтьева иллеш.
• жа1у – чабан
• деш – похлебка (для собак)
• жамотт – стойбище, загон для овец
• 1и (мн. 1енош) – тень
• ч1ож – ущелье, теснина
• г1ов – 1.торс, фигура, стан человека; 2.стена
• лувкхера – эхо
• дийхк – 1.сосна; 2.печень
• ц1ув – жрец, святой отшельник
• элгац – храм, святилище(тайповые)
• супа – набожный
• г1оккхаз – пастух
• г1аьр – банда, шайка
• къаьра – ложный
• ерд – святилище
• даьг1е – пастбище, выгон
• кхача – пища, продовольствие, еда, довольствие
• машадаьтта – топленое масло
• марш – колбаса
• болат – булат, сталь
• урх – вожжи, повод (уздечки)
• ганз – клад, казна, сокровище
• босе – склон горы, откос
Маьтлоам т1а язъяь стихаш
Х. В.
Маьтлоам, морхилг, марг1ала бай.
Хьаг1ар*, хьаст лекъаб.
Аьлашта тийкъабац* вай дай,
даьлашта тийкъаб.
Укхаза кхеташ хиннаб уж
ц1ера ц1ей дезде.
Латт хьо – дега цар дуне гуш –
т1еххьара эзде;
т1еххьара ерда доаца ц1ув;
даьшта боа бекхам*...
Беттах баац вай тахан дув,
малха быц текъам*.
Къаьрача доалахошта* текъ,
царна доах вирд а.
Гора латт, текхаргаш мо текх, -
х1аравар вир да;
х1аравар – чхьаг1алакх*, цхьогилг, борз,
хьакха е маймал...
Хоарцо хестаеш бек вай мерз,
цунна ду 1амал.
Дейна долаш санна вай дах, -
иштта дах хьайба, -
са а кхыметтел зовза* доах,
заьлза* ю наб а.
Оакхалаш*, соакхалаш вай ду,
лею хьарм1аргаш.
Гийга чулатталга – вай ди,
нигат - к1орм1аргаш.
Тешам бейнаб. Цхьаъ шоллаг1чоа
к1ийленна ваг1а.
Эхь дейначоа, сий доацачоа –
лакхален лаг1а.
Хьаьнала къахьегар фуд хац,
дицденнад хайра.
Мискача наьха кара дац –
болха белга мара.
Бакъдар мел лехар моастаг1 ва,
цунна – та1азар.
Харцдар мел хьехар доттаг1 ва,
цунна – ц1ихазар,
таро, ларх1ар, кхыметтел, сий,
кхыметтел, сийле,
д1ахо – майдал*, д1ахо пенси,
т1аккха – ялсмале...
Иштта дах вай, са заманхо,
са новкъост Ваха.
Х1ана латт хьо х1анз, мунда* мо,
уйлане ваха?
Элгаца б1ара сенна хьеж?
Сенга къеж вела?
Эрна! Корта беннаб вай к1еж*...
Из к1айбаьр – пела...
Кхоачадаьд къаракъо вай са,
къона – къаденнад...
Тахан духхьашха* укхаза
хала т1адаьннад.
Чувала! Маьттара даьла
ва хьога хьежаш.
Хьайна хой, цхьа-ши дош ала –
цун ц1ерах тешаш.
• хьаг1ар – пещера, грот
• текъа – молиться
• бекхам – возмездие, расплата, кара, месть
• текъам – 1.моление; 2.жертвоприношение
• доал – отцовство, господство, порука, опека, опекунство
• чхьаг1алакх – шакал
• зовза – трусливый, робкий, боязливый
• заьлза – хилый, слабый, щуплый, жалкий, вялый
• оакхал – донос
• майдал (майдилг) – медаль
• мунда – 1.веха; 2.чучело, пугало
• к1еж/к1едж – 1.коса(волосы); 2.струя
• духхьашха – впервые
Т1емахочун монолог
Керта т1а туллаш тадж* – 1от1ахийца юхьа т1а цхар*,
дег1а т1а дувхаш г1аг1а*, геза* ч1овгех-г1озарех даь,
аьрда бе - г1ал-турс, аьтта бе довт-тур,
дега чу даг1аш моастаг1чоа теха т1аьск*, -
иштта вар со, укх малхарча каша вижа хьавоаг1аш...
