Баркал, Фотя..)). Так же приятно бывало, когда в детстве взрослые хвалили)).
1арамхи ч1ожа*
Фе* 1имад ялац, садикъад*.
Божа* латт маша.
Наькъо юккъе да ахдаьккхад
малхара каша.
(Духьала воаг1ача устдаьх
б1арг ший кхийтача –
нейцо ахка* чукхессай, йоах,
укхаза алча*...)
Готт а денна, к1ала г1олла
1арамхий дода.
Паьлингт1е (паьл-наькъа гола*)
яг1а берда* т1а.
Т1аккха – къух* – т1аьръюкъ* мо шаьра,
Г1алг1ай бай* оалаш.
1арамхий укхаза – шера, -
кхер со т1ехвоалаш...
Теркаш да т1ий*, ага санна,
1аддарг1а* мо сетт...
Говр йоал яжаш, йоашхаенна,
мерий т1а – к1ай сет.
Д1ахо – шув* т1а – мангал хьокхаш –
ерда* лаьттача –
бераш доахк. Чухийрцай хьокхаш*.
Ц1ийденнад тоачув*.
Кулг-юхь дул аз 1арамхи чу.
Сурт дуллаш ваг1а.
Т1оа* сог. Т1аккха, цхьа юкъ ялча,
долалу дог1а.
Т1оададу са каьхат, къоалам,
сурт а д1адоаду.
Чехклу, михьара* доал 1алам*.
Ч1ожа отт боадо.
Сиха сай х1амаш хьагулйий,
ц1енгахьа верз со.
Сале кхет сох: «Где здесь Гули?» -
яхаш вираца.
Хьулахой 1у* ва из, Шоана –
ч1ожара воаг1аш...
Бийса. Олгат1а, борз санна,
ж1али да увг1аш.
• ч1ожа – ущелье
• фе – 1.чуткий, бдительный, чутко; 2.воздушный, воздух
• садикъа – душно
• божа – стадо крупного рогатого скота
• ахк - пропасть, бездна
• алча – жеребец
• гола – 1.локоть, колено, голень; 2.извилина, изгиб, поворот, зигзаг
• берд – берег
• къух – поляна в лесу
• т1аьръюкъ – ладонь
• бай – луг
• т1ий – мост
• 1аддарг1а – дуга лука
• шув – 1.вид чермши; 2.обрыв
• ерда – святилище
• хьокха – кол, дубина
• тоачув/тоачо – калина
• т1оа – 1.сметана, сливки; 2.пласт; 3.молния
• михьара – стихия
• 1алам – природа, вселенная
• 1у – пастух, слуга
Олгат1а язъяь стихаш
Бакъилг йоалл яжаш баь т1а;
бек цун гургал.
Нокхармозий – зизаш т1а –
мелаш дургал*.
К1айенна яг1а датта*, -
морх мо хет из.
Студент я лелаш юрта,
фаьлгаш хетташ.
- Багахбувцам д1аязбе
енай со, - йоах.
Сийна тетрадь доал цун бе,
ювхьаш садоах.
К1аьдъеннай из. Чуяккхе,
иллеш лу аз.
Д1авовзийт се – ц1и яьккхе.
- са ц1и Луиз... –
оал цо, ше арайоалаш. –
До свиданья!..
Хет сона («до сви...» оалаш):
«Ткъо шу даьнна
хургья хьо... Хьажал, дег1-кеп
хоза миштад!..
Я1а* т1а дошо з1и леп.
Йовлакха-м – м1аьштиг...»
Латт со, уйла д1аяха,
цунга хьежаш.
Д1айода из – г1адъяха,
елакъежаш.
Ишколе да тхо сейца, -
йоах цо, - вола...
Даьсса хет сона сай ц1а...
Йи1ий болар
д1адалац духьалара.
Сатем байнаб.
Тахан сона духхьара
гила* бейнаб.
1979 ш.
• дургал – нектар
• датта – земляная груша
• я1- шея
• гила – 1.чистокровный скакун; 2.волчок, кубарь
Хьаьрхочун* ков
Ворхх1е а даь ханара хьайра*,
Хаьрца хьарсам. 1ов* т1абаьнна ип*.
Хьаьрхо воалл оагаш шоага кхера,
т1аршингбаьккха корта маьлхе леп.
Шак1аш* мо да хьаьрхочун б1аргаш,
к1ийгаметтане* – доккха ши кулг.
К1ай дом лелх кхерах, д1аух сийгаш...
(Дукха лургдар аз се хьаьрхо хург;
укхаза вахарг, леларг, текъарг,
Тхьана е Ткъана* текъарвар со...)
Ц1алг доалл чхарах*, хьувз мушкарт*-текхарг,
1очулатт оаг1онца аьрша* сом*...
Д1ахо – петараш, х1аьта лакхе –
зунгатий боарза* баьццара пийг*.
Хьаьрхочун к1аьнк ваг1а коа юкъе,
Яь кий мо я цун ерзана гийг.
Вир латт юстара картах тесса,
гу Турпала 1аьлас теха тур...
К1аьнко 1адаца* кхерилг кхесса,
гаьзараша бихьар сиха дур*.
Кхера аьга ваьннав х1анз хьаьрхо;
д1ахийцар цун тите* маьлха лир...
Ц1аьхха йоккха хиннача морхо
юрта т1а сийна 1и оттадир.
1982 ш.
• хьаьрхо – мельник
• хьайра – мельница
• 1ов – 1.крупа, пшено; 2.икра (рыбная); 3.мох
• ип – желоб, по которому вода стекает на мельничное колесо
• шак1а – мрамор
• к1ийгаметтане – рябой
• Тхьа е Ткъа – имя одного из верховных языческих богов
• чхар – утес, глыба
• мушкарт – вьюн (раст.)