Вай мехка кортамукъале лораеш варгвоаца чов хилар сона.
Хала яцар чов-м, хала дацар валар-м, мохк мукъа хилча...
Атта валар со а, дын т1ера весса, се хьачу а вена...
Ц1аккха цхьанна а г1аьрхочо* дов-пхьег1а т1а вейхавацар со,
саг вац сона т1ера ц1етт* даьккха, аз мел йоаккхача хана –
х1анз шо мара... Фу деш я – уж шун музейш?
Вай мохк моастаг1чун оалалах* лорабе низ кхоачий цар?
• тадж/таж – каска, шлем
• цхар – бронежилет
• г1аг1а – кольчуга
• геза – медный
• т1аьск – стрела
• г1аьрхо – бандит
• ц1ет – трофей
• оалал – владычество, господство
Можно перевод?
“Всевышний сотворил смерть и жизнь для того, чтобы испытать вас, кто будет лучшим в деяниях и поступках” (см. Св. Коран, 67:2)
Эмн..перевела как поняла и как смогла..
Монолог воина
На голове шлем – на лицо опущено забрало,
одет в кольчугу, собранную из медных колец,
в левой руке – щит, в правой – меч,
в сердце стрела, пущенная врагом, -
таким я был, когда пришел в этот солнечный могильник...
Я получил рану, защищая наш край,
С легкостью стерпел бы и рану, и смерть, был бы наш край свободным...
Легко я умер, успев слезть с коня и придти сюда...
Ни с одним злодеем не приходилось мне иметь дела,
ни один человек не получал от меня выгоды, сколько я не жил –
только вы теперь... Как дела у ваших музеев?
Получается у них защищать наш край от врагов?
Озиге язъяь стихаш
Замо вайна дитар – г1ири*;
гувнах яьй кхарта*.
Баьццара к1омала эри*
т1аяьннай юрта.
Хала да теша х1анз, хьалха
укхаза наха
безам хьийгаб аьлча. Алхха
йокъ* – массанахьа.
Дейнад г1алашкара кхуврчаш*,
вахар а деннад.
Цар дуне нахьара* хулчеш*
т1аювхаш хиннад.
Х1аьта а г1оза баьхаб уж,
хьаьнала баьхаб.
Хьувкъама* дошо гуйре гуш –
б1аьстан т1а... аьхаб.
Т1ехьленна еш хиннай г1алаш,
т1ехьенна лаьрх1а.
Элгацашка – даьлий б1алг1аш*, -
тийкъаб уж Малха.
Кхоане йита г1ийртаб вайна, -
из бахьан къийсад, -
вай къина йолча г1ойленна
лаьтта цар хьийшад.
Лийннаб – мехках балара 1анз
ловш – г1инбух* техкаш.
Дог1о йошаеш яда х1анз
цар мура* т1ехкаш.
К1арцхалаша йикъай моттиг,
к1едж* а яьй хано.
Гу сона, малх мо, ц1е беттиг
т1атулла къоано.
Т1ехкашта юкъе ваг1а из,
ше ва, хьам санна.
Вала венав из укхаза,
хеталу сона.
• г1ир - никотин
• кхарта – сыпь на теле
• эри – заброшенная степь
• йокъ – зола, пепел
• кхуврч – очаг
• нахьара – кожаный, кожевенный
• хулчи – обувь
• хьувкъам – урожай
• б1алг1а – призрак
• г1инбух – север
• мура – гнилой
• к1едж – струя, коса (волосы)