• аьрш – горный песок
• сом – 1.рубль; 2.фрукт; 3. оползень
• боарза – бугор
• пийг – бородавка
• 1ад – рогатка, лук
• дур – топот
• тите/тити - череп
Хьарара б1и
Б1ена б1арахьежаш латт хьара
хьаьрхо е хьаьрхьорхолг.
Йоах цо: - Ц1акхаьчай Къулбехьера*
Сигалахийкхухьарг*.
Х1ара б1аьстий укхаза б1и болл
к1айча оалхазаро,
вешта аьлча, б1астен юхь хьаелл
цун ч1агашка* оазо.
Араваьле, ладог1аш со латт,
хьеж со, б1и мишта бу.
Хет сона: оалхазара диллад
адама ца гур го...
Сигалахийкхухьарга б1и ба
маьлха чарха тара.
Гуйран бетта боасса из лургба, -
яьсса хургья хьара...
Тховнага хьалхьежаш со ваг1а
цу хана, саготдеш,
бакъда, сай хьаьша юхайоаг1арг –
хиларах са дог теш...
Шиъ цхьана дах уж оалхазараш.
Напаг1а* т1акхухьаш
лел вож, ер ший таьлме* т1а яг1аш.
Аьхкий йоах к1оригаш...
Х1ана аьннад хац сона цунах
сигалахийкхухьарг, -
аьле, - согахьа хьаверз къонах –
хьаьрхо е хьаьрхьоархолг.
• къулбехье – юг
• сигалахийкхухьарг – аист
• ч1агашк – челнок
• напаг1а – продукты, получаемые учениками медресе от населения
• таьлме – высидка птенцов, выводок
Сеска Солса ерда*
Малхо моажъяь* морхаш –
дошо тханка*.
Ерда... Чухьа – йоарх1аш,
еха банка...
Баьццара 1оакъингаш –
села1адарч...
Барче* текъ, арг1аш* еш,
Солсакхокхарч*.
Тхов чукхийтта – деха
даг1а ерда...
Супа* хьу я дехьа,
сехьа урд* да, -
тилла х1ама санна
хет из боса.
Духьала хьокх сона
Сеска Солса.
Оасар деш воал къоано,
хьацар 1оух...
Сибрег1арча хано
к1айяьй цун юхь.
Хьалхаг1а – партизан,
т1аккха кулак, -
Колыме хиннад цун
кхел-рузкъ-хьакъ*...
- Е жин кот аз даьккхад
(б1еха начч1аз*!)...
Д1адийнар чуийцад, -
велакъаж из. –
Цудухь латт юкъ йийнна
Солса элгац.
Кхыча даьлах кхийна –
Сона ер гыц...
Къоаночун юхьмараж –
Къоарза* чачхар*:
з1ак* санна я мераж,
жаккхал – мочхал...
Хинна шиш* д1абаьннаб,
дехад денал...
Керда ди котбаьннаб
Солса динал.
1980 ш.
• ерда – святилище
• моажде – сделать оранжевым
• тханка – горка шерсти, состриженной с барана
• барче – рубец из материи, в который продевают шнур; учкур
• арг1а – 1.очередь; 2.скирда; 3.гряда невысоких гор
• солса кхокха – лесной голубь. По преданию лесной голубь облегчил страдания, умирающего от жажды Сеска Солсы, принеся ему в клюве воду
• супа – набожный
• урд – участок пахотной земли
• хьакъ – долг, обязанность, труд
• начч1аз – непристойное выражение
• къоарза – пестрый
• чачхар – рябой
• з1ак – удочка
• шиш - влияние
Пхьимата язъяь стихаш
Г1оташ яь хьуокхаш,
х1анзара боахам.
Уринга*, хьуокхаш
йола кхай оахам*.
Лоамарочун кха,
кха аьлча а – урд, -
1аьржа к1урз* хьаькха,
гата т1а даь сурт.
Соахкара мунда*
яг1а лайх лешаш*.
К1аьда да 1ан ди, -
Къандалаш* яшаш.
1оухк уж тховнах,
к1ерамаш* санна.
Г1алий т1ара нах
гу новкъа сона.
Автобус ярга
хьежаш уж баг1а.
Бек аьшкасаьрга*
дирст йоалла б1оаг1а.
1арамхий дода
к1ала да, увг1аш*.
Маьтлоам т1а дада
Дугара* къовхаш*.
Лоа сацац цига.
Довхаш* яж 1ай а.
Ц1ув йистера га –
бокъонца 1а1а*.
1онг* е къоахк* я из.
Ятт1ай т1ера коаст*.
Хьакхоач автобус.
Нах в1ашаг1а къаст.
Д1ат1ахувш цхьааш,
вожаш юхебус.
Йолалу, ювхьаш,
шира* автобус.
Ц1енош, бечош*, йол,
мимар т1ара «марс»...
Гувна такхарг йоалл
хьувза наькъа карс*.
1982 ш.
• уринга – полосатый
• оахам – пашня, пахота
• к1урз – сажа, копоть
• мунда – 1.веха; 2.чучело, пугало
• леша – сочиться
• къандал – сосулька
• к1ерам- свеча
• аьшкасаьрг – железная проволока
• увг1а – выть, реветь
• дугара бос – оранжевый цвет
• къох – заросль, бурьян
• довха – улар (птица)
• 1а1а – 1.лопух; 2.подарок невесте (рогатка, украшенная фруктами и кондитерскими изделиями)
• 1онг – разновидность ольхи
• къоахк – клен
• коаст – кора (древесины)
• шира – старый
• бечо/бечув – столб
• карс – бечевка из конских волос